Page images
PDF
EPUB

2. si vero emancipati fuerint ab adoptivo patre, tunc incipiunt in ea causa esse, qua futuri essent, si ab ipso naturali patre emancipati fuissent. Gaj. II. § 137.

3. Sed adoptivos hactenus admittimus si fuerint in potestate; ceterum si sui iuris fuerint, ad bonorum possessionem non invitantur, quia adoptionis iura dissoluta sunt emancipatione. Ulp. l. 1 § 6 D. si tab. test. nullae. 38, 6. b. Si quis ex his, quibus bonorum possessionem praetor pollicetur, in potestate parentis de cuius bonis agitur, cum is moritur, non fuerit, ei liberisque, quos in eiusdem familia habebit, si ad eos hereditas suo nomine pertinebit, . . bonorum possessio eius partis datur, quae ad eum pertineret, si in potestate permansisset, ita ut ex ea parte dimidiam habeat, reliquum liberi eius. Pomp. 1. 5 pr. eod.

C.

1. Emancipatis liberis ex edicto datur bonorum possessio, si parati sint cavere fratribus suis, qui in potestate manserunt, bona quae moriente patre habuerunt se collaturos. Ulp. XXVIII. 4.

2. Nam aequissimum putavit (sc. praetor), neque eos bonis paternis carere per hoc, quod non sunt in potestate, neque praecipua bona propria habere, cum partem sint ablaturi suis heredibus. (Ulp.) Coll. XVI. 7, 2.

[ocr errors]

3. Emancipatus filius. . fratribus suis conferet, quia veniendo ad bonorum possessionem illis iniuriam (sc. iure civili?) facit. Ulp. 1. 1 § 13 D. de conj. 37, 8.

II. Unde legitimi, das sind die Erben nach ius civile, also sui, adgnati, gentiles. a) Db bei den Agnaten successio graduum stattfinde, war bestritten. b)

a. 1. Haec verba edicti: 'tum quem ei heredem esse oportet, si intestatus mortuus esset' . . non ad mortis testatoris tempus referuntur, sed ad id quo bonorum possessio peteretur; et ideo legitimum heredem, si capite deminutus esset, ab hac bonorum possessione summoveri palam est. Iul. 1. 1 D. unde leg. 38, 7.

2. Haec autem bonorum possessio omnem vocat, qui ab intestato potuit esse heres, sive lex XII tabularum eum legitimum heredem faciat, sive alia lex senatusve consultum. Ulp. 1. 2 § 4 eod.

b. Idem iuris est (sc. ut tertio gradu vocetur), ut quidam putant, in eius adgnati persona, qui proximo adgnato omittente hereditatem, nihilo magis iure legitimo admittitur; sed sunt qui putant, hunc eodem gradu a praetore vocari, quo etiam per legem adgnatis hereditas datur. Gaj. III. § 28.

III. Unde cognati (bonorum possessio proximitatis nomine), das sind die Blutsverwandten des Erblassers - mit Einschluß der liberi und adgnati nach der Nähe des Grades,a) jedoch mit successio graduum, und mit Beschränkung auf den 6. (bis 7.) Grad.)

a. 1. Haec bonorum possessio nudam habet praetoris indulgentiam, neque ex iure civili originem habet: nam eos invitat ad bonorum possessionem, qui iure civili ad successionem admitti non possunt, id est cognatos. Ulp. l. 1 pr. D. unde cogn. 38, 8.

2. Proximi cognati bonorum possessionem accipiunt non solum per feminini sexus personas cognati, sed etiam adgnati capite diminuti: nam licet legitimum ius adgnationis capitis minutione amiserint, natura tamen cognati manent. Ulp. XXVIII. 9.

3. Feminae certe adgnatae, quae consanguineorum gradum excedunt, tertio gradu vocantur. Liberi quoque qui in adoptiva familia sunt, ad naturalium parentum hereditatem hoc eodem gradu vocantur. Gaj. III. § 29. 31.

b. Haec autem bonorum possessio. . cognatorum gradus sex complectitur, et ex septimo duas personas, sobrino et sobrina natum et natam. 1. 1 § 3 D. unde cogn.

IV. Unde vir et uxor, d. i. der überlebende Ehegatte. (§ 47. II. c. 3.)

Ut bonorum possessio peti possit 'unde vir et uxor', iustum esse matrimonium oportet. Ulp. 1. un. pr. D. unde vir. 38, 11.

$164. (§ 154.) b. Bei Freigelassenen.

[Müll. P. l. c. B. III. § 27. Ku. § 897. 898. D. § 182.]

Die bonorum possessio intestati bei der Erbschaft eines Freigelassenen wird folgenden sieben Klassen gewährt (vgl. § 168. III.): I. Unde liberi, d. h. sui aber hier nur leibliche wesene sui, wie in § 163. I. (Vgl. § 168. III.)

und ge=

Si vero intestatus moriatur suo herede relicto adoptivo filio vel uxore, quae in manu ipsius esset, vel nuru, quae in manu filii eius fuerit, datur patrono adversus hos suos heredes partis dimidiae bonorum possessio: prosunt autem liberto ad excludendum patronum naturales liberi, non solum quos in potestate mortis tempore habet, sed etiam emancipati et in adoptionem dati. Gaj. III. § 41.

II. Unde legitimi, f. § 162. III.; die Stelle des Patronus nimmt auch hier beim emancipirten Kinde der parens oder extraneus manumissor ein, jedoch gehen letterem 10 nahe Blutsverwandte welche im prätorischen Edikt die besondere Klasse 'unde decem personae' bilden vor.

[ocr errors]

Quodsi is qui decessit, liber fuit ex mancipatione citra remancipationem manumissus, lex quidem XII tabularum manumissori legitimam hereditatem detulit; sed praetor aequitate motus decem personas cognatorum ei praetulit has: patrem matrem, filium filiam, avum aviam, nepotem

neptem, fratrem sororem, ne quis occasione iuris sanguinis. necessitudinem vinceret. (Ulp.) Coll. XVI. 9, 2.

III. Unde cognati, d. h. die nächsten Blutsverwandten des Freigelassenen nach der Nähe des Grades.

Pertinet autem haec (bonorum possessio) ad cognationes non serviles; nec enim facile ulla servilis videtur esse cognatio. Ulp. l. 1 § 2 D. unde cogn. 38, 8.

IV. Tum quem ex familia patroni,' d. h. die Agnaten des Letteren.

V. 'Patronus patrona, item liberi et parentes patroni patronaeve', wenn der Patron des zu beerbenden libertus selbst ein Freigelassener ist.

VI. Unde vir et uxor sc. libertae libertive.

VII. Unde cognati manumissoris mit der Beschränkung wie bei § 163. III.

§ 165. (§ 155.) C. Senatusconsultum Tertullianum und Orphitianum.

[Müll. § 199. B. III. § 30. P. § 304. Ku. § 896. D. § 171.]

[ocr errors]

I. Nach ius civile hatte die Mutter ihre Kinder - falls sie nicht in der manus des Mannes, den Kindern gegenüber also consanguineae loco gewesen war bisher gar nicht, nach prätorischem R. aber erst in der Klasse unde cognati beerbt; das SC. Tertullianum (unter Hadrian) gab ihr nun, falls fie das ius liberorum hatte, ein rein cognatisches Intestaterb-R. in der Klasse der legitimi, welches dem aller Agnaten, mit Ausnahme des Vaters (parens manumissor) und des frater consanguineus des Erblassers, vorgehen sollte.

a. Intestati filii hereditas ad matrem ex lege XII tabularum non pertinet; sed si ius liberorum habeat, ingenua trium libertina quattuor, legitima heres fit ex SC. Tertulliano, si tamen ei filio neque suus heres sit quive inter suos heredes ad bonorum possessionem a praetore vocatur, neque pater, ad quem lege hereditas bonorumve possessio cum pertinet, neque frater consanguineus: quodsi soror consanguinea sit, ad utrasque pertinere iubetur hereditas. Ulp. XXVI. 8.

re

b. Dedimus ius legitimum plenum matribus sive ingenuis sive libertinis, etsi non ter enixae fuerint vel quater. Licet autem vulgo quaesitus sit filius filiave, potest ad bona eius mater ex Tertulliano senatusconsulto admitti. § 4. 7 I. de SC. Tert. 3, 3.

II. Umgekehrt wurde die Mutter von ihren Kindern nach CivilR. gar nicht, nach prätorischem R. ebenfalls erst in der Klasse der cognati beerbt; das SC. Orphitianum unter Marc Aurel (178 n. Chr.) gab denselben nun der Mutter gegenüber ein (cognatisches) Intestaterb-R. vor allen Agnaten.

a. Ad liberos matris intestatae hereditas sine in manum conventione ex lege XII tabularum non pertinebat, quia feminae suos heredes non habent; sed postea imperatorum Antonini et Commodi oratione in senatu recitata id actum est, ut matrum legitimae hereditates ad filios pertineant, exclusis consanguineis et reliquis adgnatis. Ulp. XXVI. 7.

b. Sciendum est etiam illos liberos, qui vulgo quaesiti sunt, ad matris hereditatem ex hoc senatusconsulto admitti. § 3 I. de SC. Orph. 3, 4.

c. Si intestatae mulieris consanguinei existant et mater et filia, ad solam filiam ex SC. Orphitiano hereditas pertinet. Alex. 1. 1 C. eod. 6, 57.

§ 166. (§ 156.) D. Das neueste Justinianische Intestat

erbrecht.

[Müll. § 200. 201. B. III. § 30. P. § 305. Ku. § 978. D. § 172. 173.]

I. Die Tendenz der späteren sehr fruchtbaren kaiserlichen Geseßgebung ging dahin, dem cognatischen Erbrecht immer mehr Geltung zu verschaffen. Da sie jedoch gleichwohl das bisherige Erbfolgeprinzip der Agnation unangetastet, und das alte Fachwerk der civilen und prätorischen Erbklassen bestehen ließ, indem sie sich darauf beschränkte, alle Neuerungen so gut es eben anging mechanisch in dasselbe einzuflicken: so entwickelte sich hieraus ein R-zustand, der sich_durch Buntscheckigkeit und Verworrenheit, sowie durch einen großen Reichtum an Kontroversen und kaum lösbaren inneren Widersprüchen auszeichnete. Erst Justinian gestaltete, nachdem er selbst durch mannigfache halbe legislative Maßregeln vergebens zu reformiren versucht hatte (Inst. 3, 1-3. 9.), durch Nov. 118 (v. J. 543 n. Chr.) — deren Bestimmungen einen Nachtrag durch Nov. 127 erhielten das Intestaterb-R. durchgreifend um, und gab demselben, indem er es einzig auf die Cognation (mit Einschluß der Adoption) gründete, die längst verloren gegangene innere Einheit und Durchsichtigkeit wieder.

II. Im neuesten Intestaterb-R. giebt es vier Klassen von Erbberechtigten, mit durchgängiger successio ordinum, zum Teil auch graduum. a. Erste Klasse: Descendenten des Erblassers ohne Rücksicht auf die Nähe des Grades — doch mit Ausschließung des entfernteren Grades durch den näheren in demselben Stamme, z. B. des Enkels durch seinen Vater ; bei ihnen findet Teilung in stirpes statt. b. Zweite Klasse: Ascendenten (nach der Nähe des Grades); vollbürtige Geschwister und Kinder von verstorbenen vollbürtigen Geschwistern. Gleich nahe Ascendenten teilen in lineas; bei Konkurrenz von Ascendenten mit Geschwistern tritt Teilung in capita ein; 2) bei Konkurrenz von Geschwistern mit Geschwisterkindern wird in stirpes geteilt.") c. Dritte Klasse: Halbbürtige

Geschwister und Kinder von verstorbenen halbbürtigen Geschwistern. d. Vierte Klasse: Die übrigen Seitenverwandten des Erblassers nach der Nähe des Grades und ohne Beschränkung auf irgend welchen Grad; gleich nahe erben nach Köpfen. (Der Onkel geht stets dem Großneffen und Vetter, der Neffe dem Onkel vor.)

[merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]

III. Das prätorische Erb-R. der Ehegatten (§ 163. IV.) ist als ein subsidiäres stehen geblieben.

IV. Die Intestaterbfolge in den Nachlaß eines Freigelassenen wurde durch eine Konstitution Justinians v. J. 531 dahin fest= gestellt, daß den Freigelassenen zunächst die leiblichen Descendenten desselben, in Ermangelung solcher der Patron und dessen Descendenten, und endlich die Seitenverwandten des Patrons bis einschließlich zum 5. Grade beerben sollten. (Vgl. § 168. III.) — Das Erb-R. des parens manumissor ist durch die Nov. 118 völlig beseitigt.

III. Erbfolge gegen ein Testament. (Noterbrecht.)

A. Präteritionsrecht. (Formelles Noterbrecht.)

[Müll. § 202. 204.

§ 167. (§ 157.) a. Nach ius civile.

B. III. § 18. P. § 310. 311. Ku. I. § 834. 835. 884-886.
II. 573-79. D. § 161.]

I. a. Ob die Testirfreiheit im ältesten R. eine völlig unbeschränkte war, so daß eine Erbfolge gegen das Testament selbst den übergangenen nächsten Angehörigen nicht eröffnet wurde, ist zweifelhaft.

« PreviousContinue »