Page images
PDF
EPUB

II. Gang und Formen des Verfahrens in iure.

§ 192. (§ 6.) A. Die Legis actiones *).

I. In ältester Zeit mußten die Parteien in iure ihre R-behauptungen in bestimmten, rechtlich feststehenden und dem Wortlaute der Geseze genau nachgebildeten (§ 7. II. C.) Formeln legis actiones, welche in solenner, von entsprechenden ritualmäßigen und symbolischen Handlungen begleiteter Rede und Gegenrede bestanden, zusammenfassen. Den R-streit mußten die Parteien unter Assistenz des Prätors in eigener Person verhandeln; Stellvertretung war regelmäßig unzulässig.

a. Actiones, quas in usu veteres habuerunt, legis actiones appellabantur, vel ideo quod legibus proditae erant, . . vel ideo quia ipsarum legum verbis accommodatae erant et ideo immutabiles proinde atque leges observabantur: unde eum, qui de vitibus succisis ita egisset, ut in actione vites nominaret, responsum est rem perdidisse, quia debuisset arbores nominare, eo quod lex XII tabularum, ex qua de vitibus succisis actio competeret, generaliter de arboribus succisis loqueretur. Gaj. IV. § 11.

b. Nemo alieno nomine lege agere potest. Ulp. l. 123 pr. D. de R. J. 50, 17. nisi pro populo, pro libertate, pro

tutela. pr. I. de his p. q. ag. 4, 10.

II. Solcher legis actiones gab es fünf:

A. Die legis actio sacramento, die ordentliche und regelmäßige Prozeßform, lief hinaus auf Einsehung einer dem Staate verfallenden Wett (Eid-?) und Strafsumme, zu welcher jede Partei die andere für den Fall, daß ihre aufgestellte R-behauptung ungerechtfertigt wäre, aufforderte, und über welche (damit zugleich indirekt über den streitigen Anspruch) dann in iudicio 'utrius sacramentum iustum, utrius iniustum' entschieden wurde. Bei der legis actio in rem mit vindicatio und contravindicatio (manum conserere) wie insbesondere beim Eigentumsstreite war jede Partei zugleich Kläger und Beklagter, und hatte mit der Behauptung ihres R. auch den Beweis desselben zu führen. (? Doppelseitigkeit des Verfahrens.) Der einstweilige Besih wurde hier von dem Magistrate der einen Partei gegen Kautionsstellung wegen eventueller Herausgabe der Sache cum omni causa (praedes litis et vindiciarum) zugesprochen (vindicias dicere); bei Freiheitsprozessen (§ 40. I.) wurden die vindiciae stets secundum libertatem erteilt. Vgl. auch § 27. II. a. § 37. II. B. a. § 52. IV. a. § 79. II. a. Sacramenti actio generalis erat: de quibus enim rebus ut aliter ageretur, lege cautum non erat, de his sacramento agebatur; eaque actio.. periculosa erat. ., nam qui victus. *) Karlowa, d. Röm. Civilprozeß z. Z. der Legisaktionen. Berlin 1872.

b.

QVI ABSENS IVDICIO DEFENSVS NON FVERIT. Cic. p. Quinctio 19, 60.

2. Praetor ait: QVI FRAVDATIONIS CAVSA LATITABIT, SI BONI VIRI ARBITRATV NON DEFENDETVR, EIVS BONA POSSIDERI VENDIQVE IVBEBO. 1. 7 § 1 D. qu. ex caus. in poss. 42, 4.

1. Praetor ait: IN BONA EIVS, QVI IVDICIO SISTENDI CAVSA FIDEIVSSOREM DEDERIT, SI NEQVE POTESTATEM SVI FACIET NEQVE DEFENDETVR, IRI IVBEBO. Quid si non latitet, sed absens non defendatur? Nonne videtur potestatem sui non facere? Ulp. 1. 2 pr. § 2 eod.

2. Cum dicitur: ET EIVS, CVIVS BONA POSSESSA SVNT A CREDITORIBVS, VENEANT, PRAETERQVAM PVPILLI ET EIVS, QVI REI PVBLICAE CAVSA SINE DOLO MALO ABFVIT, intelligimus eius qui dolo malo abfuerit posse venire. §. Si ab hostibus quis captus sit, creditores eius in possessionem mittendi sunt, ut tamen non statim bonorum venditio permittatur, sed interim bonis curator detur. Paul. 1. 6 § 1. 2 eod.

c. Haec autem locum habent, quotiens pupillus non defendatur a quocumque, sive habeat tutorem pupillus sive non habeat. Ulp. 1. 5 pr. eod.

III. Konnte nicht schon beim ersten Erscheinen in iure die formelle Eröffnung des R-streites stattfinden oder die Instruktionsverhandlung beendigt werden (z. B. wegen nicht ausreichender Legitimation der Parteien, oder weil der Beklagte die sofortige Einlassung aus gerechtfertigten Gründen verweigerte), so lag dem Beklagten, behufs Vermeidung einer nochmaligen in ius vocatio, schon nach den 12 Tafeln die durch das prätorische Edikt weiter ausgebildete Verpflichtung ob, auf Befehl des Magistrates ein (maximal begrenztes) vadimonium für sein Wiedererscheinen an dem gesetzten späteren Termine zu stellen. (Vgl. § 134. II. b. 2.)

[ocr errors]

Cum in ius vocatus fuerit adversarius neque eo die finiri potuerit negotium, vadimonium ei faciendum est i. e. ut promittat se certo die sisti. §. Fiunt autem vadimonia quibusdam ex causis pura i. e. sine satisdatione, quibusdam cum satisdatione, quibusdam iureiurando, quibusdam recuperatoribus suppositis i. e. ut qui non steterit is protinus a recuperatoribus in summam vadimonii condemnetur: eaque singula diligenter praetoris edicto significantur. §. Et siquidem iudicati depensive agetur, tanti fiet vadimonium, quanti ea res erit; si vero ex ceteris causis, quanti actor iuraverit non calumniae causa postulare sibi vadimonium promitti: nec tamen pluris quam partis dimidiae, nec pluribus quam sestertium C milibus fit vadimonium. Gaj. IV. § 184-186.

II. Gang und Formen des Verfahrens in iure.

§ 192. (§ 6.) A. Die Legis actiones *).

I. In ältester Zeit mußten die Parteien in iure ihre R-behauptungen in bestimmten, rechtlich feststehenden und dem Wortlaute der Gesetze genau nachgebildeten (§ 7. II. C.) Formeln - legis actiones, welche in solenner, von entsprechenden ritualmäßigen und symbolischen Handlungen begleiteter Rede und Gegenrede bestanden, zusammenfassen. Den R-streit mußten die Parteien unter Assistenz des Prätors in eigener Person verhandeln; Stellvertretung war

regelmäßig unzulässig.

a. Actiones, quas in usu veteres habuerunt, legis actiones appellabantur, vel ideo quod legibus proditae erant, . . vel ideo quia ipsarum legum verbis accommodatae erant et ideo immutabiles proinde atque leges observabantur: unde eum, qui de vitibus succisis ita egisset, ut in actione vites nominaret, responsum est rem perdidisse, quia debuisset arbores nominare, eo quod lex XII tabularum, ex qua de vitibus succisis actio competeret, generaliter de arboribus succisis loqueretur. Gaj. IV. § 11.

b. Nemo alieno nomine lege agere potest. Ulp. 1. 123 pr. D. de R. J. 50, 17. nisi pro populo, pro libertate, pro tutela. pr. I. de his p. q. ag. 4, 10.

II. Solcher legis actiones gab es fünf:

A. Die legis actio sacramento, die ordentliche und regelmäßige Prozeßform, lief hinaus auf Einsehung einer dem Staate verfallenden Wett (Eid-?) und Strafsumme, zu welcher jede Partei die andere für den Fall, daß ihre aufgestellte R-behauptung ungerechtfertigt wäre, aufforderte, und über welche (damit zugleich indirekt über den streitigen Anspruch) dann in iudicio utrius sacramentum iustum, utrius iniustum' entschieden wurde. Bei der legis actio in rem mit vindicatio und contravindicatio (manum conserere) wie insbesondere beim Eigentumsstreite — war jede Partei zugleich Kläger und Beklagter, und hatte mit der Behauptung ihres R. auch den Beweis desselben zu führen. (? Doppelseitigkeit des Verfahrens.) Der einstweilige Besih wurde hier von dem Magistrate der einen Partei gegen Kautionsstellung wegen eventueller Herausgabe der Sache cum omni causa (praedes litis et vindiciarum) zugesprochen (vindicias dicere); bei Freiheitsprozessen (§ 40. I.) wurden die vindiciae stets secundum libertatem erteilt. Vgl. auch § 27. II. a. § 37. II. B. a. § 52. IV. a. § 79. II. a. Sacramenti actio generalis erat: de quibus enim rebus ut aliter ageretur, lege cautum non erat, de his sacramento agebatur; eaque actio. . periculosa erat. nam qui victus

*) Karlowa, d. Röm. Civilprozeß z. Z. der Legisaktionen. Berlin 1872.

erat, summam sacramenti praestabat poenae nomine, eaque in publicum cedebat praedesque eo nomine praetori dabantur. . §. Poena autem sacramenti aut quingenaria erat aut quinquagenaria: nam de rebus mille aeris plurisve quingentis assibus, de minoris vero quinquaginta assibus sacramento contendebatur; nam ita lege XII tabularum cautum erat. At si de libertate hominis controversia erat, . . ut quinquaginta assibus contenderetur eadem lege cautum est, favore scilicet libertatis, ne onerarentur adsertores. Gaj. IV. § 13. 14.

b. AIO TE MIHI DARE OPORTERE.

QVANDO NEGAS, TE SACRA

MENTO QVINGENARIO PROVOCO. Probus de notis iur. § 4. c. Si in rem agebatur, mobilia quidem et moventia, quae modo in ius adferri adducive possent, in iure vindicabantur in hunc modum. Qui vindicabat festucam tenebat; deinde ipsam rem adprehendebat, veluti hominem, et ita dicebat: HVNC EGO HOMINEM EX IVRE QVIRITIVM MEVM*) ESSE AIO: SECVNDVM SVAM CAVSAM SICVT DIXI, ECCE TIBI, VINDICTAM

IMPOSVI, et simul homini festucam imponebat. Adversarius eadem similiter dicebat et faciebat. Cum uterque vindicasset, praetor dicebat: MITTITE AMBO HOMINEM. Illi mittebant. Qui prior vindicaverat, ita adversarium interrogabat: POSTVLO ANNE DICAS QVA EX CAVSA VINDICAVERIS? ille respondebat: IvS FECI SICVT VINDICTAM IMPOSVI. Deinde qui prior vindicaverat, dicebat: QVANDO TV INIVRIA VINDICAVISTI, D AERIS SACRAMENTO TE PROVOco; adversarius quoque dicebat: SIMILITER ET EGO TE . . . Postea praetor secundum alterum eorum vindicias dicebat, id est interim aliquem possessorem constituebat eumque iubebat praedes adversario dare litis et vindiciarum, is est rei et fructuum .. Festuca autem utebantur quasi hastae loco, signo quodam iusti dominii, quod maxime sua esse credebant, quae ex hostibus cepissent; unde in centumviralibus iudiciis hasta. praeponitur. Gaj. IV. § 16.

d. Si qua res talis erat, ut sine incommodo non posset in ius adferri vel adduci, veluti si columna aut grex alicuius pecoris esset, pars aliqua inde sumebatur, deinde in eam partem quasi in totam rem praesentem fiebat vindicatio; . . similiter si de fundo vel de aedificio controversia erat, pars

*) Oder: LIBERVM, IN POTESTATE MEA u. dgl. (vgl. § 37. II. B. a. § 40. I. § 54. I. a.) Der Sat secundum suam causam sicut dixi, welcher nicht zu zerreißen und mit dem Folgenden zu verbinden ist, enthält die rechtliche Begründung des vindictam imponere (,, gemäß dieser seiner ihm an= haftenden R-qualität, kraft deren er mir gehört u. dgl., wie ich es gesagt“, kurz, deswegen“) und kann als Verbindungsglied zwischen der R-behauptung und der Erklärung des vindicare (d. h. der thatsächlichen, den Rechtswillen bekundenden, Inanspruchnahme des Objektes) gar nicht fehlen, wie schon das Wegdenken jenes Passus zeigt.

aliqua inde sumebatur, . veluti ex fundo gleba et ex aedibus tegula. Gaj. § 17 ib.

in

'pura';

B. Die legis actio per manus iniectionem war eine ihrem schließlichen Erfolge ursprünglich die Vernichtung des caput herbeiführende strenge exekutivische Schuldklage, bei welcher der Schuldner nicht in eigener Person den Prozeß führen konnte, sondern eines für ihn mit der Gefahr der Verurteilung auf das Doppelte den Prozeß übernehmenden Vinder bedurfte, um der addictio und Abführung in die Schuldknechtschaft zu entgehen. Ursprünglich bestimmt gegen den iudicatus, confessus (§ 27. I. II.) und den Nerusschuldner (§ 116), wurde sie im 5. Jahrhundert auch auf andere liquide Geldforderungen übertragen, jedoch gleichzeitig in ihrer Strenge abgeschwächt. (Manus iniectio 'pro iudicato' vgl. § 118. III. c. 2. § 133. I. § 182. I. b. § 205. II. A.) a. Per manus iniectionem de his rebus agebatur, de quibus ut ita ageretur, lege aliqua cautum est, velut iudicati lege XII tabularum; quae actio talis erat: qui agebat, sic dicebat: QVOD TV MIHI IVDICATVS (sive DAMNATVS) ES SESTERTIVM X MILIA, QUANDO NON SOLVISTI, OB EAM REM EGO TIBI SESTERTIVM X MILIVM IVDICATI MANVM INICIO, et simul aliquam partem corporis eius prendebat; nec licebat iudicato manum sibi depellere et pro se lege agere, sed vindicem dabat qui pro se causam agere solebat; qui vindicem non dabat, domum ducebatur ab actore et vinciebatur. §. Postea quaedam leges ex aliis quibusdam causis pro iudicato manus iniectionem in quosdam dederunt, sicut lex Publilia in eum, pro quo sponsor dependisset, si in sex mensibus proximis, quam pro eo depensum esset, non solvisset sponsori pecuniam; item lex Furia de sponsu adversus eum, qui a sponsore plus quam virilem partem exegisset. . §. Sed aliae leges in multis causis constituerunt quasdam actiones per manus iniectionem, sed puram i. e. non pro iudicato, veluti lex Furia testamentaria. . §. Ex quibus legibus cum agebatur manum sibi depellere et pro se lege agere reo licebat; nam et actor in ipsa legis actione non adiicebat hoc verbum PRO IVDICATO, sed nominata causa, ex qua agebat, ita dicebat: OB EAM REM EGO TIBI MANVM INICIO .. §. Sed postea lege Vallia [Valeria?], excepto iudicato et eo pro quo depensum est, ceteris omnibus, cum quibus per manus iniectionem agebatur, permissum est, sibi manum depellere et pro se lege agere. Gaj. IV. § 21-25. b. Confessi aeris ac debiti iudicatis triginta dies sunt dati conquirendae pecuniae causa . . eosque dies decemviri 'iustos' appellaverunt, velut quoddam iustitium i. e. iuris inter eos quasi interstitionem quandam et cessationem, quibus diebus nihil cum his agi iure posset. Post deinde nisi dissolverent, ad praetorem vocabantur et ab eo quiSalkowski, Institutionen. 4. Aufl.

30

« PreviousContinue »