Page images
PDF
EPUB

SPONSIONEM FACIET NEQVE IVDICIO VTEI OPORTEBIT SE DE-
FENDET: TVM SIREMPS RES LEX IVS ESTO, ATQVE.. SEI IS . .
IVRE LEGE DAMNATVS ESSET. Lex Rubria, cap. 21.

§ 196. (§ 9.) c. Prozeßkautionen.

Behufs Sicherstellung des möglicherweise siegreichen Klägers kann der Beklagte in iure genötigt werden, dem ersteren schon jezt Kaution mittelst Bürgschaft für den Fall seiner Verurteilung zu stellen stipulatio (satisdatio) iudicatum solvi. a. Diese Kautionspflicht liegt dem Beklagten als dem Besizer — regelmäßig ob bei den in rem actiones, insbesondere der rei vindicatio und der hereditatis petitio (vgl. § 192. II. A. c. § 194. II. a. 2. § 90. I. A. b. 4. 5.); b. bei den actiones in personam nur in bestimmten Fällen und aus besonderen Gründen.

a. 1. Iudicatum solvi stipulatio tres clausulas in unum collatas habet: de re iudicata, de re defendenda, de dolo malo. Ulp. 1. 6 D. iud. sol. 46, 7.

2. Si in rem tecum agam, satis mihi dare debes: aequum enim visum est te ideo quod interea tibi rem, quae an ad te pertineat dubium est, possidere conceditur, cum satisdatione mihi cavere, ut si victus sis nec rem ipsam restituas nec litis aestimationem sufferas, sit mihi potestas aut tecum agendi aut cum sponsoribus tuis. §. Ceterum. . . siquidem per formulam petitoriam agitur, illa stipulatio locum habet quae appellatur iudicatum solvi,' si vero per sponsionem, illa quae appellatur 'pro praede litis et vindiciarum.' Gaj. IV. § 89. 91.

3. Quotiens hereditas petitur . . si satis non detur, in petitorem hereditas transfertur; si petitor satisdare noluerit, penes possessorem possessio remanebit: in pari enim causa potior est possessor. Paul. I. 11 § 1.

b. Quodsi proprio nomine aliquis iudicium accipiat in personam, certis ex causis satisdare solet, quas ipse praetor significat; quarum satisdationum duplex causa est, nam aut propter genus actionis satisdatur, aut propter personam, quia suspecta est: propter genus actionis, velut iudicati depensive ; propter personam, veluti si cum eo agitur qui decoxerit, cuiusve bona a creditoribus possessa proscriptave sunt, sive cum eo herede agatur quem praetor suspectum aestimaverit. Gaj. IV. § 102.

§ 197. (§ 10.) d. Stellvertretung.

I. Stellvertretung ist im Formularprozeß im weitesten Umfange zulässig (§. 192. I. b.). Der Vertreter, welcher gerichtlich sei es auf fremde oder eigene Rechnung (procurator in rem suam, vgl.

§ 144. II.)

einen fremden Anspruch geltend macht, oder den gegen einen dritten erhobenen Anspruch abwehrt, wird durch die Litis Contestatio selbst Prozeßpartei. (Über den Ausdruck der Ver

tretung in der Formula s. § 201. II.)

a. Nunc admonendi sumus agere nos aut nostro nomine aut alieno, veluti cognitorio procuratorio tutorio curatorio. Gaj. IV. § 82.

b.

procurator lite contestata dominus litis efficitur. Mac. 1. 4 § 5 D. de appell. 49, 1. litis contestatione res procuratoris fit eamque suo iam quodammodo nomine exsequitur. Ner. 1. 11 pr. D. de do. exc. 44, 4.

II. Noch im klassischen R. werden zwei Arten von Prozeßvertretern unterschieden: a. Der formell wohl in iure bestellte Cognitor, der Klagbevollmächtigte in seiner ursprünglichen Gestalt. b. Der Procurator anfangs wohl als procurator omnium rerum, dann auch als procurator litis —, welcher formlos mit der Prozeßführung beauftragt wurde, und auch ohne Auftrag dieselbe (namentlich für den abwesenden Beklagten) übernehmen konnte, aber allemal verpflichtet war, im Falle der Klagerhebung die vertretene Partei auch gegen die wider dieselbe geltend gemachten Ansprüche zu defendiren. (Vgl. § 50. III. a.) c. Dem Cognitor stand in manchen Beziehungen gleich der spätklassische Procurator praesentis und apud acta factus. (III. B. b. 4. § 205. I. a. 2.)

a. Cognitor certis verbis in litem coram adversario substituitur, nam actor ita cognitorem dat: QVOD EGO A TE verbi gratia FVNDVM PETO, IN EAM REM LVCIVM TITIVM TIBI COGNITOREM DO; adversarius ita: QVOD TV A ME FVNDVM PETIS, IN EAM REM TIBI PVBLIVM MAEVIVM COGNITOREM DO. Potest, ut actor ita dicat: QVOD EGO TECVM AGERE VOLO, IN EAM REM COGNITOREM DO; adversarius ita: QVOD TV MECVM AGERE VIS, IN EAM REM COGNITOREM DO. Nec interest praesens, an absens cognitor detur; sed si absens datus fuerit, cognitor ita erit, si cognoverit et susceperit officium cognitoris Gaj. IV. § 83.

b. 1. Procurator vero nullis certis verbis in litem substituitur, sed ex solo mandato et absente et ignorante adversario constituitur: quin etiam sunt, qui putant eum quoque procuratorem videri, cui non sit mandatum, si modo bona fide accedat ad negotium et caveat, ratam rem dominum habiturum. § 84 ibid.

2. personae . . quibus sine mandatu agere licet: utputa liberi (licet sint in potestate), item parentes et fratres et adfines et liberti. Ulp. 1. 35 pr. D. de proc. 3, 3.

3. Ait praetor: CVIVS NOMINE QVIS ACTIONEM DARI SIBI POSTVLABIT, IS EVM VIRI BONI ARBITRATV DEFENDAT. 1. 33 § 3 eod.

4. Papinianus respondit, si procurator absentis aliquam

actionem absentis nomine inferre velit, cogendum eum adversus omnes absentem defendere. Vat. fgm. 330.

III. In Betreff der prozessualischen Wirkung der Stellvertretung und der damit zusammenhängenden Kautionspflicht ist folgendermaßen zu unterscheiden:

A. Findet eine Vertretung auf Seite des Beklagten (defensio) statt, so bedarf es allemal, da infolge der prozessualischen Konsumtion (§ 26. a.) der Kläger seinen Anspruch wider den ursprünglichen Gegner verliert, der cautio iudicatum solvi.

a. 1. Solutione vel iudicium pro nobis accipiendo et inviti et ignorantes liberari possumus. Pomp. 1. 23 D. de solut. 46, 3.

2. adversus defensorem qui agit, litem in iudicium deducit. Ulp. 1. 11 § 7 D. de exc. r. iud. 44, 2.

b. 1. Ab eius vero parte cum quo agitur, siquidem alieno nomine aliquis interveniat, omnimodo satisdari debet: quia nemo alienae rei sine satisdatione defensor idoneus intelligitur; sed siquidem cum cognitore agatur, dominus satisdare iubetur, si vero cum procuratore, ipse procurator; idem et de tutore et de curatore iuris est. Gaj. IV. § 101.

2. Quae satisdatio adeo necessaria est, ut eam remitti non posse, etiamsi apud acta procurator constituatur, D. Severus constituerit. (Paul.?) Vat. fgm. 317.

B. Bei einer Vertretung auf klägerischer Seite findet a. beim Cognitor regelmäßig keine Kautionspflicht statt, da der Beklagte gegen eine erneute Anstellung der Klage seitens der vertretenen Partei (dominus) hier schon durch die Art der Bestellung des Vertreters stets von selbst geschützt ist. b. Jeder andere Vertreter mußte anfangs wohl durchgängig cautio de rato ('ratam rem dominum habiturum,' amplius eo nomine neminem petiturum') stellen. Später machte man jedoch die Kautionsleistung davon abhängig, ob überhaupt durch die Prozeßführung des Vertreters das Klag-R. des Vertretenen selbst zerstört wird was bei vorhandener Bevollmächtigung (verus procurator) angenommen wurde - oder nicht, und statuirte ersterenfalls behufs Sicherung des Beklagten die Kautionsverbindlichkeit nur dann, wenn die Vollmacht oder Legitimation zur Klagerhebung zweifelhaft war. So nahm man von der Kautionsstellung insbesondere beim procurator praesentis, ad acta factus, und beim amtlichen Vertreter regelmäßig Abstand. (Hinsichtlich der actio iudicati § 205. I.) c. Übrigens konnte der Beklagte den nicht befähigten (§ 57. III. § 195. I.) oder nicht bevollmächtigten Vertreter (falsus procurator) — als sachlich nicht legitimirt mittelst Einrede (exceptio cognitoria, procuratoria) zurückweisen, ohne daß leyterenfalls durch die Absolution des Beklagten dem Anspruche des Klagberechtigten (dominus) präjudizirt wurde. (Vgl. § 28. II. a. 3.)

a. Nec si per cognitorem quidem agatur ulla satisdatio vel ab ipso vel a domino desideratur: cum enim certis et quasi solemnibus verbis in locum domini substituatur cognitor, merito domini loco habetur. Gaj. IV. § 97.

b. 1. Procurator vero si agat, satisdare iubetur ratam rem dominum habiturum: periculum enim est, ne iterum dominus de eadem re experiatur; quod periculum non intervenit, si per cognitorem actum fuerit, quia de qua re quisque per cognitorem egerit, de ea non magis amplius actionem habet quam si ipse egerit. § 98 ibid.

2. (II. b. 1) quamquam et ille, cui mandatum est, plerumque satisdare debet, quia saepe mandatum initio litis in obscuro est et postea apud iudicem ostenditur. § 84 ib. 3. Absentis procuratorem satisdare debere de rato habendo, recte responsum est: multis enim casibus ignorantibus nobis mandatum solvi potest, vel morte vel revocato mandato. Cum autem certum est mandatum perseverare i. e. cum praesens est dominus, satisdationis necessitas cessat. (Pap.) Vat. fgm. 333.

4. [Apud acta facto] procuratori haec satisdatio remitti solet: nam cum apud acta nonnisi a praesente domino constituatur, cognitoris loco intelligendus est. (Ulp.?) Vat. fgm. 317.

5. Cautio ratihabitionis tunc exigitur a procuratore, quotiens incertum est, an ei mandatum est. Ant. Pius 1. 1 C. de proc. 2, 12.

6. ex parte actoris in iudicium deducunt . . . procurator cui mandatum est, tutor, curator furiosi vel pupilli, actor municipum. Ulp. 1. 11 § 7 D. de exc. r. iud. 44, 2.

7. Tutores et curatores eo modo quo et procuratores satisdare debere, verba edicti faciunt; sed aliquando illis satisdatio remittitur. Gaj. IV. § 99.

8. Vulgo observatur, ne tutor caveat ratam rem pupillum habiturum, quia rem in iudicium deducit. Ulp. 1. 23 D. de adm. tut. 26, 7.

9. Licet verum procuratorem in iudicio rem deducere verissimum est, tamen et si quis, cum procurator non esset, litem sit contestatus, deinde ratum dominus habuerit, videtur retro res in iudicium recte deducta. Id. 1. 56 D. de iud. 5, 1.

c. Non solum autem ex tempore, sed etiam ex persona dilatoriae exceptiones intelliguntur, quales sunt cognitoriae, veluti si is qui per edictum cognitorem dare non potest, per cognitorem agat, vel dandi quidem cognitoris ius habeat, sed eum det cui non licet cognituram suscipere: nam si obiiciatur exceptio cognitoria, si ipse talis erit, ut ei non liceat cognitorem dare, ipse agere potest; si vero cognitori

non liceat cognituram suscipere, per alium cognitorem aut per semet ipsum habet agendi potestatem, et tam hoc vel illo modo evitare potest exceptionem; quodsi dissimulaverit eam et per cognitorem egerit, rem perdit. Gaj. IV. § 124.

e. Die partes formulae.

§ 198. (§ 11.) 1. Die ordentlichen Bestandteile.

I. Jede normale Formula bestand notwendig aus zwei Teilen: der intentio, d. i. der vom Richter festzustellenden klägerischen Behauptung bald Bezeichnung des streitigen R-anspruches, bald Behauptung einer bestimmten rechtsbegründenden Thatsache (vgl. § 201. III. A.) - als Bedingung der Verurteilung des Beklagten, und der condemnatio, dem bedingten Condemnations- (und Absolutions-) befehl, welcher zugleich den Gegenstand der Verurteilung präzisirt. Je nachdem die intentio auf ein dem Kläger zustehendes dingliches R., resp. auf Leistung einer bestimmten Sache oder Geldfumme, oder auf eine erst durch den Richter zu ermittelnde Leistung gerichtet ist (vgl. § 105. II.), unterscheidet man certa und incerta. formula. Lestere enthielt außer der intentio noch eine den R-grund des Anspruches (d. H. die den Anspruch begründende juristische ThatDie intentio sache) bezeichnende demonstratio. verbunden mit der demonstratio, welche mit ersterer ein einheitliches Ganzes bildet, — als der adäquate formelle Ausdruck für das vom Kläger behauptete und in iudicio zu beweisende R., bildete die Grundlage des ganzen Prozeßverhältnisses und war entscheidend für den Ausgang des Prozesses. (Vgl. § 203. III. A.) Bei den sog. Teilungsklagen wurde mit der condemnatio eine adiudicatio verbunden.

Partes autem formularum hae sunt: demonstratio, intentio, adiudicatio, condemnatio. §. Demonstratio est ea pars formulae, quae ideo inseritur, ut demonstretur res de qua agitur, velut haec pars formulae: QVOD AVLVS AGERIVS NVMERIO NEGIDIO HOMINEM VENDIDIT §. Intentio est ea pars formulae, qua actor desiderium suum concludit, velut haec pars formulae: SI PARET NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO SESTERTIVM X MILIA DARE OPORTERE; item haec: QVIDQVID PARET NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO DARE FACERE OPORTERE; item haec: SI PARET HOMINEM STICHVM EX IVRE QVIRITIVM AVLI AGERII ESSE. §. Adiudicatio est ea pars formulae, qua permittitur iudici rem alicui ex litigatoribus adiudicare, velut si inter coheredes familiae erciscundae agatur, aut inter socios communi dividundo, aut inter vicinos finium regundorum; nam illic ita est: QVANTVM ADIVDICARI OPORTET, IVDEX TITIO ADIVDICATO.

§. Condemnatio est ea pars formulae, qua iudici condemnandi absolvendive potestas permittitur, velut haec pars

« PreviousContinue »