Page images
PDF
EPUB

3. Si duobus filiis et ex altero filio duobus nepotibus bonorum possessio competat, et alter ex nepotibus non petat, pars eius fratri adcrescit; si vero ex filiis alter non petat, tam fratri quam nepotibus id prodest: namque tunc duo semisses fiunt, ex quibus alterum filius alterum nepotes consequuntur. Gaj. 1. 12 pr. D. de B. P. c. tab. 37, 4.

[ocr errors]

II. In das bisherige R. griff die lex Iulia et Papia Poppaea mit ihren willkürlichen Bestimmungen über die Caducität sehr tief ein. Als caducum im Gegensaße zum pro non scripto, d. H. dem von Anfang an ungültig Hinterlassenen, hinsichtlich dessen es beim bisherigen R. verblieb, gilt alles, was aus einem Testamente nicht erworben wird (§ 171. II. d.), sei es wegen Inkapacität des Bedachten (Teilerben oder Legatars), sei es wegen entweder nach dem Tode des Testators (caducum i. e. S.), oder noch bei seinen Lebzeiten eintretender (in causa caduci) Entfräftung oder Erfolglosigkeit einer legtwilligen Verfügung. Hinsichtlich des caducum fand nach der lex Papia kein Accrescenz-R statt, sondern die im Testamente eingeseßten Erben, und nach ihnen die Legatare, welche Kinder hatten (ius patrum), fonnten es bis auf Caracalla cum suo onere vindiciren; collegatarii coniuncti gingen hiebei allen übrigen vor. (§ 183. III.) a) Nur den im Testamente eingesezten Ascendenten und Descendenten bis zum 3. Grade verblieb das frühere Anwachsungs-R.↳ In Ermangelung solcher und früher auch der zur caducorum vindicatio berechtigten Personen fiel das caducum an den Fiskus. Ausgeschlossen wurde die Caducität durch Substitutionen. d)

a. 1. Et quamvis prima causa sit in caducis vindicandis heredum liberos habentium, deinde si heredes liberos non habeant, legatariorum liberos habentium, tamen ipsa lege Papia significatur, ut collegatarius coniunctus, si liberos habeat, potior sit heredibus, etiamsi liberos habebunt. Gaj. II. § 207.

2. Caduca autem cum suo onere fiunt: ideoque libertates et legata vel fideicommissa ab eo data, ex cuius persona hereditas caduca facta est, salva sunt. Ulp. XVII. 3. b. Item liberis et parentibus testatoris usque ad tertium gradum lex Papia ius antiquum dedit, ut heredibus illis institutis, quod quis ex eo testamento non capit, ad hos pertineat aut totum aut ex parte, prout pertinere possit. Id. XVIII.

c. Hodie ex constitutione imperatoris Antonini omnia caduca fisco vindicantur, sed servato iure antiquo liberis et parentibus. Id. XVII. 2.

d. 1. Sed et ipsis testamentorum conditoribus sic gravissima caducorum observatio visa est, ut et substitutiones introducerent, ne fiant caduca, et si facta sint, ad certas personas recurrere disponerent, vias recludentes, quas

lex Papia posuit in caducis. Iust. 1. un. pr. C. de cad. toll. 6, 51.

2. In tempus capiendae hereditatis institui heredem posse, benevolentiae est, veluti 'Lucius Titius, cum capere poterit heres esto;' idem et in legato. Mod. 1. 63 (62) pr. D. de her. inst.

III. Justinian hob durch eine Konstitution v. J. 534 (1. un. C. 6, 51.) das ganze R. der caducorum vindicatio auf und stellte das frühere Accrescenz-R. (ius antiquum) im vollen Umfange wieder her.

IV. Es giebt endlich eine Reihe von Fällen, in welchen dem erbund erwerbfähigen Successor die ab intestato oder ex testamento zugefallene Erbschaft -oder das Legat wegen Unwürdigkeit (indignitas) wieder entzogen wird. Das also Entzogene (ereptorium s. erepticium) kommt in der Regel an den Fistus, in bestimmten Fällen an andere Personen. (Vgl. § 161. III. c. 2. 3.)

a. Cum heredis nomen mutata voluntate paterfamilias incisis tabulis induxisset atque ideo fisco portionis emolumentum adiudicatum fuisset, eam rem legatariis non obesse, qui retinuerunt voluntatem, D. Marco placuit, et ideo cum suo onere fiscum succedere. Pap. 1. 16 § 2 D. de h. q. ut. i. 34, 9. b. Aufertur hereditas ex asse et ad fiscum pertinet, si emancipatus filius contra tabulas bonorum possessionem patris ut praeteritus petierit et ex substitutione impuberis adierit hereditatem. Indignum esse D. Pius illum decrevit, qui manifestissime comprobatus est id egisse, ut per negligentiam et culpam suam mulier, a qua heres institutus erat, moreretur. Marcian. 1. 2 pr. 1. 3 eod.

§ 176. (§ 166.) VI.

Schuß des Erbrechtes. [Müll. § 213. 214. B. III. § 42. P. § 314. 316. Ku. § 862. 863. 870.]

I. Die Klage, mit welcher der Erbe sein Erb-R. geltend macht, ist die hereditatis petitio, eine actio arbitraria. a. Sie geht gegen jeden, welcher einen zur Erbschaft gehörigen Gegenstand pro herede (d. i. sich selbst ein Erb-R. anmaßend), oder pro possessore (ohne Berufung auf einen R-grund) besigt; der fictus possessor steht, wie bei der rei vindicatio (§ 90. I. A. b.), dem wirklichen Besizer gleich. b. Gegenstand der Klage ist die Erbschaft selbst (§ 153. I. c.); sie ist eine hereditatis vindicatio (s. in rem actio de universitate), welche jedoch auch persönliche Leistungen umfaßt. Ihr Ziel ist richterliche Anerkennung des Erb-R. und Restitution der Erbschaftsgegenstände cum omni causa und nach Abzug der Impensen, mit Unterscheidung zwischen dem bonae und malae fidei possessor. (Vgl. § 90. I. B. b.) c. Nach einem SC. Iuventianum (unter Hadrian) soll dem Beklagten nicht bloß alles, was zum Nachlaß gehört, sondern jeglicher Gewinn überhaupt, den er aus der Erbschaft gemacht hat, entzogen werden *res succedit in locum pretii et pretium in

[ocr errors]
[ocr errors]

locum rei (?) andererseits aber der bonae fidei possessor auch nur bis zum Belaufe der noch vorhandenen Bereicherung haften. a. 1. Regulariter definiendum est eum demum teneri petitione hereditatis, qui vel ius pro herede vel pro possessore possidet vel rem hereditariam licet minimam. Itaque qui ex asse vel ex parte heres est, intendit quidem hereditatem suam esse totam vel pro parte, sed hoc solum ei officio iudicis restituitur quod adversarius possidet, aut totum, si ex asse sit heres, aut pro parte ex qua heres est.

qui

Pro herede possidet, qui putat se heredem esse; sed an et is, qui scit se heredem non esse, pro herede possideat, quaeritur: et Arrianus putat teneri, quo iure nos uti Proculus scribit. . Pro possessore vero possidet praedo, interrogatus cur possideat, responsurus sit 'quia possideo,' nec contendet se heredem vel per mendacium, ullam causam possessionis possit dicere: et ideo fur et raptor petitione hereditatis tenentur. Ulp. 1. 9. Gaj. 1. 10. Ulp. l. 11-1. 13 pr. D. h. t. (de H. P. 5, 3.)

[ocr errors]

nec

2. Item a debitore hereditario, quasi a iuris possessore,

posse hereditatem peti constat. Item qui a debitore hereditario exegit, petitione hereditatis tenetur. Ulp. l. 13 § 15. 1. 16 § 1 eod.

b. 1. Petitio hereditatis, etsi in rem actio sit, habet tamen praestationes quasdam personales, utputa eorum quae a debitoribus sunt exacta. Id. 1. 25 § 18 eod.

2. Olim quaedam (praescriptiones) et pro reo opponebantur, qualis illa erat praescriptio: EA RES AGATVR, SI IN EA RE PRAEIVDICIVM HEREDITATI NON FIAT, quae nunc in speciem exceptionis deducta est et locum habet, cum petitor hereditatis alio genere iudicii praeiudicium hereditati faciat, veluti cum res singulas petat. Gaj. IV. § 133.

C. 1. Post senatusconsultum omne lucrum auferendum esse tam bonae fidei possessori quam praedoni dicendum est. Paul. 1. 28 eod.

2. Ait senatus: 'placere, a quibus petita hereditas fuisset, si adversus eos iudicatum esset, pretia, quae ad eos rerum ex hereditate venditarum pervenissent, etsi eae ante petitam hereditatem deperissent deminutaeve essent, restituere debere; .. eos autem, qui iustas causas habuissent, quare bona ad se pertinere existimassent, usque eo dumtaxat (condemnandos), quo locupletiores ex ea re facti essent.' Bonae fidei possessor si vendiderit res hereditarias, sive exegit pretium sive non, quia habet actionem, debebit pretium praestare: sed ubi habet actionem, sufficiet eum actiones praestare. Ulp. 1. 20 § 6. 17 eod.

[ocr errors]

3. Quemcumque sumptum fecerint (sc. bonae fidei possessores) ex hereditate, si quid dilapidaverunt perdiderunt, dum re sua se abuti putant, non praestabunt. Id. 1. 25 § 11 eod.

4. Item veniunt in hereditatis petitionem etiam ea quae hereditatis causa comparata sunt, utputa mancipia pecoraque et si qua alia necessario hereditati sunt comparata. Et si quidem pecunia hereditaria sint comparata, sine dubio venient; si vero non pecunia hereditaria, videndum erit: et puto etiam haec venire, si magna utilitas hereditatis versetur, pretium scilicet restituturo herede. Id. 1. 20 pr. eod. II. Der bonorum possessor hat behufs Geltendmachung seines prätorischen Erb-R. a. die hereditatis petitio als utilis actio (vgl. § 154. III. a.); b. das interdictum adipiscendae possessionis 'quorum bonorum'.

a. Per hereditatis petitionem (sc. possessoriam) tantundem consequitur bonorum possessor, quantum superioribus civilibus actionibus heres consequi potest. Gaj. 1. 2 D. de poss. H. P. 5, 5.

b. Ait praetor: QVORVM BONORVM EX EDICTO MEO ILLI

POSSESSIO DATA EST, QVOD DE HIS BONIS PRO HEREDE AVT
PRO POSSESSORE POSSIDES POSSIDERESVE, SI NIHIL VSVCAPTVM
ESSET, QVODQVE DOLO MALO FECISTI, VTI DESINERES POSSI-

DERE, ID ILLI RESTITVAS. 1. 1 pr. D. quor. bon. 43, 2.

2. Ideo autem adipiscendae possessionis vocatur interdictum, quia ei tantum utile est, qui nunc primum conatur adipisci rei possessio; itaque si quis adeptus possessionem amiserit, desinit ei id interdictum utile esse. Gaj. IV. § 144.

§ 177. (§ 167.) VII. Erblosigkeit. Bonorum addictio libertatum servandarum causa.

[Müll. § 179. P. § 327. B. III. § 20. 24. Ku. § 840. D. § 184.]

I. Erblose Hinterlassenschaften (bona vacantia) fielen nach der lex Iulia et Papia Poppaea (caducaria) an den Fiskus, welcher den Gläubigern und Legataren, wie ein Erbe, jedoch nicht über den Betrag des Nachlasses hinaus, haftet. a) Durch den Verkauf des Nachlasses im ganzen (§ 78. I.) tritt der Käufer an seine Stelle. b) Win der Fiskus den Nachlaß nicht annehmen, so findet das Konkursverfahren (Verkauf durch die Erbschaftsgläubiger, f. § 205. II. B. a.) statt.)

a. 1. Si nemo sit, ad quem bonorum possessio pertinere possit, aut sit quidem sed ius suum omiserit, populo bona deferentur ex lege Iulia caducaria. Ulp. XXVIII. 7. 2. D. Pius rescripsit, vacantium bonorum nuntiationem quadriennio finiri idque tempus ex die, quo certum esse Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

28

b.

coepit neque heredem neque bonorum possessorem exstare, computari oportere. Callist. 1. 1 § 2 D. de I. F. 49, 14.

3. Quotiens lege Iulia bona vacantia ad fiscum pertinent, et legata et fideicommissa praestantur, quae praestare cogeretur heres, a quo relicta erant. Iul. l. 96 § 1 D. de leg. I. (30.)

4. An bona, quae solvendo non sint, ipso iure ad fiscum pertineant, quaesitum est. Labeo scribit etiam ea quae solvendo non sint, ipso iure ad fiscum pertinere; sed contra sententiam eius edictum perpetuum scriptum est, quod ita bona veneant, si ex his fisco adquiri nihil possit. 1. 1 § 1 D. de I. F.

1. Ei, qui partes hereditarias vel totam a fisco mercatus fuerit, non est iniquum dari actionem, per quam universa bona persequatur. Iul. 1. 54 pr. D. de H. P. 5, 3.

2. Item si quis a fisco hereditatem quasi vacantem emerit, aequissimum erit utilem actionem (sc. hereditatis petitionem) adversus eum dari. Ulp. 1. 13 § 9 eod.

c. (§ 205. II. B. a. 1.) Mortuorum bona veneunt velut eorum, quibus certum est neque heredes neque bonorum possessores neque ullum alium iustum successorem existere. Gaj. III. § 78.

II. Nach einer Konstitution von Marc Aurel wird bei erblosen Hinterlassenschaften der Fiskus ausgeschlossen durch die bonorum addictio libertatum servandarum causa, welche den im Testamente -oder durch Intestatcodicill — freigelassenen Sklaven unter be stimmten Bedingungen gewährt wird.

a. Accessit novus casus successionis ex constitutione D. Marci. Nam si hi, qui libertatem acceperunt a domino in testamento, ex quo non aditur hereditas, velint bona sibi addici libertatum conservandarum causa, audiuntur: et ita rescripto D. Marci ad Popilium Rufum continetur. pr. I. de eo cui libert. 3, 11.

b. (Constitutio D. Marci) iubet libertatem competere servo et bona ei addici, si idonee creditoribus caverit de solido, quod cuique debetur, solvendo; in quem etiam utiles actiones plerumque creditoribus competunt. Ulp. 1. 2. 3 D. de fid. lib. 40, 5.

Viertes Kapitel. Vermächtnisse und mortis causa donationes. § 178. (§ 168.) I. Wesen und Gegenstand der Vermächtnisse. [Müll. § 179. 188. 190. 192. 194. B. III. § 32. P. § 321. Ku. I. § 813. II. 582.]

I. Vermächtnis (legatum i. w. S.) ist überhaupt die legtwillige, den Nachlaß, als Gegenstand der Universalsuccession

« PreviousContinue »