Page images
PDF
EPUB

ausgenommen über das peculium castrense vel quasi testiren. (§ 149. II. B. b. § 150. I.)

[blocks in formation]

a. Filiusfamilias testamentum facere non potest, quia nihil suum habet, ut testari de eo possit. Ulp. XX. 10.

b. Qui in potestate parentis est, testamenti faciendi ius non habet: adeo ut, quamvis pater ei permittat, nihilo magis tamen iure testari possit. Gaj. 1. 6 pr. D. h. t.

D. Frauen waren a. ursprünglich (abgesehen von § 53. II. c. 2., vielleicht auch § 66. I. a.) wenn sie einer Agnatenfamilie angehörten,

auch seit der lex Claudia § 66. II. B. a. schlechthin testirunfähig, im Interesse ihrer legitimi heredes, denen das Vermögen nicht entzogen werden sollte. Zum Zwecke der Testamentserrichtung bedurfte es daher für die Frau einer Zerstörung der bisherigen agnatischen Verbindung mittelst coemptio fiduciaria. (§ 49. I. B.) Diese wurde indes von Hadrian als eine leere Formalität beseitigt. - b. Stets bedurften Frauen, solange die tutela mulierum überhaupt bestand, nach ius civile zur Testamentserrichtung der tutoris. auctoritas, welche aber nur bei der legitima tutela parentum ac patronorum (§ 66. II. B. b. 1.) eine reelle Bedeutung hatte, so daß die emancipirten Töchter und die libertae faftisch allerdings so gut wie testirunfähig waren. Jedoch gab der Prätor später auch aus einem ohne tutoris auctoritas errichteten Testament die bonorum possessio secundum tabulas, welche aber anfangs bei den lettgenannten stets den civilen Intestaterben gegenüber sine

re war.

[ocr errors]

b. 1. Si ea mulier testamentum fecit, quae se capite numquam deminuit, non videtur ex edicto praetoris secundum eas tabulas possessio dari. Cic. Top. 4, 18.

2. Olim testamenti faciendi gratia fiduciaria fiebat coemptio: tunc enim non aliter feminae testamenti faciendi ius habebant, exceptis quibusdam personis, quam si coemptionem fecissent remancipataeque et manumissae fuissent; sed hanc necessitatem coemptionis faciendae ex auctoritate D. Hadriani senatus remisit. Gaj. I. § 115.a. b. Observandum praeterea est, ut si mulier quae in tutela est faciat testamentum, tutore auctore facere debeat: alioquin inutiliter iure civili testabitur. §. Praetor tamen si septem signis testium signatum sit testamentum, scriptis heredibus secundum tabulas testamenti bonorum possessionem pollicetur, et si nemo sit, ad quem ab intestato iure legitimo pertineat hereditas, velut frater eodem patre natus aut patruus aut fratris fiilius, ita poterunt scripti heredes retinere hereditatem. §. Sed videamus an etiamsi frater aut patruus exstent, potiores scriptis heredibus habeantur: rescripto enim imperatoris Antonini.. (v. § 157. III. b.) §. Quod sane quidem ad masculorum testamenta pertinere certum est; item ad feminarum, quae ideo non utiliter

testatae sunt, quod verbi gratia familiam non vendiderint aut nuncupationis verba locutae non sint: an autem et ad ea testamenta feminarum, quae sine tutoris auctoritate fecerint, haec constitutio pertineat, videbimus. §. Loquimur autem de his scilicet feminis, quae non in legitima parentum aut patronorum tutela sunt, sed de his quae alterius generis tutores habent, qui etiam inviti coguntur auctores fieri: alioquin parentem et patronum sine auctoritate eius facto testamento non summoveri palam est. Gaj. II. § 118-122.

E. Ferner muß der Testator sich in Gewißheit über seinen Rstand befinden.

De statu suo dubitantes vel errantes testamentum facere non possunt; nam qui incertus de statu suo est, certam legem testamento dicere non potest. Ulp. 1. 15. Paul.

1. 14 D. h. t.

F. Keine Testirfähigkeit, troß der ihnen zukommenden testamenti factio hatten endlich die Latini Iuniani. (s. oben B. b. 4. und § 39. II. b.)

[Müll. § 182.

B. Formen des Testamentes.

§ 157. (§ 147.) a. Regelmäßige.

B. III. § 17. P. § 306. 313. K. § 276. Ku. I. § 817—20. 823. II. 136. 542. D. § 165.]

I. Die ältesten Testamentsformen waren das testamentum calatis comitiis (in den zum Zeugnis versammelten Curiatcomitien) und das testamentum in procinctu factum, d. h. in dem nach Centurien gegliederten, zur Schlacht gerüsteten Heere: beide publizistisch-sakralen Charakters.

a. Testamentorum genera initio duo fuerunt: nam aut calatis comitiis testamenta faciebant, quae comitia bis in anno testamentis faciendis destinata erant; aut in procinctu i. e. cum belli causa arma sumebant: procinctus est enim expeditus et armatus exercitus. Alterum itaque in pace et in otio faciebant, alterum in proelium exituri. Gaj. II. § 101.

b.

das

scriptum est. . 'calata' comitia esse, quae pro collegio pontificum habentur. . Iisdem comitiis, quae 'calata' appellari diximus, et sacrorum detestatio et testamenta fieri solebant. Gell. XV. 27.

II. Diese beiden Formen wurden jedoch bald verdrängt durch in den 12 Tafeln anerkannte bequemere testamentum per aes et libram, welches in einer mancipatio der familia pecuniaque des Testators an den familiae emptor, und damit verbundenen nuncupatio besteht. a. Nach der älteren Gestalt des

Mancipationstestamentes wurde der familiae emptor selbst heres; und zwar schon bei Lebzeiten des Erblassers, so daß er ganz dieselbe Stellung hinsichtlich des Vermögens desselben einnahm, wie der suus. (§ 162. II. A. a. 3. 4. § 171. I. b. vgl. § 173. I. [?]) Nach der neueren war derselbe eine bloße Solennitätsperson, und der Schwerpunkt des Testiraktes fiel nunmehr in die nuncupatio, durch welche mündlich der Erbe ernannt und anderweitige leztwillige Verfügungen über den Nachlaß verlautbart wurden. Es wurde jedoch bald üblich, den lezten Willen in eine Urkunde niederzulegen, und die vorgezeigte Urkunde (tabulae testamenti) nach vorausgegangener, nunmehr lediglich formeller, familiae mancipatio durch feierliche Erklärung (nuncupatio) als sein Testament anzuerkennen und zu bekräftigen, worauf Besiegelung desselben mit Namensbeischreibung seitens der Zeugen zu erfolgen pflegte. b. Die 5 Zeugen, der familiae emptor und der libripens mußten außer Handlungs- und Wahrnehmungsfähigkeit noch testamenti factio besigen, und durften nicht durch das Band der potestas mit dem Testator ebensowenig die Zeugen mit dem familiae emptor (oder Erben) verbunden sein. a. 1. Accessit deinde tertium genus testamenti quod per aes et libram agitur; qui enim neque calatis comitiis neque in procinctu testamentum fecerat, is si subita morte urguebatur, amico familiam suam (i. e. patrimonium suum) mancipio dabat eumque rogabat, quid cuique post mortem suam dari vellet: quod testamentum dicitur per aes et libram, scilicet quia per mancipationem peragitur. §. Sed illa quidem duo genera testamentorum in desuetudinem abierunt; hoc vero solum, quod per aes et libram fit, in usu retentum est. Sane nunc aliter ordinatur quam olim solebat: namque olim familiae emptor, i. e. qui a testatore familiam accipiebat mancipio, heredis locum obtinebat et ob id ei mandabat testator, quid cuique post mortem suam dari vellet: nunc vero alius heres testamento instituitur, a quo etiam legata relinquuntur, alius dicis gratia propter veteris iuris imitationem familiae emptor adhibetur. §. Eaque res ita agitur: qui facit testamentum, adhibitis, sicut in ceteris mancipationibus, V testibus civibus Romanis puberibus et libripende, postquam tabulas testamenti scripserit, mancipat alicui dicis gratia familiam suam; in qua re his verbis familiae emptor utitur: FAMILIAM PECVNIAMQVE TVAM ENDO [MANDATELA?] TVTELA CVSTODELAQVE MEA ESSE AIO EAQVE,

QVO TV IVRE TESTAMENTVM FACERE POSSIS SECVNDVM LEGEM

PVBLICAM, HOC AERE [et ut quidam adiiciunt?] AENEAQVE LIBRA ESTO MIHI EMPTA; deinde aere percutit libram idque aes dat testatori velut pretii loco; deinde testator tabulas testamenti tenens ita dicit: HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO ITA LEGO ITA TESTOR, ITAQVE VOS QVIRITES TESTIMONIVM MIHI PERHIBETOTE: et hoc dicitur

b.

nuncupatio: nuncupare est enim palam nominare, et sane quae testator specialiter in tabulis testamenti scripserit, ea videtur generali sermone nominare atque confirmare. Gaj. II. § 102-104.

Ulp. XX. 9.

[ocr errors]

quae

2. In testamento quod per aes et libram fit duae res aguntur; familiae mancipatio et nuncupatio testamenti: nuncupatio et testatio vocatur. 3. Heredes palam, ita ut exaudiri possint, nuncupandi sunt; licebit ergo testanti vel nuncupare heredes vel scribere; sed si nuncupat, palam debet. Ulp. 1. 21 pr. D. h. t. (qui test. fac. 28, 1.)

1. Mutus surdus furiosus pupillus femina neque familiae emptor esse, neque testis libripensve fieri potest. - Latinus Iunianus et familiae emptor et testis et libripens fieri potest, quoniam cum eo testamenti factio est. Ulp. XX. 7. 8. 2. Qui in potestate testatoris est aut familiae emptoris, testis aut libripens adhiberi non potest, quoniam familiae mancipatio inter testatorem et familiae emptorem fit, et ob id domestici testes adhibendi non sunt. § 3 ib.

3. Is vero qui in potestate heredis aut legatarii est, cuiusve heres ipse aut legatarius in potestate est, adeo testis et libripens adhiberi potest, ut ipse quoque heres aut legatarius iure adhibeantur; sed tamen quod ad heredem pertinet, quique in eius potestate est, cuiusve is in potestate erit, minime hoc iure uti debemus. Gaj. II. § 108. 4. Qui testamento heres instituitur, in eodem testamento testis esse non potest. Ulp. 1. 20 pr. h. t.

III. Das prätorische Edikt gab aber später aus dem schriftlichen von 7 Zeugen gehörig besiegelten Testament die übrigen Erfordernisse der Gültigkeit des letzten Willens vorausgesezt dem ernannten Erben die bonorum possessio secundum tabulas, ohne Rücksicht darauf zu nehmen, ob die civilen Solennitäten der mancipatio und nuncupatio beobachtet waren. Diese bonorum possessio war den civilen Intestaterben gegenüber ursprünglich sine re (§ 156. II. D. b.); erst seit Marc Aurel (Antoninus Pius?) wurde dem bonorum possessor gegen die hereditatis petitio des legteren eine exceptio doli gegeben. (Vgl. § 161. III. c. 5.)) Seitdem kam für das schriftliche Testament die solenne Form der mancipatio immer mehr außer Übung, während sie sich für das mündliche Testament noch lange Zeit erhielt; aber auch bei lezterem ist sie durch Theodosius II. völlig beseitigt.

a. 1. SI DE HEREDITATE AMBIGITVR ET TABVLAE TESTAMENTI OBSIGNATAE NON MINVS MVLTIS SIGNIS QVAM E LEGE OPORTET AD ME PROFERENTVR, SECVNDVM TABVLAS TESTAMENTI POTISSIMVM POSSESSIONEM DABO; hoc translaticium est. Cic. in Verr. I. 45, 117.

2. Etiamsi iure civili non valeat testamentum, forte quod

familiae mancipatio vel nuncupatio defuit, si signatum testamentum sit non minus quam septem testium civium Romanorum signis, bonorum possessio datur. Ulp. XXVIII. 6. b. Rescripto imperatoris Antonini significatur eos, qui secundum tabulas testamenti non iure factas bonorum possessionem petierint, posse adversus eos, qui ab intestato vindicant hereditatem, defendere se per exceptionem doli mali. Gaj. II. § 120.

IV. Jm Justinianischen R. giebt es folgende Formen für die Errichtung eines Testamentes:

A. Privattestamente. Diese können a. schriftlich errichtet werden: hiezu bedarf es der Erklärung des Testators vor 7 Zeugen (s. II. b.), daß die vorgelegte Urkunde sein Testament enthalte, der Unterschrift des Testators und der Zeugen, und der Beifügung von Siegeln seitens der lezteren; b. mündlich: durch eine den Zeugen verständliche, vollständige Erklärung des leßten Willens, ohne weitere Förmlichkeit. (II. a. 3.) c. In beiden Fällen muß die Errichtung des Testamentes ferner uno eodemque actu, d. h. durch keine andere (Rechts) Handlung unterbrochen, vor sich gehen.

a. Sed cum paulatim tam ex usu hominum, quam ex constitutionum emendationibus coepit in unam consonantiam ius civile et praetorium iungi, constitutum est, ut uno eodemque tempore, quod ius civile quodammodo exigebat, septem testibus adhibitis et subscriptione testium, quod ex constitutionibus inventum est, et ex edicto praetoris signacula testamentis imponerentur. §. Sed neque heres scriptus, neque is qui in potestate eius est, neque pater eius qui habet eum in potestate, neque fratres qui in eiusdem patris potestate sunt, testes adhiberi possunt: quia totum hoc negotium quod agitur testamenti ordinandi gratia, creditur hodie inter heredem et testatorem agi. §. Legatariis autem et fideicommissariis, quia non iuris successores sunt, testimonium non denegamus. § 3. 10. 11 I. h. t. (de test. ord. 2. 10.) b. Si quis autem voluerit sine scriptis ordinare iure civili testamentum, septem testibus adhibitis et sua voluntate coram eis nuncupata, sciat hoc perfectissimum testamentum iure civili firmumque constitutum. § ult. I. eod.

c. Uno contextu actus testari oportet; est autem 'uno contextu' nullum actum alienum testamento intermiscere: quod si aliquid pertinens ad testamentum faciat, testamentum non vitiatur. Ulp. l. 21 § 3 D. qui test. fac.

B. Neben den Privattestamenten giebt es noch öffentliche (testamenta publica), welche entweder durch Erklärung zu Protokoll vor einer öffentlichen Behörde (testamentum apud acta conditum s. *iudiciale), oder durch Überreichung an den Kaiser zur Aufbewahrung (testamentum principi oblatum) ohne weitere Solennität errichtet werden können.

« PreviousContinue »