Page images
PDF
EPUB

mündlich ohne alle Form gültig hinterlassen werden; es genügt hiezu die bloße Gewißheit des erblasserischen Willens.

a. Ante Augusti tempora constat ius codicillorum non fuisse, sed primus Lucius Lentulus, ex cuius persona etiam fideicommissa coeperunt (cfr. I. b. 1.) codicillos introduxit. Nam cum decederet in Africa scripsit codicillos testamento confirmatos, quibus ab Augusto petiit per fideicommissum, ut faceret aliquid; et cum D. Augustus voluntatem eius implesset, deinceps reliqui auctoritatem eius secuti fideicommissa praestabant et filia Lentuli legata, quae iure non debebat, solvit. Dicitur Augustus convocasse prudentes, inter quos Trebatium quoque, cuius tunc auctoritas maxima erat, et quaesiisse, an possit hoc recipi nec absonans a iuris ratione codicillorum usus esset: et Trebatium suasisse Augusto, quod diceret utilissimum et necessarium hoc civibus esse propter magnas et longas peregrinationes,. . ubi si quis testamentum facere non posset, tamen codicillos posset. Post quae tempora cum et Labeo codicillos fecisset, iam nemini dubium erat, quin codicilli iure optimo admitterentur. Sed cum ante testamentum factum codicilli facti erant, Papinianus ait non aliter vires habere, quam si speciali postea voluntate confirmentur; sed D. Severus et Antoninus rescripserunt, ex his codicillis qui testamentum praecedunt posse fideicommissum peti, si appareat eum, qui postea testamentum fecerat, a voluntate quam codicillis expresserat non recessisse. pr. § 1 I. de codic. 2, 25. b. Conficiuntur codicilli quattuor modis: aut enim in futurum confirmantur, aut in praeteritum, aut per fideicommissum testamento facto, aut sine testamento. Paul. 1. 8 pr. D. eod. 29, 7.

§ 181. (§ 171.) C. Ausgleichung der Legate und Fideicommisse.

[Müll. § 183. 189. B. III. § 31. P. § 323. Ku. § 920.]

I. Seitdem legata nicht bloß im Testamente, sondern auch in codicilli testamento confirmati, und später nachdem schon durch das SC. Neronianum (§ 179. II. e.) die Formvorschriften abgeschwächt worden waren nach einer Verordnung von Constantinus selbst ohne jede Beobachtung der solennen Formeln gültig angeordnet werden konnten, beschränkte sich der Unterschied zwischen legata und fideicommissa praktisch darauf, daß erstere die einem testamentarischen Erben, leztere die einem Legatar oder Fideicommissar auferlegten und die ab intestato hinterlassenen Vermächtnisse waren. a) Justinian hat schließlich die Legate und Fideicommisse derartig ausgeglichen, daß fortan die günstigsten R-säße der einen auch für die anderen gelten sollen. b)

a. In legatis vel fideicommissis verborum necessaria non sit observantia, ita ut nihil prorsus intersit, quis talem voluntatem verborum casus exceperit aut quis loquendi usus effuderit. Const. 1. 21 C. de leg. 6, 37.

1. Cum antiquitatem invenimus legata quidem stricte concludentem, fideicommissis autem, quae ex voluntate magis descendebant defunctorum, pinguiorem naturam indulgentem, necessarium esse duximus omnia legata fideicommissis exaequare, ut nulla sit inter ea differentia, sed quod deest legatis hoc repleatur ex natura fideicommissorum, et si quid amplius est in legatis, per hoc crescat fideicommissorum natura. § 3 I. de leg. 2, 20.

2. Per omnia [Iust.] exaequata sunt legata fideicommissis. Ulp. 1. 1 D. eod. I. (30.)

II. Andererseits hat sich die bisherige Formlosigkeit der codicilli (nicht bloß der testamento non confirmati) nicht erhalten; seit Theodosius d. Gr. und Justinian können sie regelmäßig nur in Gegenwart von 5 Zeugen schriftlich oder mündlich errichtet werden.

a.

[ocr errors]

In codicillis, quos testamentum non praecedit, . septem testium vel quinque interventum non deesse oportet, . . ut testantium successiones sine aliqua captione serventur. Constantin. 1. 1 C. Th. de test. et cod. 4, 4.

b. In omni ultima voluntate, excepto testamento, quinque testes. . in uno eodemque tempore debent adhiberi, sive in scriptis sive sine scriptis voluntas conficiatur, testibus videlicet, quando scriptura voluntas componitur, subnotationem suam accommodantibus. Theod. (Iust.) 1. 8 § 3

C. de codic. 6, 36.

III. Wer ein Testament errichtet, kann anordnen, daß dasselbe, falls es als Testament nicht aufrecht erhalten würde, als Kodizill behandelt werden solle: Kodizillarklausel (clausula codicillaris). In diesem Falle haben die im Testamente getroffenen Erbeinsehungen und sonstigen legtwilligen Zuwendungen die Bedeutung von dem Intestaterben auferlegten Universal- oder Singular- Fideicommissen.

a. Plerique solent, cum testamenti faciunt perscripturam adiicere, velle hoc etiam vice codicillorum valere. Ulp. 1. 3 D. de test. mil. 29, 1.

b. Ex ea scriptura, quae ad testamentum faciendum parabatur, si nullo iure testamentum perfectum esset, nec ea, quae fideicommissorum verba habent, peti posse. §. Ex his verbis, quae scripturae paterfamilias addidit: “ταύτην τὴν διαθήκην βούλομαι είναι κυρίαν ἐπὶ πάσης ἐξουσίας [hoc testamentum volo esse ratum, quacumque ratione poterit],' videri eum voluisse omnimodo valere ea quae reliquit, etiamsi intestatus decessisset. Paul. 1. 29 D. qui test. fac. 28, 1.

§ 182. (§ 172.) III. Beschränkung der Vermächtnisse; insbesondere die Quarta Falcidia.

[Müll. § 191. B. III. § 34. P. § 321. Ku. I. § 917. II. 153.]

I. Die ursprünglich jedem Testator zustehende schrankenlose Legirfreiheit (vgl. § 167. I. a.) hatte häufig Destitution des Testamentes und Zersplitterung des Nachlasses zur Folge: ein Übelstand, welchem die Gesezgebung durch Beschränkungen des Maßes der Legate zu begegnen suchte. a) Zunächst segte die lex Furia (eine lex minus quam perfecta, § 4. VII. b.) für jedes Legat sowie mortis causa donatioals Marimum die Summe von 1000 As fest, mit Ausnahme der an gewisse nahe Verwandte (vgl. § 63. II. c. 4. § 163. III. b.) hinterlassenen Legate. Da diese Beschränkung sich als eine wenig zweckdienliche erwies, so bestimmte die in die Testirfreiheit überhaupt tiefer eingreifende lex Voconia (§ 159. II. B. b.) hinsichtlich der Testamente aller in der ersten Klasse censirten Bürger, daß kein Legat (oder mortis causa donatio) den Betrag der dem Erben verbleibenden Quote des Vermögens (resp. der Erbportionen aller Erben) übersteigen (vgl. § 185. I.), und daß es darüber hinaus unwirksam sein sollte. <)

[ocr errors]

a. Sed olim quidem licebat totum patrimonium legatis atque libertatibus erogare, nec quidquam heredi relinquere praeterquam inane nomen heredis; idque lex XII tabularum permittere videbatur, qua cavetur, ut quod quisque de re sua testatus esset id ratum haberetur, his verbis VTI LEGASSIT SVAE REI, ITA IVS ESTO: quare qui scripti heredes erant, ab hereditate se abstinebant et idcirco plerique intestati moriebantur. Gaj. II. § 224.

b. 1. Minus quam perfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non rescindit, sed poenam iniungit ei, qui contra legem fecit: qualis est lex Furia testamentaria, quae plus quam mille asses legati nomine mortisve causa prohibet capere praeter exceptas personas, et adversus eum, qui plus ceperit, quadrupli poenam constituit. Ulp. fgm. 2. 2. Lex Furia sex gradus et unam personam ex septimo gradu excepit, sobrino natum. (Paul.) Vat. fgm. 301.

3. Sed haec lex non perfecit quod voluit: qui enim verbi gratia quinque milium aeris patrimonium habebat, poterat quinque hominibus singulis millenos asses legando totum patrimonium erogare. Gaj. II. § 225.

c. Ideo postea lata est lex Voconia, qua cautum est, ne cui plus legatorum nomine mortisve causa capere liceret quam heredes caperent; ex qua lege plane quidem aliquid utique heredes habere videbantur; sed tamen fere vitium simile nascebatur: nam in multas legatariorum personas distributo patrimonio poterat testator adeo heredi minimum relinquere,

ut non expediret heredi, huius lucri gratia totius hereditatis onera sustinere. § 226 ib.

II. Wirksame Abhülfe schaffte endlich die lex Falcidia (a. u. 714.), nach welcher dem Erben / des Nachlasses — bei mehreren Erben jedem 1/4 seines Erbteiles — ungeschmälert durch Legate verbleiben follte: quarta Falcidia. a) Die lex Falcidia, welche ursprünglich nur für die legata galt, wurde durch das SC. Pegasianum (unter Vespasian, 75 n. Chr.) auch auf die fideicommissa übertragen (§ 185. II. d.), doch behielt immer nur der Erbe auf die Quart Anspruch. b) Der Berechnung der Falcidischen Quart wird der Umfang des Nachlasses zur Zeit des Todes des Erblassers, nach Abzug der Erbschaftsschulden, zu Grunde gelegt; die Minderung der Legate erfolgt pro rata. c)

a. 1. Lata est itaque lex Falcidia, qua cautum est, ne plus ei legare liceat, quam dodrantem; itaque necesse est, ut heres quartam partem hereditatis habeat: et hoc nunc iure utimur. Gaj. II. § 227.

2. Lex Falcidia lata est, quae primo capite liberam le-
gandi facultatem dedit his verbis: QVI CIVES ROMANI SVNT,

QVI EORVM POST HANC LEGEM ROGATAM TESTAMENTVM FA-
CERE VOLET, VT EAM PECVNIAM EASQVE RES QVIBVSQVE DARE
LEGARE VOLET, IVS POTESTASQVE ESTO, VT HAC LEGE LICEBIT.

Secundo capite modum legatorum constituit his verbis:
QVICVMQVE CIVIS ROMANVS POST HANC LEGEM ROGATAM
TESTAMENTVM FACIET, IS QVANTAM CVIQVE CIVI ROMANO
PECVNIAM IVRE PVBLICO DARE LEGARE VOLET, IVS POTESTAS-
QVE ESTO, DVM ITA DETVR LEGATVM, NE MINVS QVAM PAR-
TEM QVARTAM HEREDITATIS EO TESTAMENTO HEREDES
CAPIANT. EIS QVIBVS QVID ITA DATVM LEGATVMVE ERIT,
EAM PECVNIAM SINE FRAVDE SVA CAPERE LICETO; ISQVE HE-
RES, QVI EAM PECVNIAM DARE IVSSVS DAMNATVS ERIT, EAM
PECVNIAM DEBETO DARE, QVAM DARE DAMNATVS EST.
Paul.

1. 1 pr. D. ad 1. Falc. 35, 2.
3. In singulis heredibus rationem legis Falcidiae compo-
nendam esse non dubitatur: et ideo si Titio et Seio here-
dibus institutis semis hereditatis Titii exhaustus est, Seio
autem quadrans totorum bonorum relictus sit, competit
Titio beneficium legis Falcidiae. Gaj. 1. 77 eod.

b. 1. Numquam legatarius vel fideicommissarius, licet ex Trebelliano senatusconsulto restituitur ei hereditas, utitur legis Falcidiae beneficio. Ulp. 1. 47 § 1 D. eod.

C.

2. Dixi legem Falcidiam inductam esse a D. Pio etiam in intestatorum successionibus propter fideicommissa. Paul. 1. 18 pr. eod.

1. In quantitate patrimonii exquirenda visum est mortis tempus spectari. Qua de causa si quis centum in bonis habuerit et tota ea legaverit, nihil legatariis prodest, si ante

§ 182. (§ 172.) III. Beschränkung der Vermächtnisse; insbesondere die Quarta Falcidia.

[Müll. § 191. B. III. § 34. P. § 321. Ku. I. § 917. II. 153.]

I. Die ursprünglich jedem Testator zustehende schrankenlose Legirfreiheit (vgl. § 167. I. a.) hatte häufig Destitution des Testamentes und Zersplitterung des Nachlasses zur Folge: ein Übelstand, welchem die Gesetzgebung durch Beschränkungen des Maßes der Legate zu begegnen suchte. a) Zunächst sezte die lex Furia (eine lex minus quam perfecta, § 4. VII. b.) für jedes Legat sowie mortis causa donatio als Maximum die Summe von 1000 As fest, mit Ausnahme der an gewisse nahe Verwandte (vgl. § 63. II. c. 4. § 163. III. b.) hinterlassenen Legate. Da diese Beschränkung sich als eine wenig zweckdienliche erwies, so bestimmte die in die Teftirfreiheit überhaupt tiefer eingreifende lex Voconia (§ 159. II. B. b.) hinsichtlich der Testamente aller in der ersten Klasse censirten Bürger, daß kein Legat (oder mortis causa donatio) den Betrag der dem Erben verbleibenden Quote des Vermögens (resp. der Erbportionen aller Erben) übersteigen (vgl. § 185. I.), und daß es darüber hinaus unwirksam sein sollte. <)

[ocr errors]

a. Sed olim quidem licebat totum patrimonium legatis atque libertatibus erogare, nec quidquam heredi relinquere praeterquam inane nomen heredis; idque lex XII tabularum permittere videbatur, qua cavetur, ut quod quisque de re sua testatus esset id ratum haberetur, his verbis VTI LEGASSIT SVAE REI, ITA IVS ESTO: quare qui scripti heredes erant, ab hereditate se abstinebant et idcirco plerique intestati moriebantur. Gaj. II. § 224.

1. Minus quam perfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non rescindit, sed poenam iniungit ei, qui contra legem fecit: qualis est lex Furia testamentaria, quae plus quam mille asses legati nomine mortisve causa prohibet capere praeter exceptas personas, et adversus eum, qui plus ceperit, quadrupli poenam constituit. Ulp. fgm. 2. 2. Lex Furia sex gradus et unam personam ex septimo gradu excepit, sobrino natum. (Paul.) Vat. fgm. 301.

3. Sed haec lex non perfecit quod voluit: qui enim verbi gratia quinque milium aeris patrimonium habebat, poterat quinque hominibus singulis millenos asses legando totum patrimonium erogare. Gaj. II. § 225.

c. Ideo postea lata est lex Voconia, qua cautum est, ne cui plus legatorum nomine mortisve causa capere liceret quam heredes caperent; ex qua lege plane quidem aliquid utique heredes habere videbantur; sed tamen fere vitium simile nascebatur: nam in multas legatariorum personas distributo patrimonio poterat testator adeo heredi minimum relinquere,

« PreviousContinue »