Page images
PDF
EPUB

C.

3. (Cfr. I. b. 3.) Ait praetor: QVI ADVERSVS BONOS MORES CONVICIVM CVI FECISSE CVIVSVE OPERA FACTVM ESSE DICETVR, QVO ADVERSVS BONOS MORES CONVICIVM FIERET: IN EVM IVDICIVM DABO.' Ait praetor: 'NE QVID INFAMANDI CAVSA FIAT; SI QVIS ADVERSVS EA FECERIT, PROVT QVAEQVE RES ERIT, ANIMADVERTAM.' 1. 15 § 2. 25 h. t.

4. QVI INIVRIARVM AGIT, CERTVM DICAT, QVID INIVRIAE FACTVM SIT ET TAXATIONEM PONAT NON MAIOREM, QVAM QVANTI VADIMONIVM FVERIT. Certum non dicit, qui dicit pulsatum se vel verberatum; sed et partem corporis demonstret, et quem in modum, pugno puta an fuste an lapide, sicut formula proposita est: QVOD AVLO AGERIO A NVMERIO NEItem si dicat infamatum se esse, debet adiicere, quemadmodum infamatus sit. Sic enim et formula concepta est: QVOD NVMERIVS NEGIDIVS SIBILVM IMMISIT AVLO AGERIO INFAMANDI CAVSA. (Paul.) Coll. II. 6 § 1. 4. 5.

GIDIO PVGNO MALA PERCVSSA EST.

5. Secundum gradum dignitatis vitaeque honestatem crescit aut minuitur aestimatio iniuriae. § 7 I. h. t.

6. Atrox autem iniuria aestimatur vel ex facto, velut si quis ab aliquo vulneratus aut verberatus fustibusve caesus fuerit; vel ex loco, velut si cui in theatro aut in foro iniuria facta sit; vel ex persona velut si magistratus iniuriam passus fuerit, vel senatoribus ab humili persona facta sit iniuria [aut parenti patronoque fiat a liberis vel libertis]. Gaj. III. § 225. § 9 I. h. t.

7. Iniuriarum actio ex bono et aequo est et dissimulatione aboletur: si quis enim iniuriam dereliquerit, hoc est statim passus ad animum suum non revocaverit, postea ex poenitentia remissam iniuriam non potest recolere; . . proinde et si pactum de iniuria intercessit, et si transactum est, actio iniuriarum non tenebit. Ulp. l. 11 § 1 D. h. t.

1. Lex Cornelia de iniuriis competit ei, qui iniuriarum agere volet ob eam rem, quod se 'pulsatum verberatumve domumve suam vi introitam' esse dicat . . . Apparet igitur omnem iniuriam quae manu fiat, lege Cornelia contineri. Id. 1. 5 pr. eod.

2. Etiam ex lege Cornelia iniuriarum actio civiliter moveri potest condemnatione aestimatione iudicis facienda. Marcian. 1. 37 § 1 eod.

3. De iniuria nunc extra ordinen ex causa et persona statui solet. Hermog. 1. ult. eod.

Dritter Titel. Obligationes ex variis causarum figuris.

§ 135. (§ 125.) I. Obligationes quasi ex contractu. [Müll. § 133-135. B. II. § 25. 31. P. § 272. 275. Ku. I. § 722-27. II. 504.]

Obligationes quasi ex contractu sind die ihrem Inhalte nach den Kontraktsobligationen ähnlichen Obligationen, welche aus erlaubten einseitigen Handlungen (R-geschäften), deren unmittelbarer Zweck zunächst nicht die Begründung einer Obligation ist, entspringen. Hieher gehören folgende, innerlich ganz verschiedenartige Fälle:

I. Negotiorum gestio ist a. die freiwillige, d. h. ohne Auftrag übernommene, und unentgeltliche Geschäftsführung für einen anderen (dominus). Behufs Geltendmachung der hieraus entstandenen beiderseitigen Ansprüche ist b. dem dominus die actio negotiorum gestorum directa und c. dem negotiorum gestor vorausgeseßt, daß er utiliter, d. h. im wohlverstandenen Interesse des Vertretenen, und nicht wider Verbot das Geschäft besorgt hat die actio negotiorum gestorum contraria zuständig, welche im wesentlichen auf dasselbe gerichtet ist, wie die actio mandati. (§ 115. II.)

b.

a. 1. Ait praetor: SI QVIS NEGOTIA ALTERIVS, SIVE QVIS NE

[ocr errors]

GOTIA, QVAE CVIVSQVE CVM IS MORITVR FVERINT, GESSERIT, IVDICIVM EO NOMINE DABO. 'Negotia' sic accipe: sive unum sive plura. Ulp. 1. 3 pr. § 2 D. h. t. (de N. G. 3, 5.) 2. Hoc edictum necessarium est, quoniam magna utilitas absentium versatur, ne indefensi rerum possessionem aut venditionem patiantur vel pignoris distractionem vel poenae committendae actionem, vel iniuria rem suam amittant. Id. 1. 1 eod.

3. Si quis absentis negotia gesserit. . sine mandatu, placuit quidem sane eos invicem obligari, eoque nomine proditae sunt actiones, quas appellamus negotiorum gestorum; quibus invicem experiri possunt de eo, quod ex bona fide alterum alteri praestare oportet. Sed neque ex contractu neque ex maleficio actiones nascuntur; neque enim is qui gessit, cum absente creditur ante contraxisse, neque ullum maleficium est, sine mandatu suscipere negotiorum administrationem: sed utilitatis causa receptum est invicem eos obligari. Gaj. 1. 5 pr. D. de O. et A. 44, 7.

4. Si quis negotia mea gessit non mei contemplatione, sed sui lucri causa, Labeo scripsit suum eum potius, quam meum negotium gessisse. . Sed nihilo minus, immo magis et is tenebitur negotiorum gestorum actione. Ulp. 1. 5 (6) $5 (3) D. h. t.

is qui gesserit negotia . . . tenetur, ut administrationis rationem reddat: quo casu ad exactissimam quisque

diligentiam compellitur rationem reddere, nec sufficit talem. diligentiam adhibere, qualem suis rebus adhibere soleret. § 1 I. h. t. (de obl. qu. ex contr. 3, 27.)

C. 1. Si quis absentis negotia gesserit, licet ignorantis, tamen quidquid utiliter in rem eius impenderit, vel etiam ipse se in rem absentis alicui obligaverit, habet eo nomine actionem. Gaj. 1. 2 D. h. t.

2. Cum pecuniam eius nomine solveres, qui tibi nihil mandaverat, negotiorum gestorum actio tibi competit, cum ea solutione debitor a creditore liberatus sit: nisi si quid debitoris interfuit eam pecuniam non solvi. Lab. 1. 42 (43) eod.

3. Is autem qui negotiorum gestorum agit, non solum si effectum habuit negotium quod gessit, actione ista utetur, sed sufficit si utiliter gessit, etsi effectum non habuit negotium; et ideo si insulam fulsit vel servum aegrum curavit, etiamsi insula exusta est vel servus obiit, aget negotiorum gestorum... Ego quaero: quid si putavit se utiliter facere, sed patrifamilias non expediebat? dico hunc non habiturum negotiorum gestorum actionem: ut enim eventum non spectamus, debet utiliter esse coeptum. Ulp. 1. 9 (10) § 1 eod. 4. Titium, si pietatis respectu sororis aluit filiam, actionem hoc nomine contra eam non habere respondi. Mod. 1. 26 (27) § 1 eod.

5. (I. a. 4.) Ipse tamen si circa res meas aliquid impenderit, non in id quod ei abest, quia improbe ad negotia mea accessit, sed in quod ego locupletior factus sum habet contra me actionem. 1. 5 § 5 eod.

6. sancimus, si contradixerit dominus et eum res suas administrare prohibuerit, . . nullam esse adversus eum contrariam actionem, . . licet res bene ab eo gestae sint. Iust. 1. ult. C. eod. 2, 19.

II. Die Führung der Vormundschaft erzeugt Obligationen zwischen Vormund und Mündel. (§ 152.)

III. Aus der communio, d. i. der vertragsmäßigen (cum societate § 124.) oder zufälligen (communio *incidens) Vermögensgemeinschaft hinsichtlich Sachen oder dinglicher Rechte entsteht zwischen den Teilhabern (socii) eine Obligation, vermöge welcher ein jeder auf Aufhebung der Gemeinschaft und Auseinandersetzung klagen kann. Diese Klage (§ 24. II. a. 4. III. § 198. I.), mit welcher zugleich die durch die Gemeinschaft begründeten beiderseitigen persönlichen Ansprüche (praestationes personales § 108. IV. b. 1. vgl. § 126. I. b. 2.) geltend gemacht werden, ist bei Gemeinschaft einzelner Vermögensobjekte die actio communi dividundo, bei der durch Erbfolge entstandenen Gemeinschaft des hinterlassenen Vermögens die actio familiae erciscundae. (§ 174. III.) Vgl. § 90. IV. a. Communi dividundo iudicium ideo necessarium fuit, quod Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

22

pro socio actio magis ad personales invicem praestationes pertinet, quam ad communium rerum divisionem. Denique cessat communi dividundo iudicium, si res communis non sit. Paul. 1. 1 D. h. t. (comm. div. 10, 3.)

b. 1. Nihil autem interest, cum societate an sine societate res inter aliquos communis sit: nam utroque casu locus est communi dividundo iudicio. Gaj. 1. 2 pr. eod.

C.

2. Communiter autem res agi potest etiam citra societatem, ut puta cum non affectione societatis incidimus in communionem: ut evenit in re duobus legata, item si a duobus simul empta res sit, aut si hereditas vel donatio communiter nobis obvenit. Ulp. 1. 31 D. pro soc. 17, 2. 1. In communi dividundo iudicio nihil pervenit ultra divisionem rerum ipsarum quae communes sint, et si quid in his damni datum factumve est, sive quid eo nomine aut abest alicui sociorum aut ad eum pervenit ex re communi. Id. 1. 3 pr. h. t.

2. Sicut autem ipsius rei divisio venit in communi dividundo iudicio, ita etiam praestationes veniunt: et ideo si quis impensas fecerit, consequetur. Id. 1. 4 § 3 D. eod. IV. Ferner gehört hieher die durch Antretung der Erbschaft zwischen dem Erben und Vermächtnisnehmer entstehende Obligation auf Leistung des Vermächtnisses. (§ 183. II.)

Heres quoque qui legatum debet, neque ex contractu neque ex maleficio obligatus esse intelligitur: nam neque cum defuncto neque cum herede contraxisse quidquam legatarius intelligitur; maleficium autem nullum in ea re esse plus quam manifestum est. 1. 5 § 2 D. de O. et A. 44, 7. V. Endlich giebt es eine Reihe von Fällen, in welchen aus der von jemandem gemachten Leistung, ohne Vertrag zwischen Geber und auf die aequitas gegründete Empfänger, eine obligatio (re contracta?) auf Rückgabe des Empfangenen entsteht, deren allgemeiner Grund das rechtlose Haben (die ungerechtfertigte Bereicherung) ist: condictiones sine causa i. t. S. (Vgl. auch § 18. III. A. c. 1.)

[ocr errors]

a. Damus aut ob causam aut ob rem: ob causam praeteritam, veluti cum ideo do, quod aliquid a te consecutus sum vel quia aliquid a te factum est, ut etiamsi falsa causa sit, repetitio eius pecuniae non sit; ob rem vero datur, ut aliquid sequatur, quo non sequente repetitio competit. Pomp. ad Q. Muc. 1. 52 D. de cond. ind. 12, 6.

b. Perpetuo Sabinus probavit veterum opinionem existimantium, id quod ex iniusta causa apud aliquem sit posse condici. Ulp. 1. 6 D. de cond. ob turp. 12, 5.

c. Haec condictio ex bono et aequo introducta, quod alterius apud alterum sine causa deprehenditur, revocare consuevit. Pap. 1. 66 de cond. ind.

d. Iure naturae aequum est, neminem cum alterius detrimento et iniuria fieri locupletiorem. Pomp. 1. 206 D. de R. J. 50, 17.

A. Wer in der irrigen Annahme einer rechtlichen Verpflichtung eine selbst naturaliter (§ 114. III.) nicht geschuldete Leistung macht, hat gegen den Empfänger die condictio indebiti auf Rückgabe des Empfangenen.

a. Is quoque qui non debitum accepit ab eo, qui per errorem solvit, re obligatur: nam proinde ei condici potest 'SI PARET EVM DARE OPORTERE,' ac si mutuum accepisset. . . Sed haec species non videtur ex contractu consistere, quia is, qui solvendi animo dat, magis distrahere vult negotium quam contrahere. Gaj. III. § 91.

b. 1. Indebitum est non tantum, quod omnino non debetur, sed et quod alii debetur si alii solvatur, aut si id quod alius debebat, alius quasi ipse debeat solvat. Paul. 1. 65 § 9 D. de cond. indeb. 12, 6.

2. si heredem se . . falso existimans creditori hereditario solverit, . . neque verus heres liberatus erit et is quod dedit repetere poterit. Pomp. 1. 19 § 1 eod.

c. Cuius per errorem dati repetitio est, eius consulto dati donatio est. Paul. 1. 53 D. de R. J. 50, 17.

d. Ea, quae per infitiationem in lite crescunt, ab ignorante etiam indebita soluta repeti non posse certissimi iuris est. Diocl. 1. 4 C. de cond. indeb. 4, 5.

B. Die Leistung, welche in Erwartung einer Gegenleistung (§ 126. I. c.) oder sonstigen causa futura (d. h. in der Voraussetzung eines den R-grund der Leistung bildenden künftigen Umstandes) gemacht ist, kann, wenn leytere nicht eintritt, mit der condictio ob causam datorum s. causa data non secuta zurückgefordert werden. (V. a.)

a. Ob rem honestam datum ita repeti quam datum est, secuta non est. cond. ob turp. 12, 5.

potest, si res propter Paul. 1. 1 § 1 D. de

b. Quod ob rem datur, ex bono et aequo habet repetitionem, veluti si tibi dem, ut aliquid facias, nec feceris. 1. 65 cit. § 4. c. Fundus dotis nomine traditus, si nuptiae insecutae non fuerint, condictione repeti potest. Iul. 1. 7 § 1 D. de cond. ca. dat. 12, 4.

d. Si procuratori falso solutum sit, . . si dominus ratum non habuisset, . . ab ipso procuratore repetetur: non quasi indebitum . sed quasi ob rem datum nec res secuta sit. Paul. 1. 14 eod. (cfr. § 139. I. b. 1.)

e. 1. Sed etsi ob causam promisit, causa tamen secuta non est, dicendum est condictionem locum habere. Ulp. 1. 1 § 1 D. de cond. si. ca. 12, 7.

2. Si quasi accepturi mutuam pecuniam adversario cavistis,

« PreviousContinue »