Page images
PDF
EPUB

testamentum facere possit, donec masculi ad quattuordecim annos perveniant, feminae ad duodecim. Ulp. 1. 2 D. pr. h. t. 3. Non solum autem heredibus institutis impuberibus liberis ita substituere possumus, . . sed etiam exheredatis: itaque eo casu si quid pupillo ex hereditatibus legatisve aut donationibus propinquorum adquisitum fuerit, id omne ad substitutum pertinet. Gaj. II. § 182.

4. Neque enim suis bonis testator substituit, sed impuberis. Ulp. 1. 10 § 5 D. h. t.

d. 1. Liberis autem suis testamentum facere nemo potest, nisi et sibi faciat: nam pupillare testamentum pars et sequela est paterni testamenti, adeo ut si patris testamentum non valeat, ne filii quidem valebit. § 5 I. de pup. subst. 2, 16.

2. Ceterum ne post obitum parentis periculo insidiarum subiectus videretur pupillus, . . substitutionem . . separatim in inferioribus tabulis scribimus easque tabulas proprio lino propriaque cera consignamus, et in prioribus tabulis cavemus, ne inferiores tabulae vivo filio et adhuc impubere aperiantur. Gaj. II. § 181.

III. Meistens pflegten Vulgar- und Pupillarsubstitution mit einander verbunden zu werden (duplex substitutio f. II. b.); doch wurde, auch wenn dies nicht geschehen war, schon in der legten Zeit der Republik die Pupillar- zugleich als Vulgarsubstitution ausgelegt,a) und seit Marc Aurel gilt auch die für das unmündige Kind in potestate getroffene Vulgar- zugleich als Pupillarsubstitution (in utrumque casum). b)

a. 1. Paterfamilias cum liberorum haberet nihil, uxorem autem haberet, in testamento ita scripsit: 'si mihi filius genitur unus pluresve, is mihi heres esto', deinde quae adsolent; postea: 'si filius ante moritur, quam in tutelam suam venerit, tum mihi ille heres esto. Filius natus non est; ambigunt adgnati cum eo, qui est heres, si filius antequam in suam tutelam veniat, mortuus sit. Cic. de inv. II. 42, 122.

2. Clarissima M' Curii causa Marcique Coponii nuper apud Cviros. . defensa est. Cum Q. Scaevola . . negaret, nisi postumus et natus et, antequam in suam tutelam veniret, mortuus esset, heredem eum esse posse, qui esset secundum postumum et natum et mortuum heres institutus: ego (Crassus) autem defenderem eum hac tum mente fuisse qui . testamentum fecisset, ut si filius non esset, qui in suam tutelam veniret, M' Curius heres esset. Cic. de orat. I. 39, 180. b. Iam hoc iure utimur ex D. Marci et Veri constitutione, ut cum pater impuberi filio in alterum casum substituisset, in utrumque casum substituisse intelligatur, sive filius heres non exstiterit, sive exstiterit et impubes decesserit. Mod. 1. 4 pr. D. h. t.

§ 161. (§ 151.) D. Ungültigkeit des Testamentes.

[Müll. § 195. B. III. § 19. P. § 311. Ku. § 824. 825.]

I. Von Ungültigkeit des Testamentes wird in verschiedenem Sinne gesprochen. Das Testament kann nämlich a. entweder ipso iure nichtig, oder bloß anfechtbar sein; b. entweder von Anfang an ungültig sein, oder durch ein späteres Ereignis entkräftet werden; c. die Ungültigkeit kann entweder eine totale, oder eine partielle, d. H. bloß auf einzelne Verfügungen sich beziehende sein.

[ocr errors]

II. Von Anfang an und zwar total nichtig (nullum) ist das Testament, wenn es an einem wesentlichen Erfordernis desselben mangelt (testamentum non iure factum, iniustum): also a. wenn die erforderliche Form nicht beobachtet ist; b. wenn keine

gültige Erbeinsehung vorhanden ist; c. wenn der Testator keine Fähigkeit zur Testamentserrichtung hatte; d. bei der Präterition eines suus heres.

III. Entkräftet wird ein rechtsgültig errichtetes Testament (testamentum infirmatur): a. dadurch, daß der Testator testamenti factio oder Familienselbständigkeit verliert (testamentum irritum); b. durch Wegfall des eingeseßten Erben (testamentum destitutum); c. durch Aufhebung, wozu nach ius civile Errichtung eines neuen Testamentes (testamentum posteriore testamento ruptum) erforderlich war, nach prätorischem und neuerem R. aber jede — absichtliche Zerstörung des Testamentes, Durchstreichung der Erbeinsehung (vgl. § 175. IV. a.), Siegelverlegung u. dgl., jedoch nicht formloser Widerruf was freilich für das prätorische R. zweifelhaft ist — genügt; d. durch agnatio postumi (testamentum ruptum i. e. S., § 167. I. b.); e. durch Anstellung der querela inofficiosi (§ 169).

a. 1. Testamenta iure facta infirmantur, velut cum is qui fecerit testamentum capite diminutus sit. Hoc autem casu irrita fieri testamenta dicemus. Gaj. II. 145. 146. 2. Exigit praetor, ut is cuius bonorum possessio datur utroque tempore ius testamenti faciendi habuerit, et cum facit testamentum et cum moritur. . Sed si quis utroque tempore testamenti factionem habuerit, medio tempore non habuerit, bonorum possessio secundum tabulas peti poterit. Ulp. l. 1 § 8 D. de B. P. sec. tab. 37, 11.

3. Si septem signis testium signatum sit testamentum, licet iure civili ruptum vel irritum factum sit, praetor scriptis heredibus iuxta tabulas bonorum possessionem dat, si testator et civis Romanus et suae potestatis, cum moreretur, fuit: quam bonorum possessionem cum re i. e. cum effectu habent, si nemo alius iure heres sit. Ulp. XXIII. 6. b. Si nemo hereditatem adierit, nihil valet ex his quae testamento scripta sunt. Pomp. 1. 9 D. de test. tut. 26, 2.

C.

1. Potest, ut iure facta testamenta contraria voluntate

infirmentur. Apparet autem non posse ex eo solo infirmari testamentum, quod postea testator id noluerit valere, usque adeo, ut si linum eius inciderit, nihilominus iure civili valeat. Quin etiam si deleverit quoque aut obleverit tabulas testamenti, nihilominus non desinent valere quae ibi fuerunt scripta, licet eorum probatio difficilis sit. Gaj. II. § 151.

2. Et si quidem [testamentum] concidit testator, denegabuntur actiones; si vero alius invito testatore, non denegabuntur. Si, ut intestatus moreretur, incidit tabulas et hoc adprobaverint hi qui ab intestato venire desiderant, scriptis avocabitur hereditas. Ulp. 1. 1 § 3. Paul. 1. 4 D. de his qu. del. 28, 4.

[ocr errors]

3. Si heres institutus non habeat voluntatem, vel quia incisae sunt tabulae, vel quia cancellatae, vel quia alia ratione voluntatem testator mutavit voluitque intestato decedere, dicendum est ab intestato rem habituros eos, qui bonorum possessionem acceperunt. Ulp. 1. 1 § 8 D. si tab. t. 38, 6. 4. Posteriore quoque testamento, quod iure factum est, superius rumpitur; nec interest an exstiterit aliquis ex eo heres an non exstiterit: hoc enim solum spectatur, an existere potuerit; ideoque si quis ex posteriore testamento, quod iure factum est, aut noluerit heres esse, aut vivo testatore aut post mortem eius, antequam hereditatem adiret, decesserit, aut condicione, sub qua heres institutus est, defectus sit, . . paterfamilias intestatus moritur: nam et prius testamentum non valet, ruptum a posteriore, et posterius aeque nullas vires habet, cum ex eo nemo heres exstiterit. Gaj. II. § 144.

5. Tunc autem prius testamentum rumpitur, cum posterius rite perfectum est: nisi forte . . in eo scriptus est, qui ab intestato venire potest. Ulp. 1. 2 D. de iniusto. 28, 3.

6. Ex eo autem solo non potest infirmari testamentum, quod postea testator id noluit valere. § 7 I. qb. m. t. inf. 2, 17.

II. Erbfolge ab intestato.

§ 162. (§ 152.) A. Nach älterem ius civile. (Legitima

hereditas.)

[Müll. § 197. B. III. § 23. P. § 304. K. § 302. Ku. I. § 828-32. 850. 891-93. 897. 898. ÎI. 544. D. § 159. 160. 170.]

I. Die Intestaterbfolge tritt ein, wenn kein gültiges Testament vorhanden ist, oder die Erbschaft aus demselben nicht angetreten wird (§ 153. II. c.). a) zu ihr beruft das Gesez den mutmaßlichen Willen des Erblassers supplirend? die Glieder seiner Familie, als Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

26

die ihm am nächsten stehenden Personen, in bestimmter Reihenfolge. Während dabei dem altcivilen Intestaterb-R. der 12 Tafeln einzig das Prinzip der Agnation (§ 42) zu Grunde liegt, b) ist im neuesten Just. R. (Nov. 118) das Cognationsprinzip (§ 43) zum ausschließlich herrschenden erhoben worden; die stufenweise Anerkennung des leßteren

welches zuerst in der bonorum possessio intestati sich Geltung verschaffte bildet den Inhalt der Geschichte des Röm. Intestat= erb-R. Die Berufung zur Intestaterbfolge seht stets voraus, daß der Berufene (Delat) im Augenblicke der Eröffnung der Intestaterbfolge erbberechtigt sei, und ferner, daß er schon bei Lebzeiten des Erblassers wenigstens als nasciturus (§ 32. II. b.) eristirt habe. Völlig ausgeschlossen sind von der Intestaterbfolge die Vestalinnen (§ 53. II. c. 2.): sie konnten ab intestato weder erben noch beerbt werden. d)

a. Intestatus decedit, qui aut omnino testamentum non fecit, aut non iure fecit, aut id quod fecerat raptum irritumve factum est, aut nemo ex eo heres exstitit. pr. I. h. t. (de her. q. ab int. 3, 1.)

b. Legitimae hereditatis ius, quod ex lege XII tabularum descendit, capitis minutione amittitur. Ulp. XXVII. 5. c. 1. Cum autem quaeritur, an quis suus heres existere potest: eo tempore quaerendum est, quo certum est aliquem sine testamento decessisse. § 7 I. h. t.

2. Haec verba: SI INTESTATO MORITVR ad id tempus referuntur, quo testamentum destituitur, non quo moritur. Paul. 1. 9 § 2 D. de lib. et post. 28, 2.

3. Proximus autem (sc. heres), si quidem nullo testamento facto quisque decesserit, per hoc tempus requiritur, quo mortuus est is cuius de hereditate quaeritur; quodsi facto testamento quisquam decesserit, per hoc tempus requiritur, quo certum esse coeperit, nullum ex testamento heredem exstaturum: tum enim proprie quisque intelligitur intestatus decessisse. Quod quidem aliquando longo tempore declaratur: in quo spatio temporis saepe accidit, ut proximiore mortuo proximus esse incipiat, qui moriente testatore non erat proximus. § 6 L. de leg. adgn. 3, 2.

4. Qui post mortem avi sui concipitur, is neque legitimam hereditatem eius tamquam suus heres, neque bonorum possessionem tamquam cognatus accipere potest, quia lex XII tabularum eum vocat ad hereditatem, qui moriente eo de cuius bonis quaeritur in rerum natura fuerit; I vel si vivo eo conceptus est, quia conceptus quodammodo in rerum natura esse existimatur. Iul. 1. 6. Cels. 1. 7 D. de suis. 38, 16.

[ocr errors]

d. In commentariis Labeonis, quae ad XII tabulas composuit, ita scriptum est: 'Virgo Vestalis neque heres est cuiquam intestato, neque (ei) intestatae quisquam, sed bona eius in

publicum redigi aiunt. Id quo iure fiat, quaeritur.' Gell. I. 12 § 18.

II. Zur Erbschaft eines Freigeborenen werden durch das Zwölftafelgeset berufen:

A. Zunächst die Sui des Verstorbenen, d. H. die durch den Tod des Erblassers gewaltfrei werdenden Personen (genauer: bei Eröffnung der Intestaterbfolge ohne capitis diminutio gewaltfrei gewordenen Familienglieder) — einschließlich der postumi § 159. II. B. c. 4. 5.) -, bei welchen der Übergang der Vermögensherrschaft des Gewalthabers als von selbst erfolgend in den 12 Tafeln (B. a.) vorausgesezt wird, so daß hier von einem Erbewerden und Erbschaftserwerbe nicht gesprochen werden kann (vgl. § 153. II. c. 3. § 167. I. § 171. I. § 173. I.); a) die sui erben ohne Rücksicht auf die Nähe des Grades und teilen nach Stämmen (in stirpes). b)

a.

A. erhält 1/3;

B. C. jeder 1/6; D. E. F.

BCDEF jeder 19.

1. Intestatorum hereditates lege XII tabularum primum ad suos heredes pertinent. §. Sui autem heredes existimantur liberi, qui in potestate morientis fuerunt, veluti filius filiave nepos neptisve ex filio; . . nec interest, utrum naturales sint liberi an adoptivi. Ita demum tamen nepos neptisve. . suorum heredum numero sunt, si praecedens persona desierit in potestate parentis esse, sive morte id acciderit, sive alia ratione, veluti emancipatione: nam si per id tempus, quo quis moritur, filius in potestate eius sit, nepos ex eo suus heres esse non potest; item et in ceteris deinceps liberorum personis dictum intelligemus. §. Uxor quoque, quae in manu morientis est, ei sua heres est, quia filiae loco est; item nurus, quae in filii manu est, nam et haec neptis loco est; sed ita demum erit sua heres, si filius cuius in manu fuit, cum pater moritur, in potestate eius non sit. §. Postumi quoque, qui si vivo patre nati essent, in potestate eius futuri forent, sui heredes sunt. Gaj. III. § 1-4. (Coll. XVI. 2.)

2. Numquam feminae suum heredem habere possunt. Gaj. III. § 51.

3. Sed sui quidem heredes ideo appellantur, quia domestici heredes sunt et vivo patre quodammodo domini existimantur. Id. II. § 157.

4. In suis heredibus evidentius apparet, continuationem dominii eo rem perducere, ut nulla videatur hereditas fuisse, quasi olim hi domini essent, qui etiam vivo patre quodammodo domini existimantur: unde etiam filiusfamilias appellatur sicut paterfamilias, sola nota hac adiecta, per quam distinguitur genitor ab eo qui genitus sit. Itaque post mortem patris non hereditatem percipere vi

« PreviousContinue »