Page images
PDF
EPUB

3. Ob res amotas vel proprias viri vel etiam dotales tam vindicatio quam condictio viro adversus mulierem competit, et in potestate (eius) est, qua velit actione uti. Id. 1. 24 D. de act. rer. am. 25, 2.

4. Accidit aliquando, ut qui dominus sit, alienandae rei potestatem non habeat. Nam dotale praedium maritus. invita muliere per legem Iuliam prohibetur alienare, quamvis ipsius sit vel mancipatum ei dotis causa vel in iure cessum vel usucaptum; quod quidem ius utrum ad Italica tantum praedia, an etiam ad provincialia pertineat, dubitatur. Gaj. II. § 62. 63.

5. Cum lex [sc. Iulia de adulteriis] in soli tantummodo rebus locum habebat, quae Italicae fuerant, et alienationes inhibebat, quae invita muliere fiebant, hypothecas autem earum etiam volente: utrisque remedium imposuimus, ut etiam in eas res, quae in provinciali solo positae sunt, interdicta fiat alienatio vel obligatio et neutrum eorum neque consentientibus mulieribus procedat, ne sexus muliebris fragilitas in perniciem substantiae earum converteretur. pr. I. quib. alien. 2, 8.

c. 1. Dotis fructum ad maritum pertinere debere aequitas suggerit; cum enim ipse onera matrimonii subeat, aequum est eum etiam fructus percipere. Ulp. 1.7 pr. D. h. t.

2. Partum dotalium ancillarum dotis esse portionem convenit. Pap. 1. 69 § 9 eod.

3. servus dotalis. . quod ex re mariti quaesiit vel ex operis suis, id ad maritum pertinet. Ulp. 1. 19 § 1 D. de pec. 15, 1.

d. 1. In rebus dotalibus virum praestare oportet tam dolum quam culpam, quia causa sua dotem accipit; sed etiam diligentiam praestabit quam in suis rebus exhibet. Paul. 1. 17 pr. h. t.

e.

2. Res in dotem datae, quae pondere numero mensura constant, mariti periculo sunt, quia in hoc dantur, ut eas maritus ad arbitrium suum distrahat et quandoque soluto matrimonio eiusdem generis et qualitatis alias restituat. Gaj. 1. 42 eod.

1. Quotiens res aestimatae in dotem dantur, maritus dominium consecutus, summae velut pretii debitor efficitur. Alex. 1. 5 C. h. t. 5, 12.

2.secutis nuptiis aestimatio rerum perficitur et fit vera venditio. - Inde quaeri potest, si ante nuptias mancipia aestimata deperierint, an mulieris damnum sit? et hoc consequens est dicere, cum sit condicionalis venditio. Ulp. 1. 10 § 4. 5 D. h. t.

3. Plerumque interest viri res non esse aestimatas idcirco, ne periculum rerum ad eum pertineat. 1. 10 pr. eod.

4. Cum res in dotem aestimatas soluto matrimonio reddi placuit, summa declaratur, non venditio contrahitur. Pap. 1. 69 § 7 eod.

§ 147. (§ 137.) b.

[Müll. § 164. B. III. § 3.

Die Dos nach Auflösung der Ehe.

P. § 292. K. § 215. 216. Ku. § 781. 788-90.
D. § 98.]

I. Wenngleich der Mann Eigentümer der dos wird, so wird er es doch nur für den Zweck und für die Dauer der Ehe. Nach Auflösung derselben muß er die dos regelmäßig restituiren. Hinsichtlich dieser Restitution gelten im klassischen R. folgende Grundsäße.

A. Bei der Frage, an wen die dos nach Auflösung der Ehe falle, hat man zu unterscheiden, ob die Ehe a. durch den Tod der Frau, oder b. durch den Tod des Mannes, oder durch Scheidung (D. c.) getrennt worden ist.

a. Mortua in matrimonio muliere dos a patre profecta ad patrem revertitur, quintis in singulos liberos in infinitum. relictis penes virum; quodsi pater non sit, apud maritum remanet. Adventicia autem dos semper penes maritum remanet. Ulp. VI. 4. 5.

b. Divortio facto si quidem sui iuris sit mulier, ipsa habet rei uxoriae actionem id est dotis repetitionem; quodsi in potestate patris sit, pater adiuncta filia habet actionem; nec interest adventicia sit dos, an profecticia. § 6 ib.

B. Was den Gegenstand der Restitution betrifft, so ist a. die dos zu restituiren samt allen Accessionen, mit Ausnahme der Früchte; die Früchte des legten Dotaljahres werden nach Verhältnis der Dauer der Ehe in demselben zwischen Mann und Frau geteilt. b. Dem Manne sind jedoch gewisse Abzüge von der dos (retentiones) gestattet: nämlich, falls die Ehe durch von der Frau verschuldete Scheidung getrennt ist, propter liberos (zu unterscheiden von den sub A. a. genannten) und propter mores; in allen übrigen Fällen nur propter res donatas, amotas und propter impensas. (§ 90. I. B. b.)

a. 1. Itaque partus dotalium ancillarum, id est quae aestimatae non sunt, vel quae servi dotales ex quacumque causa, nisi ex re mariti vel operis suis adquisierint, ad mulierem pertinere. . Foetus autem iumentorum et omnium quae fructuum nomine continentur, ad lucrum mariti pertineant .. Sed et novissimi anni, in quo matrimonium solvitur, fructus pro rata temporis portione utrique parti debere adsignari. Iust. 1. un. § 9 C. de rei ux. 5, 13.

2. in fructibus a viro retinendis neque dies dotis constitutae neque nuptiarum observabitur, sed quo primum dotale praedium constitutum est, i. e. tradita possessione. -Si ante nuptias fundus traditus est, ex die nuptiarum

ad eundem diem sequentis anni computandus annus est. Ulp. 15. Paul. 1. 6 D. h. t. (= sol. matr. 24, 3.)

b. 1. Propter liberos retentio fit, si culpa mulieris aut patris, cuius in potestate est, divortium factum sit: tunc enim singulorum liberorum nomine sextae retinentur ex dote, non plures tamen quam tres. Morum nomine graviorum quidem sexta retinetur, leviorum autem octava; graviores mores sunt adulteria tantum, leviores omnes reliqui. Ulp. VI. 10. 12.

2. Propter retentionem quoque dotis repetitio minuitur: nam ob impensas in res dotales factas, marito retentio concessa est, quia ipso iure necessariis sumptibus dos minuitur. § 37 I. de act. 4, 6.

[ocr errors]

3. quod diximus, ipso iure dotem impensis minui, non ad singula corpora, sed ad universitatem erit referendum. Ulp. 1. 1 § 4 D. de dote prael. 33, 4.

4. Utiles non quidem minuunt ipso iure dotem, verumtamen habent exactionem. Utilium nomine ita faciendam deductionem quidam dicunt, si voluntate mulieris factae sint; . . quod summam habet aequitatis rationem. Ulp. 1. 7 § 1. Paul. 1. 8 D. de impens. 25, 1.

C. Hinsichtlich des Zeitpunktes der Restitution findet a. ein Unterschied zwischen Fungibilien und anderen Gegenständen statt.

b. Vergehen des Mannes, welche zur Scheidung Veranlassung gegeben haben, werden durch eine Abkürzung der Restitutionsfristen und durch Abzug von den gezogenen Früchten bestraft. (Vgl. § 106. II.)

a. Dos si pondere numero mensura contineatur, annua bima trima die redditur, nisi ut praesens reddatur, convenerit; reliquae dotes statim redduntur. Ulp. VI. 8.

b. Mariti mores puniuntur in ea quidem dote, quae annua die reddi debet, ita ut propter maiores mores praesentem dotem reddat, propter minores senum mensium die; in ea autem quae praesens reddi solet, tantum ex fructibus iubetur reddere, quantum in illa dote, quae triennio redditur, repraesentatio facit. § 13 ib.

D. Eine R-verbindlichkeit des Mannes hinsichtlich der Restitution der dos gelangte erst im 6. Jahrh. d. St. mit dem Aufkommen willkürlicher und frivoler Ehescheidungen § 47. II. — zur Anerkennung und weiteren rechtlichen Entwickelung. Die Klage, mit welcher die Restitution der dos verlangt wird, war die unvererbliche actio rei uxoriae (de dote), eine actio bonae fidei ('quantum aequius melius') mit condemnatio in id quod facere potest. (§ 139. II.) Gleichzeitig wurden auch besondere Dotalstipulationen (cautiones rei uxoriae) hinsichtlich der Restitution der dos üblich, aus welchen nach Trennung der Ehe der Frau (resp. dem Stipulator) und deren Erben die actio ex stipulatu zustand, und durch welche

somit, nach Ausbildung der Dotalklage, das Rückforderungs-R. der Frau verschärft und von den ihm bei der actio rei uxoriae anhaftenden Beschränkungen befreit wurde. Denn - abgesehen von der Vererblichkeit der Klage war hier hinsichtlich der Bedingungen und der Art und Weise der Restitution einzig die geschlossene Stipulation maßgebend, so daß die Unterscheidung sub A. keine Bedeutung hatte, und die Fristen bezüglich der Restitution (teilweise auch die retentiones) wegfielen. Iudicium de moribus.

a. Dotis causa perpetua est et cum voto eius, qui dat, ita contrahitur, ut semper apud maritum sit. Paul. ad Sab. 1. 1 D. de J. D. 23, 3.

b. Memoria traditum est, quingentis fere annis post Romam conditam nullas rei uxoriae neque actiones neque cautiones in urbe Roma aut in Latio fuisse: quia profecto nihil desiderabantur, nullis etiamtunc matrimoniis divertentibus. Servius quoque Sulpicius in libro quem composuit de dotibus tum primum cautiones rei uxoriae necessarias esse visas scripsit, cum Sp. Carvilius . . divortium fecit. Gell. IV. 3, cfr. XVII. 21, 44.

c. Post divortium defuncta muliere heredi eius actio non aliter datur, quam si moram in dote mulieri reddenda maritus fecerit. Ulp. VI. 7.

II. Justinian verschmolz (durch die 1. un. C. de rei uxoriae actio in ex stipulatu actio transfusa etc. 5, 13.) die rei uxoriae actio und die actio ex stipulatu dergestalt, daß fortan überall, auch wenn die Restitution der dos nicht besonders stipulirt war, nur die lettere Klage stattfinden, dieselbe jedoch den Charakter einer bonae fidei actio haben sollte; außerdem erhielt die Ehefrau wegen ihrer Dotalforderung ein stark privilegirtes geseßliches Pfand-R. am Vermögen des Mannes. (§ 101. III. c. § 102. II. b.) Die retentiones ex dote sind nicht mehr zulässig; hinsichtlich der impensae necessariae s. I. B. b. 2. Was den Rückfall der dos selbst anbelangt, so muß sie fortan falls nicht ihr Verbleib beim Manne ausdrücklich ausbedungen ist an die Frau (resp. an deren Vater, wenn sie sich in patria potestas befindet) oder, falls sie verstorben, an die Erben derselben (resp. die dos profecticia an den parens) restituirt werden; ausgenommen wenn die Ehe durch von der Frau verschuldete Scheidung aufgelöst ist. Die Restitution erfolgt bei Jmmobilien sofort, bei Mobilien nach einem Jahre.

Fuerat antea et rei uxoriae actio ex bonae fidei iudiciis: sed cum pleniorem esse ex stipulatu actionem invenientes omne ius, quod res uxoria ante habebat, cum multis divisionibus in ex stipulatu actionem, quae de dotibus exigendis proponitur, transtulimus, merito rei uxoriae actione sublata, ex stipulatu, quae pro ea introducta est, naturam bonae fidei iudicii tantum in exactione dotis meruit, ut bonae fidei sit. Sed et tacitam ei dedimus hypothecam:

praeferri autem aliis creditoribus in hypothecis tunc censuimus, cum ipsa mulier de dote sua experiatur, cuius solius providentia hoc induximus. § 29 I. de act. 4, 6.

§ 148. (§ 138.) B. Schenkungen unter Ehegatten. Donatio propter nuptias. Res amotae.

[Müll. § 163. B. III. § 3. 5. P. § 293. 294. K. § 216. Ku. § 791.

D. $97.]

I. Schenkungen unter Ehegatten waren

A. von altersher, als dem sittlichen Wesen und Zwecke der Che zuwiderlaufend, verboten. (Vgl. § 129. III. B. b. § 21. IV. b. 1.) a. Moribus apud nos receptum est, ne inter virum et uxorem donationes valerent; hoc autem receptum est, ne mutuo amore invicem spoliarentur donationibus non temperantes, sed profusa erga se facilitate: nec esset eis studium liberos potius educendi. Sextus Caecilius et illam causam adiiciebat, quia saepe futurum esset, ut discuterentur matrimonia, si non donaret is qui posset, atque ea ratione eventurum, ut venalicia essent matrimonia. Paul. 1. 2 D. h. t. (de don. int. v. et u. 24, 1.) b. Haec ratio et oratione imperatoris nostri Antonini Augusti electa est; nam ita ait: 'Maiores nostri inter virum et uxorem donationes prohibuerunt, amorem honestum solum animis aestimantes, famae etiam coniunctorum consulentes, ne concordia pretio conciliari videretur, neve melior in paupertatem incideret, deterior ditior fieret.' Ulp. 1. 3 pr. eod.

Ulp. l. 1

C. 1. Si corpus sit quod donatur, nec traditio quidquam valet, et si stipulanti promissum sit vel accepto latum, nihil valet: ipso enim iure, quae inter virum et uxorem donationis causa geruntur, nullius momenti sunt. § 10 ib.

2. (§ 18. III. C. b. 2.) Hoc inter ceteros; inter virum vero et uxorem donationis causa venditio facta pretio viliore nullius momenti est. Ulp. 1. 38 D. de C. E. 18, 1.

3. Hactenus revocatur donum ab eo eave cui donatum est, ut, si quidem exstet res, vindicetur, si consumpta sit, condicatur hactenus, quatenus locupletior quis eorum factus Id. 1. 5 § 18 h. t.

est.

B. Ausgenommen von dem Verbote sind: a. donationes mortis causa; b. donationes divortii causa; c. donationes honoris causa. d. Überdies wurde das Verbot seinem inneren Grunde und Zwecke gemäß von den Röm. Juristen nicht rigoristisch, sondern mit einer gewissen Facilität gehandhabt, indem man namentlich das Erfordernis des pauperiorem et locupletiorem fieri ex donatione ($ 129. II. b. 2.) sehr strikt interpretirte. — e. Ferner wird nach einem Senatusconsult (auf eine Oratio Caracalla's) vom Jahre 206 n. Chr.

« PreviousContinue »