Page images
PDF
EPUB

§ 158. (§ 148.) b. Anomalische Formen; insbesondere testamentum militis.

[B. P. 1. c. Müll. § 185. Ku. I. § 932-36. II. 585.]

In vielen Fällen sind die Solennitäten der Testamentserrichtung teils behufs Herstellung einer größeren Garantie für die Achtheit des lezten Willens vermehrt (z. B. beim Testament der Blinden, Tauben, Stummen), teils vermindert worden (privilegirte Testamente). Unter letteren ist hervorzuheben das testamentum militis. Dieses bedarf nach kaiserlichen Konstitutionem (vgl. § 149. II. B. b.) gar keiner Förmlichkeiten. Während dies Privileg anfangs allen milites standesgemäß zustand, gilt es seit Justinian nur für die im Felde errichteten Militärtestamente. Das so errichtete Testament bleibt selbst ein Jahr lang nach ehrenvoller Entlassung gültig. Auch hinsichtlich seines Inhaltes ist das Militärtestament von den sonst geltenden R-bestimmungen vielfach entbunden (vgl. § 153. II. d. § 159. III. b. § 160. II. a. § 167. IV. § 169. V.): wie denn überhaupt der Nachlaß des miles,,nicht als familia nach ius civile proprium Romanorum, sondern als bona nach ius gentium" behandelt wird.

a. Militibus liberam testamenti factionem primus quidem D. Iulius Caesar concessit, sed ea concessio temporalis erat. Postea vero primus D. Titius dedit, post hoc Domitianus; postea vero D. Nerva plenissimam indulgentiam in milites contulit, eamque et Traianus secutus est et exinde mandatis inseri coepit caput tale: '. . Faciant testamenta quo modo volent, faciant quo modo poterint sufficiatque ad bonorum suorum divisionem faciendam nuda voluntas testatoris.' Ulp. 1. 1 pr. de test. mil. 29, 1.

b. Sed quod testamentum miles contra iuris regulam fecit, ita demum valet, si in castris mortuus sit, vel post missionem intra annum. Ulp. XXIII. 10.

c. Supradicta diligens observatio in ordinandis testamentis militibus propter nimiam imperitiam constitutionibus principalibus remissa est: nam quamvis hi neque legitimum numerum testium adhibuerint, neque aliam testamentorum sollemnitatem observaverint, recte nihilominus testantur: videlicet cum in expeditionibus occupati sunt, quod merito nostra constitutio induxit. Quoquo enim modo voluntas eius suprema sive scripta inveniatur, sive sine scriptura, valet testamentum ex voluntate eius. Illis autem temporibus, per quae citra expeditionum necessitatem in aliis locis vel in suis sedibus degunt, minime ad vindicandum tale privilegium adiuvantur. pr. I. de mil. test. 2, 11.

C. Inhalt des Testamentes.

§ 159. (§ 149.) b. Erbeinsehung.

[Müll. § 184. 186. B. III. § 18.

P. § 308. Ku. § 814. 842. 875-77. 883. D. § 167.]

I. Das Testament kann die verschiedenartigsten Verfügungen enthalten, sein wesentlicher und notwendiger Inhalt ist aber einzig und stets die Ernennung eines Erben.,,Kein Testament ohne Erbeinsehung; keine Erbeinseßung ohne Testament.“

a. Testamenta vim ex institutione heredis accipiunt et ob id velut caput et fundamentum intelligitur totius testamenti heredis institutio. Gaj. II. § 229.

b. Ante heredis institutionem legari non potest, quoniam vis et potestas testamenti ab heredis institutione incipit. Ulp. XXIV. 15.

II. Die Einsetzung erfordert:

A. Nach klassischem R. eine bestimmte Form (verba imperativa); a) nach neuerem R. ist jedoch jede Erklärung, durch welche die Person des Erben direkt und deutlich bezeichnet wird, genügend. b)

a. Sollemnis autem institutio haec est: TITIVS HERES ESTO; sed et illa iam comprobata videtur: TITIVM HEREDEM ESSE IVBEO; at illa non est comprobata: TITIVM HEREDEM ESSE VOLO; sed et illae a plerisque improbatae sunt: HEREDEM INSTITVO, item HEREDEM FACIO. Gaj. II. § 117.

b. Placuit ademptis his quorum imaginarius usus est, institutioni heredis verborum non esse necessariam observantiam, utrum imperativis et directis verbis fiat, an inflexis; . . sed quolibet loquendi genere formata institutio valeat, si modo per eam liquebit voluntatis intentio. Constant. 1. 15 C. de test. 6, 23.

B. Erbfähigkeit (zu unterscheiden von Erwerbsfähigkeit oder Kapazität, § 172) des eingesezten Erben. a. Unfähig ist, wer keine testamenti factio hat; doch können eigene Sklaven cum libertate zu Erben eingesetzt werden und fremde haben testamenti factio aus der und für die Person ihres Herrn (§ 156. II. B. c.) b. Nach der lex Voconia (a. u. 585.) fonnten Frauenspersonen, ausgenommen Vestalinnen, nicht von den in der ersten Klasse censirten Bürgern zu Erben eingesetzt werden (vgl. § 162. II. B. b. § 182. I. c.): eine Beschränkung, die in späterer Zeit von selbst wegfiel. c. Keine Erbfähigkeit haben endlich incertae personae; das sind zunächst juristische Personen, falls ihnen Erbfähigkeit nicht besonders verliehen worden ist; ferner solche Personen, von deren Individualität der Testator keine bestimmte Vorstellung hat. (§ 178. II. b.) Zu legteren gehören auch die postumi; doch konnten die nach dem Tode des Erblassers geborenen (postumi) sui (§ 162. II. A. a. 7.) schon nach älterem Civil-R. wenn auch nicht von jeher, die noch bei

Lebzeiten desselben nach der Testamentserrichtung geborenen sui oder durch Wegfall einer Zwischenperson sui gewordenen nach der lex Iunia Velleia und deren Interpretation instituirt werden. Justinian hat schließlich die Einsegung aller incertae personae (mit Einschluß der postumi alieni) zugelassen.

a. 1. Servos heredes instituere possumus: nostros cum libertate, alienos sine libertate, communes cum libertate vel sine libertate. Eum servum, qui tantum in bonis noster est, nec cum libertate heredem instituere possumus, quia Latinitatem consequitur, quod non proficit ad hereditatem capiendam. Alienos servos heredes instituere possumus eos tantum, quorum cum dominis testamenti factionem habemus. Proprius servus . . si sine libertate sit institutus, omnino non consistit institutio. Ulp. XXII. 7—9. 12. 2. Hodie vero etiam sine libertate ex nostra constitutione heredes (servos proprios) instituere permissum est. pr. I. h. t. (de her. inst. 2, 14.)

[ocr errors]

3. In extraneis heredibus illa observantur, ut sit cum eis testamenti factio, . . et id duobus temporibus inspicitur, testamenti facti, ut constiterit institutio, et mortis testatoris, ut effectum habeat; hoc amplius et cum adibit hereditatem, esse debet cum eo testamenti factio; . . medio autem tempore inter factum testamentum et mortem testatoris vel condicionem institutionis existentem mutatio iuris heredi non nocet. Flor. 1. 50 (49) § 1 D. h. t. (de her. inst. 28, 5.) b. Item mulier, quae ab eo qui centum milia aeris census est per legem Voconiam heres institui non potest, tamen fideicommisso relictam sibi hereditatem capere potest. Gaj. II. § 274.

C.

1. Nec municipium nec municipes heredes institui possunt, quoniam incertum corpus est: . . senatusconsulto tamen concessum est, ut a libertis suis heredes institui possint. Deos heredes instituere non possumus praeter eos, quos senatusconsulto constitutionibusve principum instituere concessum est. Ulp. XXII. 5. 6.

2. Incerta persona heres institui non potest, velut hoc modo: QVISQVIS PRIMVS AD FVNVS MEVM VENERIT, HERES ESTO; quoniam certum consilium debet esse testantis. § 4 ib. 3. Incerta videtur persona, quam per incertam opinionem animo suo testator subiicit. Gaj. II. § 238.

4. Postumos autem dicimus eos dumtaxat, qui post mortem parentis nascuntur; sed et hi qui post testamentum factum in vita nascuntur. Ulp. 1. 3 § 1 D. de iniusto. 28, 3.

5. Postumorum loco sunt et hi, qui in sui heredis loco succedendo quasi adgnascendo fiunt parentibus sui heredes; ut ecce si filium et ex eo nepotem neptemve in potestate habeam, quia filius gradu praecedit, is solus iura sui heredis

habet: . . sed si filius meus me vivo moriatur aut qualibet ratione exeat de potestate mea, incipit nepos neptisve in eius loco succedere et eo modo iura suorum heredum quasi adgnatione nanciscuntur. Gaj. 1. 13 eod.

6. Ne heres quidem potest institui postumus alienus: est enim incerta persona. Est autem alienus postumus, qui

natus inter suos heredes testatoris futurus non est; ideoque ex emancipato quoque filio conceptus nepos extraneus postumus est; item qui in utero est eius, quae iure civili non intelligitur uxor, extraneus postumus patris intelligitur. Gaj. II. § 241. 242.

7. Verum est omnem postumum qui moriente testatore in utero fuerit, si natus sit, bonorum possessionem (sc. secundum tabulas) petere posse. Paul. 1. 3 D. de B. P. sec. tab. 37, 11.

III. Erben kann der Testator a. in beliebiger Anzahl ernennen. b. Die Erbeinsehung kann auch unter Beifügung einer Suspensivbedingung (§ 19. II. A. b. 5. 7.), niemals aber - abgesehen vom testamentum militis einer Resolutivbedingung oder eines dies ex quo oder ad quem geschehen. (*Semel heres, semper heres; — Perpetuität der Beerbung.)

[ocr errors]

a. Et unum hominem et plures in infinitum, quot quis velit, heredes facere licet. Hereditas plerumque dividitur in duodecim uncias, quae assis appellatione continentur; habent autem et hae partes propria nomina ab uncia usque ad assem, ut puta haec: sextans, quadrans, triens, quincunx, semis, septunx, bes, dodrans, dextans, deunx, as. $4.5 I. h. t. (= Ulp. 1. 50 § 2 D. h. t. 28, 5.)

b.

1. Heres et pure et sub condicione institui potest: ex certo tempore aut ad certum tempus non potest, veluti 'post quinquennium quam moriar' vel 'ex kalendis illis' aut ‘usque ad kalendis illas heres esto'; diemque adiectum pro supervacuo haberi placet et perinde esse, ac si pure heres institutus esset. § 9 I. eod.

2. Miles et ad tempus heredem facere potest et alium post tempus, vel ex condicione, vel in condicionem. Ulp. 1. 15 § 4 D. de test. mil. 29, 1.

§ 160. (§ 150.) b. Substitutionen.

[Müll. § 187. B. III. § 18. P. § 309. K. § 288. Ku. § 880-82. D. § 167.]

I. Der Testator kann bei der Erbeinsehung mehrere Grade machen, so daß ein zweiter für den Fall zum Erben ernannt wird, daß der erste nicht sein Erbe sein würde weil er es nicht wollte oder könnte und ebenso ein dritter an des zweiten Stelle u. f. f. (Substituere, primo, secundo, tertio gradu heredem scribere,

primus, secundus heres.) Diese eventuelle Erbeinseßung heißt

Tritt

Substitution, substitutio vulgaris s. in primum casum. a) der Institutus (primus heres) die Erbschaft an, so verliert die Substitution alle Bedeutung. Noch im klassischen R. pflegte mit der Substitution häufig die Anordnung einer cretio - perfecta oder imperfecta für den primus heres, d. h. einer formellen Erbschaftsantretung innerhalb bestimmter Frist (§ 171. II. b.) verbunden zu werden. b)

a. 1. Heredes aut instituti dicuntur aut substituti: instituti primo gradu, substituti secundo vel tertio. Mod. 1. 1 pr. D. h. t. (de vulg. et pup. subst. 28, 6.)

2. Potest quis in testamento plures gradus heredum facere, puta: 'Si ille heres non erit, ille heres esto', et deinceps plures. Et vel plures in unius locum possunt substitui, vel unus in plurium, vel singulis singuli, vel invicem ipsi qui heredes instituti sunt. Marcian. 1. 36 eod.

3. Si Titius coheredi suo substitutus fuerit, deinde ei Sempronius, verius puto in utramque partem Sempronium substitutum esse. Iul. 1. 27 eod.

b. 1. Interdum duos pluresve gradus heredum facimus, hoc modo: LVCIVS TITIVS HERES ESTO CERNITOQVE IN DIEBVS CENTVM PROXIMIS, QVIBVS SCIES POTERISQVE. QVODNI ITA CREVERIS, EXHERES ESTO. TVM MAEVIVS HERES ESTO CERNITOQVE IN DIEBVS CENTVM et reliqua; et deinceps in quantum velimus, substituere possumus. §. Primo itaque gradu scriptus heres. hereditatem cernendo fit heres et substitutus excluditur; non cernendo summovetur, etiamsi pro herede gerat, et in locum eius substitutus succedit. Gaj. II. § 174. 176.

2. Si sub imperfecta cretione heres institutus sit, id est non adiectis his verbis: SI NON CREVERIS, EXHERES ESTO, sed ita: SI NON CREVERIS, TVNC MAEVIVS HERES ESTO, cernendo quidem superior inferiorem excludit: non cernendo autem, sed pro herede gerendo in partem admittit substitutum; sed postea D. Marcus constituit, ut et pro herede gerendo ex asse fiat heres. Ulp. XXII. 34.

II. Die substitutio in secundum casum, d. h. eine Substitution für den Fall, daß der eingesetzte Erbe nach dem Erwerbe der Erbschaft verstürbe, ist a. abgesehen von dem testamentum militis regelmäßig unzulässig, da sie dem Wesen der Beerbung widerspricht. (§ 159. III. b.) b. Einzig in der Gestalt der Pupillarsubstitution ist sie im Röm. R. gestattet. Für das in seiner potestas befindliche unmündige Kind kann nämlich der Testator nicht bloß für den Fall, daß dasselbe die Erbschaft nicht erwürbe (also vor dem Vater verstürbe oder abstinirte, § 171. I. c.), sondern auch für den Fall, daß es vor Erlangung der Pubertät versterben sollte, einen Erben ernennen. (§ 64. I. a. 1.?) c. Nach dem ursprünglichen Grundgedanken der pupillaris substitutio ist der Pupillarsubstitut Erbe des Vaters; nach dem späteren wird er von dem Vater für das

« PreviousContinue »