Page images
PDF
EPUB

(f. A. b.) jede Schenkung gültig, wenn der schenkende Ehegatte vor d. h. nicht nach dem beschenkten ohne Widerruf verstirbt.

[ocr errors]

a. Inter virum et uxorem mortis causa donationes receptae sunt, quia in hoc tempus excurrit donationis eventus, quo vir et uxor esse desinunt. Ulp. 1. 9 § 2. Gaj. 1. 10 h. t. b. (Iulianus) ait, si divortii causa facta sit donatio, valere; quae tamen sub ipso divortii tempore, non quae ex cogitatione quandoque futuri divortii fiant. Ulp. 1. 11 § 11.

Paul. 1. 12 eod.

c. Hoc amplius principalibus constitutionibus concessum est mulieri in hoc donare viro suo, ut is ab imperatore lato clavo vel equo publico similive honore honoretur. Ulp. VII. 1.

[ocr errors]

d. 1. Si quas servi viri operas uxori praestiterint vel contra, magis placuit, nullam habendam earum rationem: et sane non amare et tamquam inter infestos ius prohibitae donationis tractandum est, sed ut inter coniunctos maximo affectu et solam inopiam timentes. Paul. 1. 28 § 2 D. h. t. 2. Concessa donatio est sepulturae causa; hoc autem ex eo venit, quod definiri solet eam demum donationem impediri solere, quae et donantem pauperiorem et accipientem faciat locupletiorem: porro hic non videtur fieri locupletior in ea re quam religioni dicavit; nec movit quemquam, quod emeret, nisi a marito accepisset: nam etsi pauperior ea fieret, nisi maritus dedisset, non tamen idcirco fit locupletior, quod non expendit. Ulp. 1. 5 § 8 eod.

e.

3. Si vir uxori munus immodicum kalendis Martiis aut natali die dedisset, donatio est: sed si (fecisset) impensas, quas faceret mulier, quo honestius se tueretur, contra est. Pomp. 1. 31 § 8 eod.

1. Cum hic status esset donationum inter virum et uxorem, quem antea retulimus, imperator noster Antoninus Augustus ante excessum D. Severi patris sui oratione in senatu habita auctor fuit senatui censendi Fulvio Aemiliano et Nummio Albino consulibus, ut aliquid laxaret ex iuris rigore. §. Oratio autem imperatoris nostri de confirmandis donationibus . . pertinet . . . ad omnes donationes inter virum et uxorem factas. §. Ait oratio: 'Fas esse eum quidem qui donavit poenitere; heredem vero eripere forsitan adversus voluntatem supremam eius, qui donaverit, durum et avarum esse.' Ulp. 1. 32 pr. § 1. 2 eod.

2. Si sponsus sponsae donaverit in tempus matrimonii collata donatione, quamvis inter virum et uxorem donatio non videatur facta et verba orationis (sc. Antonini) minus sufficiant, tamen donationem dicendum est ad sententiam orationis pertinere, ut si duraverit voluntas usque ad mortem, valeat donatio. § 22 ibid.

II. a. Schenkungen unter Brautleuten (donatio ante nuptias, sponsalicia largitas, arra sponsalicia) standen unter den gewöhnlichen Regeln der Schenkung. Seit Constantin können jedoch Brautgeschenke beim Nichtzustandekommen der Ehe regelmäßig zurückgefor= dert werden: ausgenommen 1. wenn lezteres durch den Geber selbst verschuldet ist; 2. wenn die Schenkung vom sponsus,,osculo interveniente" gemacht wurde, und das Verlöbnis durch den Tod eines Teiles aufgelöst worden ist, in welchem Falle der Braut resp. deren Erben die Hälfte verbleiben soll. b. In der späteren Kaiserzeit bildete sich die ante nuptias donatio zu dem besonderen Rechtsinstitut einer Gegendos (arrígɛgva) aus, d. H. zu einer der dos entsprechenden, aber unter der Verwaltung des Mannes stehenbleibenden Gegengabe des lehteren an die Frau für den Zweck der Ehe. Nach Justinians Bestimmung, welcher sie auch während der Ehe gestattete, führt sie fortan den Namen propter nuptias donatio.

a. Sponsae res simpliciter donatae non insecutis nuptiis non repetuntur; sed etsi adfinitatis contrahendae causa donationes factae sunt et nuntium sponsus culpa sua remiserit, aeque non repetuntur. (Pap.) Vat. fgm. 262.

b. Est et aliud genus inter vivos donationum, quod veteribus quidem prudentibus penitus erat incognitum, postea autem a iunioribus divis principibus introductum est, quod ante nuptias vocabatur et tacitam in se condicionem habebat, cum matrimonium fuerit insecutum: ideoque ante nuptias appellabatur, quod ante matrimonium efficiebatur et nunquam post nuptias celebratas talis donatio procedebat. Sed primus quidem D. Iustinus pater noster, cum augeri dotes et post nuptias fuerat permissum, si quid tale evenit, etiam ante nuptias donationem augere et constante matrimonio permisit: sed nomen tamen inconveniens remanebat. Sed nos. . constituimus, ut tales donationes non augeantur tantum, sed et constante matrimonio initium accipiant, et non ante nuptias sed propter nuptias vocentur. § 3 I. de don. 2, 7.

III. Wegen Entwendungen, welche ein Ehegatte gegen den anderen ursprünglich nur: aus Anlaß der Scheidung begeht, giebt das prätorische Edikt dem Bestohlenen nach Auflösung der Ehe an Stelle der hier nicht statthaften (§ 44. I.) condictio furtiva die sachlich der letteren nachgebildete actio rerum amotarum. (Vgl. § 146. III. b. 3.)

a. Rerum amotarum iudicium singulare introductum est adversus eam, quae uxor fuit, quia non placuit cum ea furti agere posse: quibusdam existimantibus, ne quidem furtum eam facere, ut Nerva, Cassio, quia societas vitae quodammodo dominam eam faceret; aliis, ut Sabino et Proculo, furtum quidem eam facere, sicuti filia patri faciat, sed furti non esse actionem constituto iure, in qua sententia et IuliaSalkowski, Institutionen. 4. Aufl.

24

nus rectissime est:

nam in honorem matrimonii turpis

actio adversus uxorem negatur.

de act. rer. am. 25, 2.

Gaj. Paul. 1. 1. 1. 2 D.

b. Res amotas dicimus non solum eas, quas mulier amovit cum divortii consilium iniisset, sed etiam eas, quas nupta amoverit, si cum discederet eas celaverit. Ulp. 1. 17 § 1 eod. c. Rerum amotarum actio condictio est. Gaj. 1. 26 eod. d. Rerum amotarum iudicium sic habet locum, si divortii consilio res amotae fuerint et secutum divortium fuerit; sed si in matrimonio uxor marito res subtraxerit, licet cessat rerum amotarum actio, tamen ipsas res maritus condicere potest: nam iure gentium condici puto res ab his, qui non ex iusta causa possident. Marcian. 1. 25 eod.

II. Vermögensrecht der personae alieno iuri subiectae. § 149. (§ 139.) A. Älteres Recht. Peculium profecticium. und castrense.

[Müll. § 171. B. III. § 7. 8. P. § 281. 282. Ku. I. § 756–60. 937–41. II. 307-10. 514. D. § 104.]

I. Hauskinder- und dasselbe gilt durchweg von den Sklaven haben kein eigenes Vermögen; was sie erwerben, erwerben sie dem Gewalthaber, welcher jedoch regelmäßig durch sie nicht verpflichtet wird (§ 20. I. § 50. III. § 112); zwischen ihnen und dem Gewalthaber, sowie zwischen den derselben potestas Unterworfenen können keine R-geschäfte geschlossen werden und keine Obligationen bestehen. a. Nulla omnino inter me et eum, qui in potestate mea est, obligatio nasci potest. Gaj. IV. § 78.

a. Inter patrem et filium contrahi emptio non potest. Ulp. 1. 2 pr. D. de C. E. 18, 1.

II. Das Prinzip der Vermögensunfähigkeit der Hausunterthänigen Personen wurde aber zunehmend zunächst mehr faktisch als rechtlich - abgeschwächt durch die allmähliche Ausbildung des Peculien-R.

A. Peculium ist ein aus dem Vermögen des Gewalthabers (oder Herren) faktisch ausgeschiedenes, für den seiner potestas Unterworfenen bestimmtes Sondervermögen, welches letterem zu mehr oder minder freier Verwaltung überlassen sein kann. a) Herr des peculium und des ex re peculiari Erworbenen, d. h. Subjekt aller in dem peculium enthaltenen Vermögens - Rechte bleibt rechtlich immer der Gewalthaber, so daß die einzelnen Aktivbestandteile des peculium rechtlich zum Vermögen desselben gehören; er kann es beliebig vermindern, ja ganz wiedereinziehen; es fällt beim Tode des Peculieninhabers von selbst an ersteren zurück, und es gehört beim Tode des Gewalthabers zu dessen Erbschaft. Da es aber ein selb= ständiges, von dem übrigen hausherrlichen Vermögen getrenntes,

b)

einer eigenen Entwickelung aus sich selbst heraus, wie durch die Erwerbsthätigkeit seines Inhabers fähiges Ganzes bildet, welches für die Verbindlichkeiten der subiecta persona den Gläubigern derselben mittelst der actio de peculio vollständig und ausschließlich haftet (§ 112. II. B. b.), so erscheint es thatsächlich als eigenes Vermögen des Inhabers, so daß auch freilich nur naturale Obligationen zwischen dem Gewalthaber und dem Gewaltunterworfenen durch das peculium ermöglicht werden. (§ 114. II. a.) c) — Bei der Manumission des Sklaven resp. Emancipation des filiusfamilias gilt das nicht zurückgenommene peculium als jenem geschenkt. d)

a.

1. Peculium' dictum est quasi pusilla pecunia sive patrimonium pusillum. Ulp. 1.5 §3 D. h. t. (de pec. 15, 1.) Proculus ait. . audiisse se rusticos senes ita dicentes 'pecuniam sine peculio fragilem esse,' peculium appellantes quod praesidii causa seponeretur. Cels. 1. 79 § 1 D. de leg. III. 32.

2. Peculium autem Tubero quidem sic definit, ut Celsus refert: quod servus domini permissu separatum a rationibus dominicis habet deducto inde, si quid domino debetur. Ulp. 1. 5 § 4 D. h. t.

3. Peculii est non id, cuius servus seorsum a domino rationem habuerit, sed quod dominus ipse separaverit, suam a servi rationem discernens. Ex his apparet, non quid servus ignorante domino habuerit peculii esse, sed quid volente. Pomp. 1. 4 pr. § 2 eod.

4. Non statim quod dominus voluit ex re sua peculii esse, peculium fecit, sed si tradidit aut, cum apud eum esset, pro tradito habuit: desiderat enim res naturalem dationem; contra autem simul atque noluit peculium servi, desinit peculium esse. Paul. 1. 8 eod.

5. In peculio autem res esse possunt omnes et mobiles et soli: vicarios quoque in peculium potest habere et vicariorum peculium; hoc amplius et nomina debitorum. Ulp. 1. 7 § 4 eod.

6. Peculii libera administratio specialiter concedenda est. §1 ib. Verum est quod Iuliano placet, etiamsi maxime quis administrationem peculii habeat concessam, donandi ius eum non habere. Gaj. 1. 28 § 1 D. de pact. 2, 14. b. 1. Peculium ex eo consistit, quod parsimonia sua quis paravit vel officio meruerit a quolibet sibi donari idque velut proprium patrimonium servum suum habere quis voluerit. Flor. 1. 39 D. h. t. — quasi patrimonium liberi hominis peculium servi intelligitur. Paul. 1. 47 § 6 eod. 2. qui cum servo contrahit, peculium eius veluti patrimonium intuetur. Ulp. 1. 32 pr. eod.

3. (§ 35. I. c. 4.) Quod servo debetur ab extraneis dominus

C.

recte petet; quod servus ipse debet, eo nomine in peculium et si quid inde in rem domini versum est, in dominum actio datur. Id. 1. 41 eod.

1. Sive autem ex contractu quid domino debeat sive ex rationum reliquiis, deducet dominus; sed et si ex delicto ei debeat, aeque deducetur. Id. 1. 9 § 6 eod.

2. Sed et id quod dominus sibi debet in peculium habebit, si forte in domini rationem impendit et dominus ei debitor manere voluit, aut si debitorem eius dominus convenit. Id. 1. 7 § 6 eod.

d. Si Sticho peculium, cum manumitteretur, ademptum non est, videtur concessum: debitores autem convenire, nisi mandatis sibi actionibus, non potest. Paul. 1. 53 eod.

B. Neben dieses peculium *profecticium s. concessum trat anfangs der Kaiserzeit das castrense peculium. a. Es ges langte nämlich der R-saß zur Anerkennung, daß das vom filiusfamilias in seiner Eigenschaft als miles Erworbene mit Einschluß des ihm beim Eintritt in den Kriegsdienst Mitgegebenen auch rechtlich sein eigenes - einer selbständigen Entwickelung fähiges Vermögen darstelle, und daß er in dieser Hinsicht als paterfamilias zu behandeln sei. b. Starb jedoch der Haussohn, ohne testamentarisch darüber wie ihm seit Hadrian allgemein gestattet war (vgl. § 156. II. C.) verfügt zu haben, so fiel auch dieses Vermögen pristino i. e. peculii iure (d. H. wie ein gewöhnliches peculium) an den Gewalthaber.

[ocr errors]
[ocr errors]

a. 1. Castrense peculium est, quod a parentibus vel cognatis in militia agenti donatum est, vel quod ipse filiusfamilias in militia adquisiit, quod, nisi militaret, adquisiturus non fuisset. Mac. 1. 11 D. h. t. (de castr. pec. 49, 17.)

2. Peculio castrensi cedunt res mobiles, quae eunti in militiam a patre vel a matre aliisve propinquis vel amicis donatae sunt, item quae in castris per occasionem militiae quaeruntur; in quibus sunt etiam hereditates eorum, qui non alias noti esse potuerunt, nisi per militiae occasionem, etiamsi res immobiles in his erunt. empta ex castrensi peculio praedia eius condicionis efficiantur. Alex. 1. 1 C. eod. 12, 36. (37.)

3. Servus peculii, quod ad filium spectat, si stipuletur aut per traditionem accipiat, res ad filium pertinebit. Pap. 1. 15 § 3 D. h. t.

4. Si servus peculii castrensis a quocumque sit heres scriptus, (hereditas) fiet bonorum castrensis peculii. Tryph. 1. 19 § 1 eod.

5. Si stipulanti filio spondeat (pater), si quidem ex causa peculii castrensis, tenebit stipulatio; ceterum ex qualibet alia causa non tenebit. Si pater a filio stipulatur, eadem distinctio servabitur. Pap. 1. 15 § 1. 2 eod.

« PreviousContinue »