Page images
PDF
EPUB

b.

stitutionem heredes fiunt, veluti per senatusconsultum et constitutiones principales): sed cum eis praetor dat bonorum possessionem, loco heredum constituuntur et vocantur bonorum possessores. § 2 I. h. t.

2. In omnibus vice heredum bonorum possessores habentur. Ulp. 1. 2 D. h. t.

3. Habemus adhuc alterius generis fictiones in quibusdam formulis, veluti cum is, qui ex edicto bonorum possessionem petit, ficto se herede agit: cum enim praetorio iure, non legitimo succedat in locum defuncti, non habet directas actiones et neque id, quod defuncti fuit, potest intendere SVVM ESSE, neque id, quod ei debebatur, potest intendere DARI SIBI OPORTERE; itaque ficto se herede intendit, velut hoc modo: IVDEX ESTO. SI AVLVS AGERIVS (id est ipse actor)

LVCIO TITIO HERES ESSET, TVM SI FVNDVM, DE QVO AGITVR,

EX IVRE QVIRITIVM EIVS ESSE OPORTERET; [et si debebatur
L. Titio pecunia] praeposita simili fictione intentio ita sub-
iicitur: TVM SI PARET NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO
Gaj. IV. § 34.

SESTERTIVM X MILIA DARE OPORTERE.

1. Bonorum possessio aut cum re datur aut sine re: cum re, si is qui accepit, cum effectu bona retineat; sine re, cum alius iure civili evincere hereditatem possit. Ulp. XXVIII. 13.

2. Nam si verbi gratia iure facto testamento heres institutus creverit hereditatem, sed bonorum possessionem secundum tabulas testamenti petere noluerit, contentus eo quod iure civili heres sit, nihilominus ii, qui nullo facto testamento ad intestati bona vocantur, possunt petere bonorum possessionem: sed sine re ad eos (bonorum possessio) pertinet, cum testamento scriptus heres evincere hereditatem possit. Gaj. III. § 36.

IV. Beide Erbfolgesysteme standen noch bis auf Justinian selb= ständig nebeneinander, wenngleich im Laufe der Zeit manche anfangs bloß prätorisch erbberechtigte Personen ein civiles Erb-R. erhielten. Erst durch die von Justinian veranstaltete durchgreifende Reform des gesamten Erb-R. sind bonorum possessio und hereditas im wesentlichen miteinander verschmolzen worden. - In der Geschichte der bonorum possessio ist vieles dunkel und sehr bestritten, so insbesondere ihr Ausgangspunkt, d. h. die Frage, welches die ursprüngliche Bedeutung der bonorum possessio gewesen sei, ferner wie das ganze prätorische Erbfolgesystem überhaupt entstanden sei, und in welcher Gestalt es sich dem Civil-R. gegenüber zuerst Geltung verschafft habe. Am wahrscheinlichsten ist die Annahme, daß die bonorum possessio ursprünglich adiuvandi iuris civilis gratia für die civilen (Testaments- und Intestat) Erben — behufs Beseitigung der beim Mangel civiler Deliberationsfristen möglichen Verzögerung des Erbantrittes (II. a. 3.), und Verhütung der bei der civilen pro

ein

herede usucapio drohenden Zersplitterung des Nachlasses geführt war; dann aber (vielleicht schon gleichzeitig) auch supplendi iuris civilis gratia um die nach Civil R. leicht eintretende Erblosigkeit (§ 162. IV.) weiter hinauszuschieben (I. c.) — in Ermangelung von Civilerben anderen Personen (ab intestato § 163. III. IV. und sec. tab. § 157. III.) gewährt wurde; daß dagegen die korrektorische Funktion der neben, ja vor den Civilerben erteilten (§ 163. I. § 168. I. a.) bonorum possessio erst später, gleichen Schritt haltend mit den auch in das Erb-R. eindringenden R-anschauungen des ius gentium, sich entwickelt hat.

$ 155. (§ 145.) III. Pro herede usucapio.

[Müll. § 206. B. J. § 146. P. § 239. 315. K. § 274. Ku. I. § 838. II. 548. D. § 125.]

I. Im ältesten R. konnte durch ein Jahr lang fortgesezten Besit der Erbschaftssachen, welcher vor dem Erben erlangt war, die hereditas selbst oder eine Quote derselben jedoch mit Beschränkung auf die erlangten corpora hereditaria (?) von jedermann ohne bona fides und iustus titulus usucapirt werden (§ 80. III. e.), so daß derselbe die Stellung eines Erben, insbesondere den Erbschaftsgläubigern gegenüber, einnahm. Später (schon gegen Ende der Republik?) verwandelte sich aber diese Usucapion der hereditas selber in eine usucapion der einzelnen Erbschaftssachen, welche allmählich anfing, mit dem allgemeinen R-bewußtsein in Widerspruch zu treten. (Improba, lucrativa usucapio.)

a. Rursus ex contrario accidit, ut qui sciat alienam rem se possidere, usucapiat, veluti si rem hereditariam, cuius possessionem heres nondum nactus est, aliquis possederit; nam ei concessum est usucapere, si modo ea res est, quae recipit usucapionem: quae species possessionis et usucapionis pro herede vocatur. §. Et in tantum haec usucapio concessa est, ut et res quae solo continentur, anno usucapiantur. §. Quare autem etiam hoc casu soli rerum annua constituta sit usucapio, illa ratio est, quod olim rerum hereditariarum possessione velut ipsae hereditates usucapi credebantur, scilicet anno: lex enim XII tabularum soli quidem res biennio usucapi iussit, ceteras vero anno; ergo hereditas in ceteris rebus videbatur esse, quia soli non est, quia neque corporalis est. Et quamvis postea creditum sit ipsas hereditates usucapi non posse, tamen in omnibus rebus hereditariis, etiam quae solo tenentur, annua usucapio remansit. §. Quare autem omnino tam improba possessio et usucapio concessa sit, illa ratio est, quod voluerunt veteres maturius hereditates adiri, ut essent qui sacra facerent, quorum illis temporibus summa observatio fuit, et ut creditores haberent, a quo suum consequerentur. §. Haec autem species possessionis et usucapionis

b.

etiam lucrativa vocatur: nam sciens quisque rem alienam lucrifacit. §. Necessario tamen herede exstante nihil ipso iure pro herede usucapi potest. Gaj. II. § 52-56. 58.

ut conserventur semper et perpetua sint sacra. Quaeruntur (sc. iurisconsulti), qui adstringantur sacris. Heredum causa iustissima est . .; deinde qui morte testamentove eius tantundem capiat quantum omnes heredes. .; tertio loco, si nemo sit heres, is qui de bonis, quae eius fuerint cum moritur, usuceperit plurimum possidendo; quarto qui de creditoribus eius plurimum servet . . . Haec nos a Scaevola dicimus; non ita descripta sunt ab antiquis. Nam illi quidem his verbis docebant tribus modis sacris adstringi: hereditate, aut si maiorem partem pecuniae capiat, aut, si maior pars pecuniae legata est, si inde quippiam ceperit. Cicero de legib. II. 48. 49.

c. Iurisconsultorum istae ineptiae sunt acutae, qui hereditatem negant usucapi posse, sed ea quae in hereditate sunt: tamquam quidquam aliud sit hereditas, quam ea quae in hereditate sunt. Seneca de benef. VI. 5.

[ocr errors]

II. Troßdem erhielt sich diese lucrativa pro herede usucapio auch das klassische R. hindurch (§ 89. I. A. b. 4-6.): obwohl dieselbe, nachdem der Prätor zum Schuße des bonorum possessor das interdictum quorum bonorum (§ 176. II.) gegen jeden Besizer von Erbschaftssachen aufgestellt, sodann ein Senatusconsult unter Hadrian die pro herede usucapio auch dem mit der hereditatis petitio auftretenden Civilerben gegenüber für unwirksam erklärt hatte,a) und später wegen Entwendungen von Erbschaftssachen, deren Besiz der Erbe noch nicht erlangt hatte, sogar ein besonderes crimen expilatae hereditatis als Surrogat der hier unstatthaften actio furti (§ 131. I. c. 1. § 153. II. e. 7.) eingeführt war, ↳ ihre erbrechtliche Bedeutung verloren hatte und nur bei Nichteristenz eines Erben noch praktisch war. Daneben aber bestand noch (und besteht im Just. R. einzig fort) eine usucapio pro herede als gewöhnliche Ersihung von Erbschaftssachen (bis auf Just. in durchgängig einjähriger Frist??) seitens desjenigen, der sich irrtümlich (§ 80. III. d.) für den Erben hält, und des bonorum possessor (§ 205. II. B. a. 5.) c) a. Sed hoc tempore iam non est lucrativa: nam ex auctoritate D. Hadriani senatusconsultum factum est, ut tales usucapiones revocarentur; et ideo potest heres ab eo, qui rem usucepit, hereditatem petendo proinde eam rem consequi, atque si usucapta non esset. Gaj. II. § 57.

b. 1. Rei hereditariae, antequam ab herede possideatur, furtum fieri non potest. Paul. II. 31 § 11.

2. Si quis alienam hereditatem expilaverit, extra ordinem solet coerceri per accusationem expilatae hereditatis, sicut et oratione D. Marci cavetur. Marcian. 1. 1 D. expil. her. 47, 19.

Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

25

C.

1. Constat eum, qui testamenti factionem habet, pro herede usucapere posse. Paul. 1. 4 D. pro her. 41, 5.

2. (§ 89. I. A. b. 5.) Si quis emerit fundum sciens ab eo cuius non erat, possidebit pro possessore; sed si iustam causam habuerit existimandi se heredem vel bonorum possessorem domino exstitisse, fundum pro herede possidebit nec causam possessionis sibi mutare videtur. Iul. 1. 33 § 1 D. de usurp. 41, 3.

3. Nihil pro herede posse usucapi suis existentibus heredibus obtinuit. Diocl. 1. 2 C. de us. p. h. 7, 29.

Zweites Kapitel. Delation der Erbschaft.

I. Erbfolge ex testamento. (Testamentaria hereditas.) § 156. (§ 146.) A. Wesen des Testamentes. Fähigkeit zur Testamentserrichtung.

[Müll. § 181. 184. 185. B. III. § 16. P. § 307. K. § 282. Ku. I. § 821. 822. II. 545-48. D. § 164.]

I. Testamentum ist die lehtwillige, in solenner Form erfolgende, freie Erklärung des Erblassers, wer sein Erbe sein solle, und die daran geknüpfte weitere aber nicht wesentliche Verfügung über das von ihm hinterlassene Vermögen. (§ 159. I.) a. 1. Testamentum est mentis nostrae iusta contestatio, in id sollemniter facta, ut post mortem nostram valeat. Ulp. XX. 1. 2. Testamentum est voluntatis nostrae iusta sententia de eo, quod quis post mortem suam fieri velit. Mod. 1. 1 D. h. t. (qui test. fac. 28, 1.)

3. Testamenti factio non privati sed publici iuris est. Pap. 1. 3 D. eod.

b. VTI LEGASSIT SVPER (FAMILIA?) PECVNIA (QVE?) TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO. (Lex XII tab. Ulp. XI. 14.)

c. Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum. Ulp. l. 4 D. de adim. leg. 34, 4.

II. Erfordernisse der Gültigkeit des Testamentes sind: Beobachtung der vorgeschriebenen Form der Errichtung, und Fähigkeit des Erblassers zur Testamentserrichtung. Leztere seht voraus:

[ocr errors]

A. Handlungsfähigkeit (§ 22. II. a. 2.) und Abwesenheit solcher Mängel, welche die Beobachtung der Testamentsformen ausschließen. Impubes, licet sui iuris sit, facere testamentum non potest, quoniam nondum plenum iudicium animi habet. Mutus surdus furiosus itemque prodigus, cui lege bonis interdictum est, testamentum facere non possunt. Ulp. XX. 12. 13. B. Testamenti factio. a. Hierunter versteht man die Röm. R-fähigkeit (commercium) in Bezug auf den testamentarischen Ver

kehr überhaupt, d. h. die Fähigkeit, entweder zu testiren (§ 36. L. c. 1.), oder honorirt, d. h. zum Erben eingesezt oder bedacht, oder zum Tutor ernannt zu werden, oder beim Testamentsakte als Zeuge mitzuwirken. b. Keine testamenti factio befizen Sklaven, Peregrinen und solche Personen, denen die testamenti factio zur Strafe entzogen ist. (§ 57. I. b.) c. Die Unfähigkeit, ein Testament zu errichten, schließt jedoch nicht von selbst den Mangel der testamenti factio in sich.

a. 1. Igitur si quaeramus, an valeat testamentum, inprimis advertere debemus, an is qui fecerit, habuerit testamenti factionem. Gaj. II. § 114.

2. Heredes institui possunt, qui testamenti factionem cum testatore habent. Ulp. XXII. 1.

3. Testes autem adhiberi possunt ii, cum quibus testamenti factio est. § 6 I. de test. ord. 2, 10.

b. 1. Eius qui apud hostes est testamentum, quod ibi fecit, non valet, quamvis redierit: sed quod dum in civitate fuerat fecit, sive redierit, valet iure postliminii, sive illic decesserit, valet ex lege Cornelia. § 5 L. qb. n. est perm. 2, 12.

2. Servus publicus populi Romani pro peculii parte dimi-
dia testamenti faciendi habet ius. Ulp. XX. 16.
3. Si cui aqua et igni interdictum sit, eius nec illud testa-
mentum valet quod ante fecit, nec id quod postea fecerit.
Gaj. 1. 8 § 1 D. h. t. Hi quibus aqua et igni inter-
dictum est, item deportati . nec testamenti faciendi ius
habent, cum sint azóλides. Ulp. 1. 1 § 2 D. de leg. III. 32.
4. Latinus Iunianus, item is qui dediticiorum numero est
testamentum facere non potest: Latinus quidem, quoniam
nominatim lege Iunia prohibitus est; is autem qui de-
diticiorum numero est, quoniam nec quasi civis Romanus
testari potest, cum sit peregrinus, nec quasi peregrinus,
quoniam nullius certae civitatis civis est, ut secundum leges
civitatis suae testetur. Ulp. XX. 14.

5. Dediticiorum numero heres institui non potest, quia peregrinus est, cum quo testamenti factio non est. Ulp. XXII. 2.

6. Intestabilis. . . nec testamentum facere poterit, nec ad testamentum adhiberi. Ulp. l. 18 § 1 D. h. t.

c. Testamenti autem factionem non solum is habere videtur, qui testamentum facere potest, sed etiam qui ex alieno testamento vel ipse capere potest vel alii adquirere, licet non potest facere testamentum; et ideo et furiosus et mutus (et surdus) et postumus et infans et filiusfamilias et servus alienus testamenti factionem habere dicuntur: licet enim testamentum facere non possunt, attamen ex testamento vel sibi vel alii adquirere possunt. § 4 I. de her. qual. 2, 19. (cfr. Pomp. l. 16 pr. D. h. t.)

C. Selbständige Vermögensfähigkeit; daher können Haussöhne

« PreviousContinue »