Page images
PDF
EPUB

mindernde Zu

direkt oder indirekt, d. h. seinem Werte nach wendung eines einzelnen Vermögensstückes an einen dritten. Der Vermächtnisnehmer (Legatar) wird Honorirter, derjenige, welcher das Vermächtnis zu entrichten hat, Onerirter genannt. Bedingt ist die Gültigkeit eines Vermächtnisses durch den Eintritt der Universalsuccession. (§ 153. I. § 161. III. b.)

a. Legatum est delibatio hereditatis, qua testator ex eo, quod universum heredis foret, alicui quid collatum velit. Flor. b. Legatum est donatio testamento relicta. Mod. 1. 36 eod. II.

1. 116 pr. D. de leg. I.

II. Die allgemeinen Erfordernisse eines Vermächtnisses find folgende: a. Der Honorirte muß testamenti factio besigen; b. er muß eine certa persona (§ 159. II. B. c.) sein; c. das Vermächtnis darf sich - nach vorjustinianischem R.- nicht bloß als eine dem Dnerirten auferlegte Strafe (poenae nomine relictum) darstellen.

a. Legari autem illis solis potest, cum quibus testamenti factio est. § 24. Ih. t. (de legat. 2, 20.)

b. Incertae personae legari non potest, veluti: 'Quicumque filio meo filiam suam in matrimonium collocaverit, ei heres meus tot milia dato;' sub certa vero demonstratione incertae personae legari potest, velut: 'Ex cognatis meis qui nunc sunt, qui primus ad funus meum venerit, ei heres meus illud dato. Ulp. XXIV. 18.

C.

1. Poenae causa legari non potest; poenae autem causa legatur, quod coercendi heredis causa relinquitur, ut faciat quid aut non faciat, non ut ad legatarium pertineat, utputa hoc modo: 'Si filiam tuam in matrimonium Titio collocaveris, decem milia Seio dato.' § 17 ib.

2. At huiusmodi scrupulositas nobis non placuit, et generaliter ea quae relinquuntur, licet poenae nomine fuerint. relicta vel adempta vel in alios translata, nihil distare a ceteris legatis constituimus. § 36 I. h. t.

III. Gegenstand des Vermächtnisses kann im allgemeinen alles sein, was dem Bedachten einen Vermögensvorteil gewährt. Also sowohl körperliche Sachen einzelne (individuell oder generisch bestimmte, insbesondere Geld), wie Kollektivganze, z. B. grex, suppellex, auch Güterinbegriffe, 3. B. peculium, ferner einmalige wie wiederkehrende Leistungen (Renten, Alimente) als Rechte (iura in re aliena § 96. I. a. und Forderungen). Forderungen können in verschiedener Weise den Gegenstand eines Vermächtnisses bilden: legatum nominis (§ 144 II. d. 3.), legatum liberationis, legatum debiti.

a. Ususfructus uniuscuiusque rei legari potest, et aut ipso iure constituetur aut per heredem praestabitur: ex causa damnationis per heredem praestabitur, ipso iure per vindicationem. Paul. III. 6. § 17.

b.

1. Tam autem corporales res quam incorporales legari pos sunt; et ideo et quod defuncto debetur, potest alicui legari, ut actiones suas heres legatario praestet, nisi exegerit vivus testator pecuniam: nam hoc casu legatum extinguitur. Sed et tale legatum valet: 'Damnas esto heres domum illius reficere,' vel 'illum aere alieno liberare. § 21 I. h. t.

2. Si quis debitori suo liberationem legaverit, legatum utile est et neque ab ipso debitore neque ab herede eius potest heres petere, nec ab alio qui heredis loco est: sed et potest a debitore conveniri, ut liberet eum. Potest autem quis vel ad tempus iubere, ne heres petat. - Ex contrario si debitor creditori suo quod debet legaverit, inutile est legatum, si nihil plus est in legato quam in debito, quia nihil amplius habet per legatum: quodsi in diem vel sub condicione debitum ei pure legaverit, utile est legatum propter repraesentationem. § 13. 14 I. eod.

3. Respondit, quotiens debitor creditori suo legaret, ita inutile esse legatum, si nihil interesset creditoris, ex testamento potius agere, quam ex pristina obligatione. Iul. 1.11 pr. D. de lib. leg. 34, 3.

IV. Ähnlich wie bei der Erbfolge der Gegensatz von ius civile und ius praetorium in der hereditas und bonorum possessio zu Tage tritt, zeigt sich bei den Vermächtnissen der von strengerem und billigerem im ius gentium wurzelnden — Civil-R. wirksam, auf welchen sich die Unterscheidung von legatum und fideicommissum gründet. Ersteres ist die ältere, strengere und engere, leßteres die neuere, freiere und weitere Form des Vermächtnisses. Die Ausgleichung beider Formen ist wie bei der Universalsuccession die Verschmelzung des civilen und des prätorischen Erbfolgesystems erst im Justinianischen R. erfolgt.

a. Legatum est quod legis modo id est imperative testamento relinquitur: nam ea quae precativo modo relinquuntur, fideicommissa vocantur. Ulp. XXIV. 1. b. Fideicommissum est quod non tive relinquitur; nec ex rigore

civilibus verbis, sed precaiuris civilis proficiscitur, sed

ex voluntate datur relinquentis. Id. XXV. 1.

II. Arten der Vermächtnisse.

§ 179. (§ 169.) A. Legata.

[Sch. § 206. 207. M. § 221. Müh. § 175. Müll. § 189. B. III. § 32. P. § 321. Ku. § 914.-16.]

I. Ein legatum kann der Erblasser nur, wenn er ein Testament errichtet, hinterlassen; und zwar mußte a. es nach älterem R. stets im Testamente selbst, nach klassischem R. konnte es auch in codicilli testamento confirmati (§ 180. III.) angeordnet werden. b. Es darf

ferner nur hinter der Erbeinsehung angeordnet (§ 159. I. b.) und nur einem testamentarischen Erben auferlegt werden.

a. Legatum codicillis relictum non aliter valet, quam si a testatore confirmati fuerint, id est nisi in testamento caverit testator, ut quidquid in codicillis scripserit, it ratum sit. Gaj. II. § 270 a.

b. 1. A legatario legari non potest.

Legatum ab eo tantum dari potest, qui heres institutus est: ideoque filiofamiliae herede instituto vel servo, neque a patre neque a domino legari potest. Ulp. XXIV. § 20. 21.

2. Etiam post mortem heredis legari non potest, ne ab heredis herede legari videatur, quod iuris civilis ratio non patitur; in mortis autem heredis tempus legari potest, velut CVM HERES MORIETVR. § 16 ib.

II. Wie die Erbeinseßung, so muß auch die Anordnung eines Legates in einer bestimmten solennen Formel (verba civilia) erfolgen ($ 178. IV.). Es giebt vier der Wirkung nach sehr verschiedene Legatsformen: a. legatum per vindicationem ('do lego' legatum); b. legatum per damnationem; und als Abarten derselben: c. legatum per praeceptionem; d. legatum sinendi modo relictum. e. Nach einem SC. Neronianum soll jedoch jedes Legat, welches als Damnationslegat bestehen würde gleichviel in welcher Form es hinterlassen ist, aufrecht erhalten werden, so daß seitdem aus jedem gültigen Legat (auch dem Vindicationslegat) eine actio in personam gegen den Erben stattfinden konnte.

[ocr errors]

a. 1. Per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SVMITO, SIBI HABETO. Per vindicationem legari possunt res, quae utroque tempore ex iure Quiritium testatoris fuerunt, mortis et cum testamentum faciebat, praeterquam si pondere numero mensura contineantur: in his enim satis est, si vel mortis dumtaxat tempore testatoris fuerint ex iure Quiritium. Ulp. XXIV. 3. 7.

[ocr errors]

2. Ideo autem per vindicationem legatum appellatur, quia post aditam hereditatem statim ex iure Quiritium res legatarii fit; et si eam rem legatarius vel ab herede vel ab alio quocumque, qui eam possidet, petat, vindicare debet i. e. intendere 'eam rem suam ex iure Quiritium esse.' Gaj. II. § 194.

b. Per damnationem (legamus) his verbis: HERES MEVS DAM

C.

NAS ESTO DARE, DATO, FACITO, HEREDEM MEVM DARE IVBEO.
Per damnationem omnes res legari possunt, etiam quae
non sunt testatoris, dummodo tales sunt, quae dari possint.
Ulp. XXIV. 4. 8.

1. Per praeceptionem hoc modo legamus: LVCIVS TITIVS HOMINEM STICHVM PRAECIPITO. §. Sed nostri quidem praeceptores nulli alii eo modo legari posse putant, nisi ei qui aliqua ex parte heres scriptus esset: 'praecipere' enim esse

praecipuum sumere; quod tantum in eius persona procedit, qui aliqua ex parte heres institutus est, quod is extra portionem hereditatis praecipuum legatum habiturus sit. §. Sed diversae scholae auctores putant etiam extraneo per praeceptionem legari posse proinde, ac si ita scribatur: TITIVS HOMINEM STICHVM CAPITO, supervacuo adiecta PRAE syllaba, ideoque per vindicationem eam rem legatam videri: quae sententia dicitur D. Hadriani constitutione confirmata esse. Gaj. II. § 216. 217. 221.

2. Per praeceptionem legari possunt res, quae etiam per vindicationem. Ulp. XXIV. 11.

d. Sinendo modo ita (legamus): HERES MEVS DAMNAS ESTO

SINERE LVCIVM TITIVM SVMERE ILLAM REM SIBIQVE HABERE. Sinendi modo legari possunt res propriae testatoris et heredis eius. § 5. 10 ib.

e. Si ea res, quae non fuit utroque tempore testatoris ex iure Quiritium, per vindicationem legata sit, licet iure civili non valeat legatum, tamen senatusconsulto Neroniano confirmatur, quo cautum est, ut quod minus ratis verbis legatum est, perinde sit, ac si optimo iure legatum esset: optimum autem ius legati per damnationem est. § 11a ib.

§ 180. (§ 170.) B. Fideicommissa.

[Müll. § 183. 189. B. III. § 31. 35. P. § 322. Ku. § 826. 827. 918. 919. D. § 169.]

I. Fideicommissum ist das formlose, dem Erben oder sonst einem Honorirten (fiduciarius) bittweise auferlegte Vermächtnis an einen dritten (fideicommissarius). a) Solche Fideicommisse waren nach älterem Civil-R. unverbindlich, und ihre Erfüllung hing allein von der Pietät des Onerirten ab. Erst unter August wurde mittelst der extraordinaria cognitio (§ 187. II.) der Consuln dem Willen des Erblassers in einzelnen Fällen Achtung verschafft, und der Fiduciar zur Leistung des Fideicommisses angehalten. (Vgl. III. a.) Hieraus entwickelte sich allmählich in konsequenter Praris ein regelmäßiger R-schuß für alle Fideicommisse (praetor fideicommissarius) und so die Anerkennung der Fideicommisse als ordentliches R-institut des Civil-R., wenngleich sie immer nur extra ordinem (§ 24. I. d.) geltend gemacht werden konnten. b)

a. 1. Verba fideicommissorum in usu fere haec sunt: FIDEI COMMITTO, PETO, VOLO DARI et similia. Item Graece fideicommissum scriptum valet, licet legatum Graece scriptum non valeat. Ulp. XXV. 2. 9.

b.

2. Qui fideicommissum relinquit, etiam cum eo, cui relinquit, loqui potest, velut: PETO, GAI SEI, CONTENTVS SIS ILLA RE, aut VOLO TIBI ILLVD PRAESTARI. Paul. IV. 1 § 5.

1. Sciendum itaque est omnia fideicommissa primis tem

poribus infirma esse, quia nemo invitus cogebatur praestare id de quo rogatus erat. Quibus enim non poterant hereditates vel legata relinquere, si relinquebant, fidei committebant eorum qui capere ex testamento poterant: et ideo fideicommissa appellata sunt, quia nullo vinculo iuris, sed tantum pudore eorum qui rogabantur continebantur. Postea primus D. Augustus semel iterumque gratia personarum motus (vel quia per ipsius salutem rogatus quis diceretur, aut ob insignem quorundam perfidiam) iussit consulibus auctoritatem. suam interponere. Quod quia iustum videbatur et populare erat, paulatim conversum est in adsiduam iurisdictionem: tantusque favor eorum factus est, ut paulatim etiam praetor proprius crearetur, qui fideicommissis ius diceret, quem fideicommissarium appellabant. Prima fideicommissorum cunabula a fide heredum pendent et tam nomen quam substantiam acceperunt, et ideo D. Augustus ad necessitatem iuris ea detraxit. § 1. 12 I. de fid. her. 2, 23.

2. Fideicommissa non per formulam petuntur, ut legata, sed cognitione Romae quidem consulum aut praetoris, qui fideicommissarius vocatur, in provinciis vero praesidis provinciae. Ulp. XXV. 12.

II. Wie das Legat, so erfordert auch das Fideicommiß testamenti factio des Erblassers und des Bedachten. Es ist jedoch befreit von allen beim Legat geltenden Formvorschriften, ↳ und es kann nicht bloß dem testamentarischen Erben, sondern auch einem Legatar oder Fideicommissar, selbst einem Intestaterben auferlegt werden. <)

[ocr errors]

a. Fideicommissum relinquere possunt, qui testamentum facere possunt. Fideicommissa dari possunt his, quibus legari potest. Latini Iuniani fideicommissum capere possunt, licet legatum capere non possint. Ulp. XXV. 4. 6. 7. b. Fideicommissum et ante heredis institutionem et post mortem heredis et codicillis etiam non confirmatis testamento dari potest, licet ita legari non possit. § 8 ib.

C. 1. Item a legatario legari non potest, sed fideicommissum relinqui potest; quin etiam ab eo quoque, cui per fideicommissum relinquimus, rursus alii per fideicommissum relinquere possumus. Gaj. II. § 271.

2. Etiam intestato quis moriturus fideicommissum relinquere potest. Ulp. cit. § 4.

III. Auch hinsichtlich der Anordnung selbst ist das Fideicommiß an keine Form gebunden. Es kann nicht allein im Testamente, sondern auch in jeder beliebigen leztwilligen Skriptur, codicilli (d. i. eigentlich ein Schreiben an den künftigen Erben), gleichviel ob dieselbe durch ein Testament bekräftigt ist oder nicht (codicilli testamento confirmati f. II. b. § 179. I. a.), ja ob überhaupt ein Testa= ment errichtet ist oder nicht (Intestatkodizill s. II. c. 2.) oder

« PreviousContinue »