Page images
PDF
EPUB

coniunctim relinquatur et.. pars quaedam ex his deficiat, sancimus eam omnibus, si habere maluerint, pro civili portione cum omni suo onere adcrescere, vel si omnes noluerint, tunc apud eos remanere, a quibus derelictum est; cum vero quidam voluerint quidam noluerint, volentibus solummodo id totum accedere. Sin autem disiunctim fuerit relictum, si quidem omnes hoc accipere et potuerint et maluerint, suam quisque partem pro virili portione accipiat: . . sin vero non omnes legatarii, quibus separatim res relicta est, in eius adquisitionem concurrant, sed unus forte eam accipiat, haec solida eius sit quia sermo testatoris omnibus prima facie solidum adsignare videtur, aliis supervenientibus partes a priore abstrahentibus, ut ex aliorum quidem concursu prioris legatum minuatur. Iust. 1. un. $11 C. de cad. toll. 6, 51.

§ 184. (§ 174.) V. Wegfall der Vermächtnisse. [Müll. § 195. B. III. § 34. P. § 321. Ku. § 844. 858. 874. 920.]

Die Gründe des Wegfallens eines Vermächtnisses können sein: I. Ursprüngliche Ungültigkeit oder Unwirksamkeit desselben ($178. II. § 181. II. vgl. § 161.); besonders hervorzuheben ist hier die regula Catoniana.

a.

1. Catoniana regula sic definit: quod, si testamenti facti tempore decessisset testator, inutile foret, id legatum, quandocumque decesserit, non valere; quae definitio in quibusdam falsa est. Cels. 1. 1 pr. D. de reg. Cat. 34, 7. 2. Si rem legatarii quis ei legaverit, inutile legatum est, quia quod proprium est ipsius, amplius eius fieri non potest; et licet alienaverit eam, non debetur nec ipsa nec aestimatio eius. § 10 I. de leg. 2, 20.

b. 1. Catoniana regula non pertinet ad ea legata, quorum dies non mortis tempore, sed post aditam cedit hereditatem. Pap. 1. 3 D. de reg. Cat.

2. Sed si sub condicione (res mea mihi) legetur, poterit legatum valere, si existentis condicionis tempore mea non sit: . . quia ad condicionalia (legata) Catoniana non pertinet. Ulp. 1. 41 § 2 D. de leg. I.

3. Ei, qui in potestate manu mancipiove est scripti heredis, sub condicione legari potest, ut requiratur, an quo tempore dies legati cedit, in potestate heredis non sit. Ulp. XXIV. 23.

II. Widerruf (ademptio legati), welcher entweder ausdrücklich oder stillschweigend geschehen kann; der Widerruf kann auch mittelst Umwandelung oder Übertragung des Legates (translatio legati) erfolgen.

a. Legatum quod datum est adimi potest vel eodem testamentum, vel codicillis testamento confirmatis: dum tamen eodem modo adimatur, quo modo datum est. Ulp. XXIV. 29. b. 1. Si rem suam legaverit testator posteaque eam alienaverit, Celsus existimat, si non animo adimendi vendidit, nihilominus deberi, idque divi Severus et Antoninus rescripserunt. §12 I. de leg. 2, 20.

2. Non solum autem legata, sed et fideicommissa adimi possunt et quidem nuda voluntate. Unde . . si capitales vel gravissimae inimicitiae intercesserint, ademptum (fideicommissum) videri. Secundum haec et in legato tractamus doli exceptione opposita. Ulp. 1. 3 § 11 D. de adim. leg. 34, 4. c. Translatio legati fit quattuor modis: aut enim a persona in personam transfertur; aut ab eo qui dare iussus est transfertur, ut alius det; aut cum res pro re datur, ut pro fundo decem aurei; aut quod pure datum est transfertur sub condicione. Paul. 1. 6 pr. eod.

III. Wird das Testament selbst ungültig oder destituirt, so fallen auch die Vermächtnisse zusammen. (§ 161. III. b. § 181. III. § 185. II. e. 2.) a. Doch schüßt das prätorische Edikt ('si quis omissa causa testamenti ab intestato possidet hereditatem') die Legatare, wenn der im Testamente Instituirte arglistigerweise, behufs Vereitelung der Vermächtnisse, die Erbschaft ex testamento nicht antritt, um dieselbe so entweder selbst ab intestato zu erwerben. oder einem anderen (Intestaterben oder Substituten) _zuzuwenden. (Vgl. § 168. II. d.) b. Dagegen, wenn bloß der Onerirte fortfällt, so geht die Vermächtnislast mit der Erbportion auf den dieselbe durch Accrescenz erwerbenden Miterben (§ 175) resp. den Substituten über.

a. 1. Praetor voluntates defunctorum tuetur et eorum calliditati occurrit, qui omissa causa testamenti ab intestato hereditatem partemve eius possident ad hoc, ut eos circumveniant, quibus quid ex iudicio defuncti deberi potuit, si non ab intestato possideretur hereditas, et in eos actionem pollicetur. Si quis per fraudem omiserit hereditatem, ut ad legitimum perveniat, legatorum petitione tenebitur. Ulp. 1. 1 pr. § 13 D. si qu. om. ca. 29, 4.

2. ubi pecunia accepta repudiavit, ibi dicamus eum qui omisit conveniendum, ubi vero gratis, in fraudem tamen eorum quibus quid relictum est, possessorem debere conveniri utili actione. Id. 1. 4 § 1 eod.

post rescriptum Severi, quo fideicommissa ab instituto. relicta a substitutis debentur, et hic (sc. coheres) quasi substitutus cum suo onere consequetur adcrescentem portionem. Ulp. l. 61 § 1 D. de leg. II. (31.) Salkowski, Justitutionen. 4. Aufl.

29

§ 185. (§ 175.) VI. Partitio legata und Universal

fideicommiß.

[Müll. § 193. B. III. § 32. 35. P. § 324. K. § 326.a) Ku. § 921-24.]

I. Gegenstand des Legates kann nicht bloß ein einzelnes Vermögensobjekt, sondern auch eine Quote des Nachlasses selbst sein, so daß der Erbe lehteren mit dem Legatar zu teilen hat: dies ist die partitio legata, deren Entstehung mit der lex Voconia (§ 159. II. B. b. § 182. I. c.) zusammenhängt. a) Der Vermächtnisnehmer (legatarius partiarius) bleibt Singularfucceffor, auf welchen weder Erbschaftsforderungen noch schulden übergehen; daher pflegten zwischen ihm und dem Erben über verhältnismäßige Teilnahme an den Erbschafts-Aktiven und -Passiven durch Mitteilung der an den Erben eingehenden, und Mittragung der von ihm zu leistenden Erbschaftszahlungen pro rata - besondere gegenseitige stipulationes partis et pro parte geschlossen zu werden. b)

a. 1. Sicut singulae res legari possunt, ita universarum quoque summa id est pars legari potest, quae species partitio appellatur; utputa hoc modo: HERES MEVS CVM TITIO HEREDITATEM MEAM PARTITO DIVIDITO; quo casu dimidia pars bonorum Titio legata videtur: potest autem et alia pars velut tertia vel quarta legari. Ulp. XXIV. 25.

2. Cum bonorum parte legata dubium sit, utrum rerum partes, an aestimatio debeatur, Sabinus quidem et Cassius aestimationem, Proculus et Nerva rerum partes esse legatas existimaverunt. Sed oportet heredi succurri, ut ipse eligat, sive rerum partes sive aestimationem dare maluerit. (§ 73. L. a. 2.) Pomp. 1. 26 § 2 D. de leg. I. 30.

b. Partis autem et pro parte stipulationes proprie dicuntur quae de lucro et damno communicando solent interponi inter heredem et legatarium partiarium, id est cum quo partiri iussus est heres. Ulp. XXV. 15.

II. Neben das legatum partitionis trat später das Universalfideicommiß (fideicommissum hereditatis, fideicommissaria hereditas), welches das erstere allmählich verdrängte. a. Der Erblasser kann nämlich dem testamentarischen oder Intestaterben (fiduciarius heres) die Restitution der Erbschaft oder einer Quote derselben an einen dritten (fideicommissarius heres) durch fideicommissarische Anordnung auferlegen. b. Anfangs wurde der Fiduciar auch nach geschehener Restitution in allen Stücken als Erbe behandelt, und es fand hier ebensowenig wie bei der partitio legata ein Übergang der Erbschaftsforderungen und schulden auf den Fideicommissar statt; zur Herbeiführung des ökonomischen Erfolges der Universalsuccession war daher ein Scheinverkauf der Erbschaft an lehteren und Abschließung von wechselseitigen 'stipulationes quasi emptae venditae hereditatis' erforderlich. c. Später bestimmte jedoch das SC. Tre

bellianum unter Nero (62 n. Chr.), daß nach erfolgter Restitution die Erbschaftsklagen einzig dem und gegen den Universalfideicommissar als utiles actiones gegeben werden sollten. d. Das SC. Pegasianum (§ 182. II.) endlich gewährte dem fiduciarius heres. die quarta Falcidia; restituirte er nun die Erbschaft nach Abzug der Quart (ex SC. Pegasiano), so kam das SC. Trebellianum nicht in Anwendung, und der Universalfideicommissar nahm die Stellung eines legatarius partiarius ein. e. Weigert sich der Erbe, die Erbschaft anzutreten, so kann er nach dem SC. Pegasianum zur Antretung und Restitution derselben ohne Abzug der Quart ge= zwungen werden, und die Restitution hat dann die durch das SC. Trebellianum angeordnete Wirkung. f. Beide Senatusconsulte sind schließlich im Just. R. derartig verschmolzen worden, daß fortan die Restitution auch deducta quarta stets den im SC. Trebellianum bestimmten Erfolg hat, das SC. Pegasianum aber dem Namen nach völlig aufgehoben ist. g. Zum Schuße seines R. steht dem Universalfideicommissar die fideicommissaria hereditatis petitio zu Gebote.

a. Cum igitur scripserimus: LVCIVS TITIVS HERES ESTO, possumus adiicere: ROGO TE LVCI TITI PETOQVE A TE, VT CVM PRIMVM POSSIS HEREDITATEM MEAM ADIRE, GAIO SEIO REDDAS

RESTITVAS; possumus autem et de parte restituenda rogare; et liberum est, vel sub condicione vel pure relinquere fideicommissa vel ex die certa. Gaj. II. § 250.

b. Restituta autem hereditate is qui restituit nihilominus heres permanet: is vero qui recipit hereditatem, aliquando heredis loco est, aliquando legatarii. §. Olim autem nec heredis loco erat nec legatarii, sed potius emptoris: tunc enim in usu erat ei, cui restituebatur hereditas, nummo uno eam hereditatem dicis causa venire; et quae stipulationes inter venditorem hereditatis et emptorem interponi solent, eaedem interponebantur inter heredem et eum cui restituebatur hereditas, id est hoc modo: heres quidem stipulabatur ab eo, cui restituebatur hereditas, ut quidquid hereditario nomine condemnatus fuisset sive quid alias bona fide dedisset, eo nomine indemnis esset, et omnino si quis cum eo hereditario nomine ageret, ut recte defenderetur; ille vero, qui recipiebat hereditatem, invicem stipulabatur, ut si quid ex hereditate ad heredem pervenisset, id sibi restitueretur, et ut etiam pateretur eum hereditarias actiones procuratorio aut cognitorio nomine exsequi. § 251. 252 ib. C. 1. Factum est SCtum temporibus Neronis Annaeo Seneca et Trebellio Maximo consulibus, cuius verba haec sunt: '.. PLACET, VT ACTIONES QVAE IN HEREDES HEREDIBVSQVE DARI SOLENT, EAS NEQVE IN EOS NEQVE HIS DARI, QVI FIDEI SVAE COMMISSVM SIC VTI ROGATI ESSENT RESTITVISSENT, SED HIS ET IN EOS, QVIBVS EX TESTAMENTO FIDEICOMMISSVM RESTI

TVTVM FVISSET, QVO MAGIS IN RELIQVVM CONFIRMENTVR SVPREMAE DEFVNCTORVM VOLVNTATES.' 1. 1 § 1. 2 D. h. t. (ad SC. Treb. 36, 1.)

2.

[ocr errors]

post quod senatusconsultum desierunt illae cautiones in usu haberi: praetor enim utiles actiones ei et in eum, qui recepit hereditatem, quasi heredi et in heredem dare coepit eaeque in edicto proponuntur. Gaj. II. § 253. d. Sed rursus quia heredes scripti, cum aut totam hereditatem aut paene totam plerumque restituere rogabantur, adire hereditatem ob nullum aut minimum lucrum recusabant atque ob id extinguebantur fideicommissa, Pegaso et Pusione consulibus senatus censuit, ut ei, qui rogatus esset hereditatem restituere, proinde liceret quartam partem retinere, atque e lege Falcidia in legatis retinendi ius conceditur: ex singulis quoque rebus, quae per fideicommissum relinquuntur eadem retentio permissa est. Per quod Senatusconsultum ipse heres onera hereditaria sustinet; ille autem, qui ex fideicommisso reliquam partem hereditatis recipit, legatarii partiarii loco est: . . unde effectum est, ut quae solent stipulationes inter heredem et partiarium legatarium interponi, eaedem interponantur inter eum qui ex fideicommissi causa recipit hereditatem, et heredem. §. Ergo si quidem non plus quam dodrantem hereditatis scriptus heres rogatus sit restituere, tum ex Trebelliano senatusconsulto restituitur hereditas et in utrumque actiones hereditariae pro rata parte dantur, in heredem quidem iure civili, in eum vero, qui recipit hereditatem, ex senatusconsulto Trebelliano. §. At si quis plus quam dodrantem vel etiam totam hereditatem restituere rogatus sit, locus est Pegasiano senatusconsulto. §. Sed is qui semel adierit, . . sive retinuerit quartam partem sive noluerit retinere, ipse universa onera hereditaria sustinet; .. si vero totam hereditatem restituerit, ad exemplum emptae et venditae hereditatis stipulationes interponendae sunt. § 254-257 ib.

e. 1. Si heres damnosam hereditatem dicat, cogitur a praetore adire et restituere totam, ita ut ei et in eum, qui recipit hereditatem, actiones dentur, proinde atque si ex Trebelliano senatusconsulto restituta fuisset: idque ut ita fiat, Pegasiano senatusconsulto cautum. Ulp. XXV. 16.

2. quod beneficium his, quibus singulae res per fideicommissum relictae sint, non magis tributum est quam legatariis. Gaj. 1. 17 D. si qu. om. 29, 4.

f. Omnibus nobis suggestis tam similitudinibus quam differentiis utriusque senatusconsulti placuit, exploso senatusconsulto Pegasiano, . . omnem auctoritatem Trebelliano senatusconsulto praestare, ut ex eo fideicommissariae hereditates restituantur, sive habeat heres ex voluntate testatoris quartam

« PreviousContinue »