Page images
PDF
EPUB

ditio et ignorante vel invito eo, adversus quem actiones mandantur, contrahi solet. Alex. 1. 1 C. de novat. 8, 41. (42.) b. 1. Meminisse oportet, quod procurator lite contestata dominus litis efficitur. Mac. 1. 4 § 5 D. de appell. 49, 1.

2. Si delegatio non est interposita debitoris tui ac propterea actiones apud te remanserunt, quamvis creditori tuo adversus eum solutionis causa mandaveris actiones, tamen antequam lis contestetur vel aliquid ex debito accipiat vel debitori tuo denuntiaverit, exigere a debitore tuo debitam quantitatem non vetaris et eo modo tui creditoris exactionem contra eum inhibere. Gord. 1. 3 C. de novat. c. Si nomen sit distractum, Celsus scribit, locupletem esse debitorem non debere praestare, debitorem autem esse praestare: nisi aliud convenit. Ulp. 1. 4 D. de her. vend. 18, 4. d. 1. Nominibus in dotem datis, quamvis nec delegatio praecesserit nec litiscontestatio subsecuta fuerit, utilem tamen marito actionem ad similitudinem eius, qui nomen emerit, dari oportere saepe rescriptum est. Valer. 1. 2 C. de O. et A. 4, 10.

2. In solutum nomine dato non aliter nisi mandatis actionibus ex persona sui debitoris adversus eius debitores creditor experiri potest; suo autem nomine utili actione recte utetur. Diocl. 1. ult. C. quando fisc. 4, 15.

3. Ex legato nominis, actionibus ab his qui successerunt non mandatis, directas quidem actiones legatarius habere non potest, utilibus autem suo nomine experietur. Id. 1. 18 C. de legat. 6, 37.

4. Si procurator vendiderit, . . dicendum est, utilem ex empto actionem domino competere. Ulp. l. 13 § 25 D. de A. E. V. 19, 1.

§ 145. (§ 135.) III. Intercession. Senatusconsultum

Velleianum.

[Müll. § 142. B. II. § 22. P. § 256.]

I. Ein SC. Velleianum unter Claudius (vgl. § 66. II. B. a.) erklärte die Intercession von Frauenspersonen, im Hinblick auf ihre R-unerfahrenheit und Geschäftsunkenntnis sowie auf die sexus imbecillitas, für unwirksam. a) Der Begriff der Intercession ist von der Röm. Jurisprudenz auf dem Wege der Interpretation dieses SCtum dahin entwickelt worden, daß sie jedes Eintreten für eine fremde Verbindlichkeit umfaßt, durch welches eine Haftung übernommen wird: sei es durch Verpflichtung neben dem Schuldner (sog. kumulative Intercession) mittelst fideiussio, mandatum *qualificatum, constitutum debiti alieni; sei es durch übernahme einer fremden Schuld mittelst expromissio (§ 142. I. b. sog. privative Intercession), oder durch Eingehung einer Verbindlichkeit an Stelle

und im alleinigen Interesse eines dritten (sog. intercessio *tacita). d) Die Schuld aber, für welche eingetreten wird, muß materiell und ihrer ökonomischen Bedeutung nach immer eine fremde sein. e) a. 1. Velleiano senatusconsulto plenissime comprehensum est, ne pro ullo feminae intercederent. Paul. 1. 1 pr. D. h. t. (ad SC. Vell. 16, 1.)

2. Et primo quidem temporibus D. Augusti, mox deinde Claudii edictis eorum erat interdictum, ne feminae pro viris suis intercederent. §. Postea factum est senatusconsultum, quo plenissime feminis omnibus subventum est; cuius senatusconsulti verba haec sunt: 'Quod Marcus Silanus et Velleus Tutor consules verba fecerunt de obligationibus feminarum, quae pro aliis reae fierent, quid de ea re fieri oportet, de ea re ita censuere: quod ad fideiussiones et mutui dationes pro aliis, quibus intercesserint feminae, pertinet, tametsi ante videtur ita ius dictum esse, ne eo nomine ab his petitio sit neve in eas actio detur, cum eas virilibus officiis fungi et eius generis obligatiobus obstringi non sit aequum, arbitrari senatum, recte atque ordine facturos ad quos de ea re in iure aditum erit, si dederint operam, ut in ea re senatus voluntas servetur.' Ulp. 1. 2 pr. § 1 eod. b. Sed si pro aliis, cum obligatae non essent, pecuniam exsolvunt, intercessione cessante repetitio nulla est. Anton. 1. 1 C. h. t. 4, 29.

c. Si cum ipse mutuam pecuniam acciperes, mater tua contra amplissimi ordinis consultum fidem suam interposuit, exceptione se tueri potest. Id. 1. 3 C. eod.

d. 1. SCtum locum habet, sive eam obligationem, quae in alterius personam constitit, mulier in se transtulerit vel participaverit, sive cum alius pecuniam acciperet, ipsa se ab initio ream constituit. Alex. 1. 4 C. eod.

2. Si cum essem tibi contracturus, mulier intervenerit, ut cum ipsa potius contraham, videtur intercessisse. Ulp. 1. 8 § 14 D. h. t.

e. Aliquando licet alienam obligationem suscipiat mulier, non adiuvatur hoc senatusconsulto; quod tum accidit, cum prima facie quidem alienam, re vera autem suam obligationem suscipiat: ut ecce si ancilla ob pactionem libertatis expromissore dato post manumissionem id ipsum suscipiat, quod expromissor debeat, aut si hereditatem emerit et aes alienum hereditarium in se transcribat, aut si pro fideiussore suo intercedat. Gaj. 1. 13 pr. D. eod.

II. Die Intercedentin hat a. gegen die Klage des Gläubigers die exceptio SC Vell- vorausgesezt, daß lezterer von der Intercession wußte und kann b. das irrtümlich Gezahlte mit der con

--

dictio indebiti zurückfordern (vgl. § 114. II. b. 1.). c. Dem Gläubiger wird dafür die Klage gegen den durch die Intercession befreiten Schuldner restituirt. (Actio restitutoria.)

a. 1. Sed ita demum eis subvenit, si non callide sint versatae; . . nam deceptis non decipientibus opitulatur. 1. 2 § 3 D. h. t.

2. Si mulier tamquam in usus suos pecuniam acceperit, alii creditura, non est locus senatusconsulto: alioquin nemo cum feminis contrahet, quia ignorari potest, quid acturae sint. Immo tunc locus est senatusconsulto, cum scit creditor eam intercedere. Paul. 1. 11. 12 eod.

b. Si quidem eius causa exceptio datur cum quo agitur, solutum repetere potest, ut accidit in senatusconsulto de intercessionibus. Marcian. 1. 40 pr. D. de cond. ind. 12, 6. c. 1. Quotiens pro debitore intercesserit mulier, datur in eum pristina actio, etsi ille prius acceptilatione liberatus sit, quam mulier intercesserit. 1. 8 § 7 D. h. t.

2. Aequum visum est, ita mulieri succurri, ut in . . eum, qui pro se constituisset mulierem ream, actio daretur. 1. 1 § 2 h. t.

Zweites Buch.
Familiengüterrecht.

1. Einfluß der Ehe auf das Vermögen.

A. Dos.

§ 146. (§ 136.) a. Wesen und Bestellung der dos. [Müll. § 162. B. III. § 2—4. P. § 292. Ku. I. § 336. 779. 780. 782–87. II. 306. 528-31. D. § 97.]

I. Abgesehen von der in manum conventio (§ 48. II. b.) läßt die Ehe im Röm. R. das beiderseitige Vermögen der Ehegatten (troz § 44. I.) unberührt. a. Jedoch war es von altersher auch bei der Manusche üblich, daß die Frau oder ein anderer für sie dem Ehemanne, resp. dessen Gewalthaber, als Beitrag zu den von ihm zu tragenden Kosten des Haushaltes (onera matrimonii) einen Vermögensinbegriff, dos genannt, überwies. b. Aus dieser Sitte entwickelte sich im Lauf der Zeit für den Parens der Frau sogar eine R-pflicht zur Dotation. c. Das sonstige Vermögen der Frau (bona recepticia, parapherna) verbleibt auch ohne besonderen Vorbehalt der freien Verfügung und Verwaltung der Frau. (Ob bei der Ehe mit manus die Frau einen Teil ihres Vermögens mittelst ausdrücklichen Vorbehaltes für sich selbst als peculium - zurückbehalten konnte, ist äußerst zweifelhaft.) Ebenso ist die Frau zu

--

selbständigem Erwerbe während der Ehe befähigt; jedoch greift hier die sog. praesumptio Muciana Play. (Vgl. § 148. I. A.) d. Selbstverständliche Vorausseßung jeder dos ist eine rechtsgültige Ehe. (Vgl. § 19. II. A. a. 3. § 44. III. c. § 135. V. B. c.)

a. 1. Ibi dos esse debet, ubi onera matrimonii sunt.

Post

mortem patris statim onera matrimonii filium sequuntur, sicut uxor. Paul. 1. 56 § 1. 2 D. h. t. (de I. D. 23, 3.)

2. Dotium causa semper et ubique praecipua est; nam et publice interest dotes mulieribus conservari, cum dotatas esse feminas ad sobolem procreandam replendamque liberis civitatem maxime sit necessarium. Pomp. 1. 1 D. sol.

matr. 24, 3.

b. 1. Capite XXXV legis Iuliae qui liberos, quos habent in potestate, iniuria prohibuerint ducere uxores vel nubere, vel qui dotem dare non volunt, ex constitutione divorum Severi et Antonini per proconsules praesidesque provinciarum coguntur in matrimonium collocare et dotare; prohibere autem videtur et qui condicionem non quaerit. Marcian.

C.

1. 19 D. de R. N. 23, 2.

2. Mater pro filia dotem dare non cogitur, nisi ex magna vel probabili vel lege specialiter expressa causa. Diocl. 1. 14 C. h. t. 5, 12.

1. Quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat neque ad virum transmittebat, ea 'recipere' dicebatur, sicuti nunc quoque in venditionibus 'recipi' dicuntur, quae excipiuntur neque veneunt. Gell. XVII. 6. § 6.

2. Hac lege decernimus, ut vir in his rebus quas extra dotem mulier habet, quas Graeci nagάqɛora dicunt, nullam uxore prohibente habeat communionem; . . nullo modo, muliere prohibente, virum in paraphernis se volumus immiscere. Theod. 1. 8 C. de pact. conv. 5, 14.

3. Quintus Mucius ait, cum in controversiam venit, unde ad mulierem quid pervenerit, et verius et honestius est, quod non demonstratur unde habeat, existimari a viro aut qui in potestate eius esset ad eam pervenisse: evitandi autem turpis quaestus gratia circa uxorem hoc videtur Q. Mucius probasse. Pomp. 1. 51 D. de don. int. v. 24, 1. d. Dotis appellatio non refertur ad ea matrimonia, quae consistere non possunt: neque enim dos sine matrimonio esse potest; ubicumque igitur matrimonii nomen non est, nec dos est. Ulp. 1. 3 D. h. t.

II. a. Man unterscheidet dos profecticia, d. i. die vom väterlichen Ascendenten, und dos adventicia, d. i. die von jedem anderen gewährte dos; eine Unterart der letteren ist die dos recepticia. — b. Bestellt ist die dos, sobald das Vermögen des Mannes dotis nomine vermehrt worden ist. Die Bestellung (constitutio) der dos ge=

schieht entweder (vgl. § 129. II. c.) durch dare, d. h. unmittelbare Übertragung (Realillation) des Dotalgegenstandes (körperliche Sache, ius in re, Forderung § 144. II. d. 1.) in das Vermögen des Mannes; oder durch promittere, d. h. durch Begründung einer Forderung gegen den Besteller, wozu im klassischen R. stipulatio erforderlich war, im neueren R. jedoch formloser Vertrag (nuda pollicitatio) genügt; oder durch dicere. (§ 117. II.)

a. 1. Dos aut profecticia dicitur, id est quam pater mulieris dedit; aut adventicia, id est ea quae a quovis alio data Adventicia autem dos, . . si is qui dedit, ut sibi redderetur (sc. mortua in matrimonio muliere) stipulatus fuerit, . . specialiter recepticia dicitur. Ulp. VI. 3. 5.

b.

est.

[ocr errors]

2. Sive igitur parens dedit dotem, sive procurator eius sive iussit alium dare, sive cum quis dedisset negotium eius gerens, parens ratum habuerit: profecticia dos est. Si pater pro filia emancipata dotem dederit, profecticiam nihilominus dotem esse nemini dubium est, quia non ius potestatis, sed parentis nomen dotem profecticiam facit: sed ita demum si ut parens dederit; ceterum si, cum deberet filiae, voluntate eius dedit, adventicia dos est. Ulp. 1. 5. § 1. 11 D. h. t.

1. Dos aut datur aut dicitur aut promittitur. Ulp. VI. 1. 2. Ad exactionem dotis, quam semel praestari placuit, qualiacumque sufficere verba censemus, sive scripta fuerint sive non, etiamsi (dictio vel) stipulatio in pollicitatione rerum dotalium minime fuerit subsecuta. Theod. 1. 6 C. de dot. prom. 5, 11 = 1. 4 C. Th. eod. 3, 13.

3. Accepti quoque latione dos constituitur, cum debitori marito acceptum feratur dotis constituendae causa. Paul. 1. 41 § 2 D. h. t.

[ocr errors]

III. Die dos geht in das Vermögen des Mannes über; jedoch hat die Frau eine in dem Wesen der dos, als eines für die Frau und die Zwecke der Ehe bestimmten Gutes (res uxoria), begründete rechtliche Anwartschaft auf dieselbe, welche sich bei Auflösung der Ehe verwirklicht (Restitutionspflicht). a) Der Mann kann über die Dotalgegenstände mit Ausnahme des fundus dotalis beliebig verfügen und lucrirt den Ertrag derselben, haftet aber im übrigen für omnis culpa. (§ 108. IV. b.) d) Sind Sachen mit einer Wertbestimmung zur dos gegeben, so gelten sie nicht bloß taxationis causa geschehen ist

[ocr errors]

falls die aestimatio als verkauft. e)

a. Quamvis in bonis mariti dos sit, mulieris tamen est. Tryph. 1. 75 D. h. t.

b. 1. Possunt res in dotem datae plerumque alienari et pecunia in dotem converti. Ter. 1. 61 § 1 eod.

2. Si dotalem quis servum manumisit, ipse patronus habetur et ad legitimam hereditatem admittitur. Ulp. 1. 3 § 2 D. de suis. 38, 16.

« PreviousContinue »