Page images
PDF
EPUB

quos liberta mortis tempore habuerit, virilis pars patrono debeatur. § 43. 44 ib.

c. Sed nostra constitutio.. ita huiusmodi causas definivit, ut si quidem libertus vel liberta minores centenariis sint, i. e. minus centum aureis habeant substantiam, . . nullum locum habeat patronus in eorum successionem, si tamen testamentum fecerint. Cum vero maiores centenariis sint, si heredes vel bonorum possessores liberos habeant, sive unum sive plures cuiuscumque sexus vel gradus, ad eos successionem parentum deduximus, omnibus patronis una cum sua progenie semotis; si vero testamentum quidem fecerint, patronos autem vel patronas praeterierint, cum nullos liberos haberent vel habentes exheredaverint, . . tunc ex nostra constitutione per bonorum possessionem contra tabulas, non dimidiam, ut ante, sed tertiam partem bonorum liberti consequantur: . . ut tam patroni patronaeque quam liberi eorum nec non qui ex transverso latere veniunt usque ad quintum gradum ad successionem libertorum vocentur. § 3 I. de succ. lib. 3, 7.

§ 169. (§ 159.) B. Pflichtteilsrecht. (Materielles Not

erbrecht.)

[Müll. § 203. 204. B. III. § 18. P. § 311.

899-909. D. § 162.]

Ku. § 836. 837. 867.868.

I. Der Erblasser hat im Testament gewisser Personen nicht bloß zu gedenken (durch Institution oder Erheredation), sondern sie auch zu bedenken, widrigenfalls das Testament von denselben angefochten (rescindirt) werden kann. Dieses materielle Noterb-R. gelangte namentlich durch die Praris des Centumviralgerichtes zur Anerkennung und wurde durch die Jurisprudenz, später auch durch die Gesetzgebung, weiter entwickelt und festgestellt. Dies geschah in der Weise, daß nahen Angehörigen des Testators, welche derselbe aus reiner Lieblosigkeit, ohne ihr Verschulden, hatte leer ausgehen lassen, wegen einer solchen Verlegung des officium pietatis unter dem Gesichtspunkte der hierin sich aussprechenden Unzurechnungsfähigkeit des Testators (color insaniae) eine Klage auf Rescission des Testamentes (querela inofficiosi sc. testamenti) gegeben wurde, welche unvererblich (§ 25. I.) war und in fünf Jahren verjährte. a. Hoc colore de inofficioso testamento agitur, quasi non sanae mentis fuerunt, cum testamentum ordinarent; et hoc dicitur non quasi vere furiosus vel demens testatus sit, sed recte quidem fecit testamentum, sed non ex officio pietatis: nam si vere furiosus esset vel demens, nullum est testamentum. Marcian. 1. 2 D. h. t. (de inoff. 5, 2.)

[ocr errors]

b. Inofficiosum testamentum dicere hoc est: allegare, quare exheredari vel praeteriri non debuerit; quod plerumque Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

27

[ocr errors]

accidit, cum falso parentes instimulati liberos suos vel exheredant vel praetereunt. Huius autem verbi 'de inofficioso' vis illa est: docere, immerentem se et ideo indigne praeteritum vel etiam exheredatione summotum; resque illo colore defenditur apud iudicem, ut videatur ille quasi non sanae mentis fuisse, cum testamentum inique ordinaret. Marcell. 1. 3. 5 eod.

II. Einen solchen Anspruch, bedacht zu werden, also die querela inofficiosi haben: a. Ascendenten und Descendenten (ohne Rücksicht auf Agnation und väterliche Gewalt); b. Geschwister, seit Constantin nur, wenn der ihnen vorgezogene

Erbe eine turpis persona (§ 57. I.) ist, und AQ
mit Ausschluß der uterini. Ferner muß,
wer das Testament mit der querela in-
officiosi anfechten will, zugleich
civilem oder prätorischem R. der nächste
Intestaterbe sein.

nach

PB A. B. werden

ausgeschlossen durch C.

a. 1. Nam et his, qui non ex masculis descendunt, facultas est agendi, cum et de matris testamento agant et obtinere adsidue soleant. cit. 1. 5.

2. Nam etsi parentibus non debetur filiorum hereditas propter votum parentum et naturalem erga filios caritatem: turbato tamen ordine mortalitatis non minus parentibus quam liberis pie relinqui debet. Pap. 1. 15 pr. eod.

b. Fratres vel sorores uterini ab inofficiosi actione contra testamentum fratris vel sororis penitus arceantur; consanguinei autem [adgnatione durante 1. 1 C. Th. 2, 19.] contra testamentum fratris vel sororis de inofficioso quaestionem movere possunt, si scripti heredes infamiae vel turpitudinis vel levis notae macula adsparguntur.

3, 28.

Const. 1. 27 C. eod.

III. Der querela inofficiosi fann der Testator vorbeugen durch Hinterlassung eines Vermögensteiles (Pflichtteil, legitima portio), welcher a. ursprünglich unbestimmt war, später aber nach Analogie der lex Falcidia (§ 182) 1, der dem Noterben gebührenden Intestatportion betrug, von Justinian jedoch durch Nov. 18 auf 1/3 derselben bei vier oder weniger Intestaterbteilen, auf 1/2 bei mehr als vier erhöht wurde. b. Ist dem Noterben nur weniger als der Pflichtteil hinterlassen, so kann er nach einer Verordnung Justinians einzig auf Ergänzung desselben klagen (actio ad supplendam legitimam s. *suppletoria). c. Der Pflichtteil braucht nicht gerade in Gestalt der Erbeinsehung, sondern kann in jeder beliebigen Form hinterlassen werden, während anfangs die bloße Abfindung mit einem Vermögensteile ohne Erbeinsehung wohl kaum genügend war.

a. Quoniam autem quarta debitae portionis sufficit ad excludendam querelam, videndum erit, an exheredatus partem faciat, qui non queritur: ut puta sumus duo filii ex

heredati. Et utique faciet, ut Papinianus respondit, et si dicam inofficiosum, non totam hereditatem debeo sed dimidiam petere. Proinde si sint ex duobus filiis nepotes, ex uno plures, tres puta, ex uno unus: unicum sescuncia, unum ex illis semuncia querela excludit. Quarta autem accipietur scilicet deducto aere alieno. Ulp. 1. 8 § 8. 9 D. h. t.

[ocr errors]

b. Sin vero quantacumque pars hereditatis vel res eis fuerit relicta, de inofficioso querela quiescente id quod eis deest. usque ad quartam legitimae partis repletur, licet non fuerit adiectum boni viri arbitratu debere eam repleri. § 3 I. h. t. 2, 18.

c. Igitur quartam quis debet habere, ut de inofficioso testamento agere non possit: sive iure hereditario, sive iure legati vel fideicommissi, vel si mortis causa ei quarta donata fuerit. § 6 I. eod.

IV. Die ganze querela inofficiosi ist nur ein subsidiäres R-mittel, wird also z. B. ausgeschlossen durch die Möglichkeit der bonorum possessio contra tabulas. a) Ihr Ziel und ihre Wirkung ist Rescission des Testamentes und Eröffnung der Inteftaterbfolge; b) doch kann unter Umständen auch nur teilweise Aufhebung des Testamentes eintreten, und der Erblasser so pro parte testatus pro parte intestatus beerbt werden. c)

a. 1.

Liberi.. ita demum de inofficioso testamento agere possunt, si nullo alio iure ad bona defuncti venire possunt: nam qui alio iure veniunt ad totam hereditatem vel partem eius, de inofficioso agere non possunt. § 2 I. h. t.

2. Filius ex asse heres institutus inofficiosum dicere non potest: nec interest, exhausta nec ne sit hereditas, cum apud eum quarta aut legis Falcidiae aut senatusconsulti Pegasiani beneficio sit remansura. Paul. IV. 5 § 5.

b. Si ex causa de inofficiosi cognoverit iudex et pronuntiaverit contra testamentum nec fuerit provocatum, ipso iure rescissum est; et suus heres erit secundum quem iudicatum est et bonorum possessor, si hoc se contendit, et libertates ipso iure non valent, nec legata debentur. 1. 8 § 16 D. h. t. C. 1. Mater decedens extraneum ex dodrante heredem instituit, filiam unam ex quadrante, alteram praeteriit. . Respondi: filia praeterita id vindicare debet, quod intestata matre habitura esset . . . Sed non est admittendum, ut adversus sororem audiatur agendo de inofficioso... Et ideo ab extraneo semissem vindicandum, . . . quasi semis totus ad hanc pertineat. Secundum quod non in totum testamentum infirmatur, sed pro parte intestata efficitur. Paul. 1. 19 eod.

...

2. Circa inofficiosi querelam evenire plerumque adsolet, ut in una atque eadem causa diversae sententiae proferan

tur. Quid enim si fratre agente heredes scripti diversi iuris fuerunt? Quod si fuerit, pro parte testatus pro parte intestatus decessisse videbitur. Ulp. 1. 24 eod.

V. Das ganze Pflichtteils R. fällt fort beim testamentum militis.

$170. (§ 160.) C. Das Noterbrecht nach Nov. 115. [Müll. § 205. B. III. § 18. 29. P. § 311. Ku. § 979. D. § 163.] Durch Nov. 115 (v. J. 542 n. Chr.) sind das bisherige Präteritions-R. und Pflichtteils-R. folgendermaßen verschmolzen worden: I. Ascendenten dürfen ihre Descendenten (rein cognatisch genom= men) und umgekehrt fortan weder präteriren noch enterben selbst nicht mit Hinterlassung des Pflichtteiles: es sei denn aus bestimmten, im Testamente selbst anzuführenden und vom eingeseßten Erben zu erweisenden geseglichen Gründen. Solcher Ausschließungsgründe wegen schwerer Verschuldung giebt es für die Enterbung der Descendenten vierzehn, für die der Ascendenten acht.

II. Bei Präterition oder grundloser Enterbung eines Noterben gleichviel ob ihm sonst etwas hinterlassen ist soll Nichtigkeit des Testamentes hinsichtlich der Erbeinsegungen, falls der verlezte Noterbe dieselbe geltend macht (bestrittene sog. relative Nullität), und reine Intestaterbfolge eintreten, sein sonstiger Inhalt jedoch (wie Anordnung von Vermächtnissen und Vormundschaften u. dgl.) aufrecht erhalten werden. Die Enterbten oder Übergangenen machen ihr R. mit der hereditatis petitio (§ 176. I.) geltend.

III. Sind die Noterben instituirt, aber auf weniger als der Pflichtteil beträgt, so können sie nur Ergänzung des Fehlenden von den anderen testamentarischen Erben verlangen. (§ 169. III. b.)

IV. Hinsichtlich der Geschwister der Erblassers ist es beim bisherigen R. verblieben.

Drittes Kapitel. Erwerb der Erbschaft und Schuß des Erbrechtes.

§ 171. (§ 161.) I. Art und Form des Erwerbes. [Müll. § 206. B. III. § 20. 21. P. § 312. Ku. I. § 841. 845. 851. 853. 855-859. D. § 174.]

I. Die Delation (§ 153. II. a.) gewährt nur die rechtliche Möglichkeit, Erbe zu werden; wirklicher Erbe wird der Delat erst durch den Erwerb der Erbschaft (adquisitio hereditatis). Die Acquisition wird regelmäßig durch einen freien Willensakt des Berufenen vermittelt (heredes voluntarii, extranei). a) Bei gewissen Personen tritt fie jedoch ipso iure, ohne Wissen und Willen des Berufenen, ein. b) Diese Personen (heredes necessarii) find: die sui des Erblassers (§ 162. II. A. a. 3. 4.), welchen jedoch der Prätor was bei einem überschuldeten Nachlaß von Wichtigkeit ist

das beneficium abs

tinendi gewährt; c) und die vom Erblasser cum libertate eingesezten Sklaven desselben. (§ 37. II. B. c. C. 4. § 159. II. B. a. § 177. I. c.) d)

[ocr errors]

a. Heredes autem aut necessarii dicuntur aut sui et necessarii aut extranei. Qui testatoris iuri subiecti non sunt, extranei heredes appellantur: itaque liberi quoque nostri, qui in potestate nostra non sunt, heredes a nobis instituti sicut extranei videntur; qua de causa et qui a matre heredes instituuntur, eodem numero sunt, quia feminae liberos in potestate non habent. Gaj. II. § 152. 161.

b. 1. necessarii vero ideo dicuntur, quia omnimodo sive velint sive nolint, tam ab intestato quam ex testamento heredes fiunt. § 157 ib.

C.

2. Verba haec: 'Publius Maevius si volet, heres esto' in necessario condicionem faciunt, ut si nolit, heres non existat: nam in voluntarii heredis persona frustra adduntur, cum, etsi non fuerint addita, invitus non efficitur heres. Hermog. 1. 12 D. de cond. inst. 28, 7.

1. Necessariis heredibus non solum impuberibus, sed etiam puberibus abstinendi se ab hereditate proconsul potestatem facit, ut quamvis creditoribus hereditariis iure civili teneantur, tamen in eos actio non detur, si velint derelinquere hereditatem. Sed impuberibus quidem etiamsi se immiscuerint hereditati, praestat abstinendi facultatem, puberibus autem ita, si se non immiscuerint. Gaj. 1. 57 pr. D. h. t. (de A. v. O. H. 29, 2.)

2. non est sine herede (sc. iure civili), qui suum heredem habet licet abstinentem se. Ulp. 1. 30 § 10 D. de fid. lib. 40, 5.

3. Praetor permittendo his, qui in potestate fuerint, abstinere se hereditate paterna manifestum facit ius se in persona eorum tribuere, quod futurum esset, si liberum arbitrium adeundae hereditatis habuissent. Iul. 1. 89 D. de leg. I.

d. 1. Necessarius heres est servus cum libertate heres institutus: ideo sic appellatus, quia, sive velit sive nolit, omnimodo post mortem testatoris protinus liber et heres est. §. Unde qui facultates suas suspectas habet, solet servum primo aut secundo vel etiam ulteriore gradu liberum et heredem instituere, ut si creditoribus satis non fiat, potius huius heredis quam ipsius testatoris bona veneant, id est ut ignominia, quae accidit ex venditione bonorum, hunc potius heredem quam ipsum testatorem contingat; quamquam apud Fufidium Sabino placeat eximendum eum esse ignominia, quia non suo vitio, sed necessitate iuris bonorum venditionem pateretur: sed alio iure utimur. §. Pro hoc tamen incommodo illud ei commodum praestatur, ut ea quae post

« PreviousContinue »