Page images
PDF
EPUB

quae numerata non

est, per condictionem obligationem repetere . . potestis. Alex. 1. 1 C. de n. num. p. 4, 30.

C. Ist der R-grund (rechtlicher Zweck) der Leistung für den Empfänger (uud zwar für diesen allein) ein unfittlicher, so findet die condictio ob turpem causam statt.

a. Quodsi turpis causa accipientis fuerit, etiamsi res secuta sit, repeti potest. Utputa dedi tibi, ne sacrilegium facias, ne furtum, ne hominem occidas.. Item si tibi dedero, ut rem mihi reddas depositam apud te, — si tibi dedero, ne mihi iniuriam facias. Paul. 1. 1 § 2. Ulp. 1. 2 pr. § 1. 2 D. de cond. ob. turp. 12, 5.

b. 1. Ubi autem et dantis et accipientis turpitudo versatur, non posse repeti dicimus, veluti si pecunia datur, ut male iudicetur. Paul. 1. 3 eod.

2. Dixi, cum ob turpem causam dantis et accipientis pecunia numeretur, cessare condictionem et in delicto pari potiorem esse possessorem. Pap. 1. 5 pr. D. de cond. si. ca. 12, 7.

§ 136. (§ 126.) II. Obligationes quasi ex delicto. [Müll. § 136. 125. B. II. § 32. P. § 287. K. § 171. Ku. § 730. 733. 706.]

Obligationes quasi ex delicto find die aus unerlaubten rechtsverlegenden Handlungen und Unterlassungen, welche gleichwohl nicht unter die eigentlichen delicta (§ 130-134) fallen, entspringenden, auf Schadensersah oder Strafe gerichteten Obligationen. wichtigsten Fälle (vgl. § 137. I. b.) sind folgende:

Die

I. Die in factum actio gegen den iudex qui litem suam fecerit, d. h. den Richter, welcher durch Pflichtversäumnis oder ein Versehen die eine Partei benachteiligt hat.

Si iudex litem suam fecerit, non proprie ex maleficio obligatus videtur; sed quia neque ex contractu obligatus est et utique peccasse aliquid intelligitur, licet per imprudentiam, ideo videtur quasi ex maleficio teneri in factum actione, et in quantum de ea re aequum religioni iudicantis visum fuerit, poenam sustinebit. Gaj. 1. 6 D. de extr. cogn. 50, 13. II. Die actio de effusis et deiectis gegen den Bewohner des Raumes, aus welchem etwas nach einem dem Verkehre offenstehende Orte herabgeworfen oder gegossen ist, falls dies Schaden angestiftet hat. (§ 111. II. C. a. § 24. VI.)

a. Item is, ex cuius coenaculo vel proprio ipsius vel conducto vel in quo gratis habitabat deiectum effusumve aliquid est, ita ut alicui noceretur, quasi ex maleficio obligatus intelligitur; ideo autem non proprie ex maleficio obligatus intelligitur, quia plerumque ob alterius culpam tenetur, aut servi aut liberi. . De eo vero, quod deiectum effusumve

est, dupli quanti damnum datum sit, constituta est actio. § 1 I. h. t. (de obl. q. qua. ex del. 4, 5.)

b. Parvi autem interesse debet, utrum publicus locus sit, an vero privatus, dummodo per eum vulgo iter fiat. Ulp. l. 1 § 2 D. h. t. (de his qui eff. 9, 3.)

c. Sed cum homo liber periit, damni aestimatio non fit in duplum (quia in homine libero nulla corporis aestimatio fieri potest), sed quinquaginta aureorum condemnatio fit. § 5 ib.

d. Cum liberi hominis corpus ex eo, quod deiectum effusumve quid erit, laesum fuerit, iudex computat mercedes medicis praestitas ceteraque impendia, quae in curatione facta sunt, praeterea operarum, quibus caruit aut cariturus est ob id, quod inutilis factus est. Gaj. 1. 7 eod.

e. Haec actio, quae competit de effusis et deiectis, perpetua est et heredi competit, in heredem vero non datur. Quae autem de eo competit, quod liber periisse dicetur, intra annum dumtaxat competit, neque in heredem datur neque heredi: nam est poenalis et popularis; dummodo sciamus ex pluribus desiderantibus hanc actionem ei potissimum dari debere, cuius interest vel qui adfinitate cognationeve defunctum contingat. Ulp. 1. 5 § 5 eod.

III. Die actio popularis de posito et suspenso gegen denjenigen, welcher etwas in gefahrdrohender Weise am öffentlichen Orte aufgestellt oder aufgehängt hat oder läßt. (§ 24. VI.)

a. Cui similis est is qui ea parte, qua vulgo iter fieri solet, id positum aut suspensum habet, quod potest, si ceciderit, alicui nocere: quo casu poena decem aureorum constituta est. § 1 I. h. t. 4, 5.

b. 'Positum habere' etiam is recte videtur, qui ipse quidem non posuit, verum ab alio positum patitur. Ulp. l. 5 § 10 D. de his q. eff. 9, 3.

IV. Auf einer obligatio quasi ex delicto beruht endlich die Haftung der nautae, caupones, stabularii für Entwendungen und Beschädigungen der Effekten der aufgenommenen Reisenden, welchen gegen erstere actiones in factum, nämlich a. eine pönale actio in duplum, und b. eine rein reipersecutorische actio *de recepto (vgl. § 107. I.) zustehen.

a. 1. Item exercitor navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto, quod in nave aut caupona aut stabulo factum sit, quasi ex maleficio teneri videtur, si modo ipsius nullum est maleficium, sed alicuius eorum, quorum opera navem aut cauponam aut stabulum exerceret; cum enim neque ex contractu sit adversus eum constituta haec actio et aliquatenus culpae reus est, quod opera malorum hominum uteretur, ideo quasi ex maleficio teneri videtur. In his autem casibus in factum actio competit, quae heredi quidem datur,

b.

adversus heredem autem non competit. § 3 I. h. t.

Haec actio in factum in duplum est. Ulp. 1. 7 § 1 D. nautae. 4, 9. 1. Ait praetor: NAVTAE CAVPONES STABVLARII QVOD CVIVSQVE SALVVM FORE RECEPERINT, NISI RESTITVENT, IN EOS IVDICIVM DABO. Id. 1. 1 pr. eod.

2. Ex hoc edicto in factum actio proficiscitur . . Pomponius miratur, cur honoraria actio sit inducta, cum sint civiles: nisi forte, inquit, ideo, quia in locato conducto culpa, in deposito dolus dumtaxat praestatur, at hoc edicto omnimodo qui receperit tenetur, etiamsi sine culpa eius res periit vel damnum datum est, nisi si quid damno fatali contingit. Haec autem (sc. actio) rei persecutionem continet, ut Pomponius ait, et ideo et in heredem et perpetuo datur. Id. 1. 3 § 1. 4. eod.

§ 137. (§ 127.) III. Obligationen aus bloßen Zuständen. [Ku. § 731. 734. Müll. § 135. 137.]

Schon die bloße Thatsache, daß jemand Eigentümer oder Besizer einer Sache ist, oder daß er infolge einer fremden, widerrechtlichen Handlung auf Kosten eines dritten bereichert worden ist, kann in bestimmten Fällen zwischen ihm und einem anderen eine Obligation erzeugen.

I. Für den Schaden, welchen ein Haustier ohne jemandes Verschulden angerichtet hat, haftet der jeweilige Eigentümer desselben mit der noralen actio de pauperie. (Vgl. § 113.)

a. 'Si quadrupes pauperiem fecisse dicetur,' actio ex lege XII tabularum descendit; quae lex voluit aut dari id quod nocuit, i. e. animal quod noxiam commisit, aut aestimationem noxiae offerri. §. Pauperies est damnum sine iniuria facientis datum. §. Itaque (ut Servius scribit) tunc haec actio locum habet, cum commota feritate nocuit quadrupes, puta si equus calcitrosus calce percusserit, aut bos cornu petere solitus petierit. § Et generaliter haec actio locum habet, quotiens contra naturam fera mota pauperiem dedit: ideoque si equus dolore concitatus calce petierit, cessare istam actionem, sed eum qui equum percusserit aut vulneraverit, in factum magis quam lege Aquilia teneri, utique ideo, quia non ipse suo corpore damnum dedit. §. In bestiis autem propter naturalem feritatem haec actio locum non habet. §. Et cum etiam in quadrupedibus noxa caput sequitur, adversus dominum haec actio datur, non cuius fuerit quadrupes cum noceret, sed cuius nunc est. Ulp. 1.1 pr. § 3. 4. 7. 10. 12 D. si quadrup. 9, 1.

b. Ceterum sciendum est aedilicio edicto prohiberi nos canem verrem aprum ursum leonem ibi habere, qua vulgo iter fit: et si adversus ea factum erit et nocitum homini libero esse

dicetur, quod bonum et aequum iudici videtur, tanti dominus condemnetur, ceterarum rerum, quanti damnum datum sit, dupli. §1 I. eod. 4, 9.

[ocr errors]

I. Gegen den Besißer einer beweglichen Sache steht demjenigen, welcher ein nachweisbares, auf einen ihm zustehenden und demnächst zu verfolgenden Anspruch hinsichtlich der Sache selber (Hauptklage, iudicium directum) dingliche Klage, insbesondere rei vindicatio, oder Noralklage gegründetes rechtliches Interesse daran hat, die actio ad exhibendum auf Vorweisung derselben - Separation der verbundenen Sache, Gestattung des Zutrittes, der Wegnahme zu: bald behufs Vorbereitung der Hauptklage, bald effektiv als Entschädigungsklage. (§ 84. I. B. a. 1. b. 2. C. § 86. c. 1. § 90. I. A. d.)

a. Exhibere est facere in publico potestatem, ut ei qui agat experiundi sit potestas. Paul. 1. 2 D. h. t. (ad exhib. 10, 4.) b. Haec actio perquam necessaria est et vis eius in usu quottidiano est et maxime propter vindicationes inducta est. Qui ad exhibendum agit, non utique dominum se dicit nec debet ostendere, cum multae sint causae ad exhibendum agendi. Est autem personalis actio et ei competit, qui in rem acturus est qualicumque in rem actione, etiam pigneraticia Serviana. Item si optare velim servum vel quam aliam rem, cuius optio mihi relicta est, ad exhibendum me agere posse constat, ut exhibitis possim vindicare. Ulp. 1. 1. 1.3 § 1. 3. 6 eod.

[ocr errors]

c. Sciendum est autem . . . competere ad exhibendum actionem ei, cuius interest exhiberi; iudex igitur summatim debebit cognoscere, an eius intersit, non an eius res sit. Eleganter definit Neratius, iudicem ad exhibendum hactenus cognoscere, an iustam et probabilem causam habeat actionis, propter quam exhiberi sibi desideret. § 9. 11 ibid. d. Glans ex arbore tua in fundum meum decidit, eam ego immisso pecore depasco ... Pomponius scribit competere actionem ad exhibendum, si dolo pecus immisi: nam et si glans exstaret nec patieris me tollere, ad exhibendum teneberis, quemadmodum si materiam meam delatam in agrum suum quis auferre non pateretur. Id. 1. 9 § 1 eod. e. — nec (tigni iuncti) nomine ad exhibendum agi nisi adversus eum, qui sciens alienum iunxit aedibus. Paul. 1. 23 § 6 D. de R. V. 6, 1.

III. Zum Teil gehören hieher die actio metus und doli wegen der über die Person des Verlegers ausgedehnten Haftung.

A. Die arbitraria (§ 24. V. b.) actio quod metus causa (§ 30. III. b.) 'formula Octaviana' geht als actio in rem scripta gegen jeden dritten, welcher infolge des Zwanges etwas aus dem Vermögen des Gezwungenen in Händen hat, auf Herausgabe des felben; 2) im Falle der Nichtrestitution tritt, wenn die Klage intra

annum utilem angestellt wird, Verurteilung auf das quadruplum, sonst auf das Einfache ein. b) (§ 18. III. A. a.)

a. 1. In hac actione non quaeritur, utrum is qui convenitur, an alius metum fecit; sufficit enim hoc docere, metum sibi illatum vel vim et ex hac re eum qui convenitur, etsi crimine caret, lucrum tamen sensisse. Quidam putant, bona fide emptorem ab eo qui vim intulit comparantem non teneri, nec eum qui dono accepit vel cui res legata est; sed rectissime Viviano videtur etiam hos teneri, ne metus quem passus sum mihi captiosus sit. Pedius quoque scribit arbitrium iudicis in restituenda re tale esse, ut eum quidem qui vim admisit iubeat restituere, etiamsi ad alium res pervenit, eum autem ad quem pervenit, etiamsi alius metum fecit. Ulp. 1. 14 § 3. 5 D. qu. met. 4, 2.

2. In heredem autem et ceteros in id, quod pervenit ad eos, datur non immerito. Paul. 1. 16 § 2 eod. b. Si quis non restituat, in quadruplum in eum iudicium pollicetur; quadruplabitur autem omne quodcumque restitui oportuit. 1. 14 § 1 eod.

B. Die infamirende, aber subsidiäre arbitraria actio doli wegen nicht unter ein anderes Delikt fallender - arglistiger Schadenszufügung geht gegen den Urheber selbst auf das volle (durch iusiurandum in litem festzustellende) Interesse, gegen seinen Erben und den von ihm in der betreffenden Angelegenheit Vertretenen auf die Bereicherung. (§ 18. III. A. b. § 28. II. b. 1. § 30. III. b. 2.)

a. 1. Everriculum malitiarum omnium, iudicium de dolo malo C. Aquilius protulit, quem dolum tum teneri putat, cum aliud sit simulatum aliud actum. Cic. de nat. deor. III. 30, 74.

2. Verba edicta: QVAE DOLO MALO FACTA ESSE DICENTVR,

SI DE HIS REBVS ALIA ACTIO NON ERIT ET IVSTA CAVSA ESSE

VIDEBITVR, IVDICIVM DABO. 1. 1 § 1 D. de dolo. 4, 3.

b. 1. Praetor ita demum hanc actionem pollicetur, si alia non sit, quoniam famosa actio non temere debuit a praetore decerni. Pomponius refert Labeonem existimasse etiam si quis in integrum restitui possit, non debere ei hanc actionem competere. Ulp. 1. 1 § 4. 6 eod.

2. Qui servum mihi debebat vel ex venditione vel ex stipulatu, venenum ei dedit et sic eum tradidit; vel fundum et dum tradit, imposuit ei servitutem vel aedificia diruit, arbores excidit: . . est verius, si quidem de dolo cautum est, cessare actionem de dolo, quoniam est ex stipulatu actio; si non est cautum, in ex empto quidem actione cessat de dolo actio, quoniam est ex empto, in ex stipulatu de dolo actio necessaria est. Id. 1. 7 § 3 eod.

3. Si servum, quem tu mihi promiseras, alius occiderit, de

« PreviousContinue »