Page images
PDF
EPUB

d.

1. Electo reo principali fideiussor vel heres eius liberatur. Paul. II. 17 § 16.

2. Si ego decem stipulatus a Titio, deinceps stipuler a Seio, quanto minus a Titio consequi possim, si decem petiero a Titio, non liberatur Seius, . . at si iudicatum fecerit Titius, nihil ultra Seius tenebitur. Cels. 1. 42 pr. D. de R. C. 12, 1. 3. generali lege sancimus nullo modo electione unius. ex fideiussoribus vel ipsius rei alterum liberari, vel ipsum reum fideiussoribus vel uno ex his electo liberationem mereri, sed manere ius integrum, donec in solidum ei pecuniae persolvantur. Iust. 1. 20 C. de fidej. 8, 40 (41). IV. Im Justinianischen R. giebt es a. nur noch die Bürgschaft mittelst der schon im späteren klassischen R.— wie die stipulatio überhaupt (§ 117. I. A. b. B. b.) ziemlich formlos gewordenen fideiussio. Vgl. § 128. I. b. Die Bürgen haben außer dem. beneficium divisionis ex epistula D. Hadriani noch das beneficium cedendarum actionum und das beneficium excussionis s. ordinis (Vorausklage).

-

a. 1. Sciendum est generaliter, quod si quis se scripserit fideiussisse, videri omnia sollemniter acta. Ulp. 1. 30 D. de V. O. 45, 1.

2. Fideiussor accipi potest, quotiens est aliqua obligatio civilis vel naturalis cui applicetur. Iul. 1. 16 § 3 D. de fidej. 46, 1.

3. Stipulatus sum a reo nec accepi fideiussorem; postea volo adiicere fideiussorem; si adiecero, fideiussor obligatur. Adhiberi autem fideiussor tam futurae quam praecedenti obligationi potest. Ulp. 1. 6 pr. § 2 eod.

b. 1. Fideiussoribus succurri solet, ut stipulator compellatur ei, qui solidum solvere paratus est, vendere ceterorum nomina. Iul. 1. 17 eod.

2. Si quis crediderit et fideiussorem. . acceperit, non statim ab initio fideiussorem . . conveniat neque debitore neglecto intercessoribus molestus sit, sed primo eum, qui pecuniam accepit et debitum contraxit, conveniat. Nov.

4. c. 1.

V. Eine eigentümliche Verbürgungsform publizistischen Charakters ist im älteren R. die bei Staats- und Gemeindekontrakten (insbesondere bei locationes § 123. IV.) übliche, streng exekutivische praedis obligatio (praedibus praediisque cavere, praedes dare praediaque subsignare), bei welcher der Bürge (praes) ursprünglich mit seiner Person und mit seinem ganzen Vermögen (familia pecuniaque), speziell mit den verschriebenen Grundstücken pfandweise verhaftet war, so daß alles dieses bei eingetretener Fälligkeit der Forderung dem sofortigen Verkaufe (praedes praediaque vendere)

auf dem Wege der Versteigerung - ohne gerichtliche Vermittelung unterlag. (Fragliche Universalsuccession des Käufers.) Praediatura;

Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

19

praediatores; ius praediatorium. (Vgl. § 80. III. e. 1. § 192. II. A. a. c.)

a. 1. 'Praes,' qui a magistratu interrogatus, in publicum ut praestet [praes siet?], (a quo et) quom respondet, dicit: 'praes.' Varro de li. lat. VI. 74.

b.

2. Praedia' dicta, item ut 'praedes' a praestando, quod ea pignore data publice mancupis fidem praestent. Id. V. 40. 3. QVASQVE LOCATIONES FECERIT (Sc. IIVIR) QVASQVE LEGES DIXERIT, . . ET QVI PRAEDES ACCEPTI SINT QVAEQVE PRAEDIA SVBDITA SVBSIGNATA OBLIGATAVE SINT QVIQVE PRAEDIORVM COGNITORES ACCEPTI SINT, IN TABVLAS COMMVNES MVNICIPVM EIVS MVNCIPI REFERANTVR FACITO ET PROPOSITA HABETO. Lex Mal. c. 63.

1. QVICVMQVE.. IN COMMVNE MVNCIPVM PRAEDES FACTI SVNT ERVNT QVAEQVE PRAEDIA ACCEPTA SVNT ERVNT,

[ocr errors]
[ocr errors]

II OMNES
ET QVAE CVIVSQVE EORVM TVM FVERVNT ERVNT, CVM PRAES
FACTVS ERIT, QVAEQVE POSTEA ESSE, CVM II OBLIGATI ESSE
COEPERVNT, COEPERINT.. EOSQVE PRAEDES EAQVE PRAEDIA
QVI QVAEVE SOLVTI LIBERATI SOLVTA LIBERATAQVE NON SVNT
NON ERVNT, . . IIVIRIS . . VENDERE LEGEMQVE HIS VENDVNDIS
DICERE IVS POTESTASQVE ESTO: DVM EAM LEGEM IS REBVS
VENDVNDIS DICANT, QVAM LEGEM EOS, QVI ROMAE AERARIO
PRAEERVNT, E LEGE PRAEDIATORIA PRAEDIBVS PRAEDISQVE VEN-
DVNDIS DICERE OPORTERET; AVT SI EMPTOREM NON INVENIET,
QVAM LEGEM IN VACVOM VENDENDIS DICERE OPORTERET; ET
DVM ITA LEGEM DICANT, VTI PECVNIA IN PVBLICVM MVNICIPI
REFERATVR. Ib. c. 64.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

2. QVOS PRAEDES QVAEQVE PRAEDIA HAC LEGE VENDI-
DERINT, DE IIS . ITA IVS DICITO IVDICIAQVE DATO, VT EI QVI
EOS PRAEDES EA PRAEDIA MERCATI ERVNT
AGERE EASQVE RES PETERE PERSEQVI RECTE POSSINT. Ib. c. 65.

• .

DE IS REBVS

§ 119. (§ 109.) C. Litterarum obligatio.

[Müll. § 116.

B. II. § 28. P. § 274. Schi. § 285. 286. K. § 125. Ku. I. § 130. 668-70. II. 134. 480-85. D. § 151.]

1. Ein bloßes schriftliches Schuldbekenntnis (chirographum) kann wohl als Beweismittel für eine vorhandene Forderung dienen, nie aber eine Forderung erzeugen. Dagegen wurde eine — streng einseitige Forderung schon durch die Form der schriftlichen Abfassung begründet beim Litteralkontrakt. a. Derselbe hängt innig zusammen mit der Röm. Sitte, genaue Kassabücher codices s. tabulae accepti et expensi (zu unterscheiden von den adversaria, welche bloße Journale oder Kladden, d. h. ökonomische Notizbücher waren) zu führen, in welche aus den adversaria in bestimmten Zeiträumen (gewöhnlich allmonatlich) alle baren Einnahmen und Ausgaben insbesondere die Geldgeschäfte der Zeitfolge nach unter

-

die Rubriken Acceptum und Expensum eingetragen wurden. b. Eine litterarum obligatio entstand dadurch, daß der Gläubiger die ihm aus irgend einem R-grunde geschuldete Summe mit Einwilligung des Schuldners als von diesem empfangen und wiederum ihm selbst (transcriptio a re in personam) oder einem anderen (transcriptio a persona in personam) gezahlt, d. h. kreditirt in sein Hausbuch eintrug (expensum alicui ferre), welchem Akte was aber nicht notwendig war - das umgekehrte Verfahren im Hausbuche des Schuldners korrespondirte. Eine so entstandene Forderung hieß nomen transcripticium. (Vgl. § 142.) c. Das Eintragen eines — gewährten baren Darlehns (nomen arcarium) begründete dagegen feine litterarium obligatio, sondern ließ die Darlehnsforderung unberührt.

a. Moris fuit, unumquemque domesticam rationem sibi totius vitae suae per dies singulos scribere, quo appareret, quid quisque de reditibus suis, quid de arte foenore lucrove seposuisset et quo die, et quid item sumtus damnive fecisset. Ps. Ascon. in Cic. or. in Verr. II. 1 § 60.

b.

[ocr errors]

1. Litteris obligatio fit veluti nominibus transcripticiis; fit autem nomen transcripticium duplici modo, vel a re in personam, vel a persona in personam. A re in personam transcriptio fit, veluti si id quod tu ex emptionis causa aut conductionis aut societatis mihi debeas, id expensum tibi tulero. A persona in personam transcriptio fit, veluti si id quod mihi Titius debet, tibi id expensum tulero, id est si Titius te delegaverit mihi. Gaj. III. § 128-130.

2. Transcripticiis vero nominibus an obligentur peregrini, merito quaeritur, quia quodammodo iuris civilis est talis obligatio: quod Nervae placuit; Sabino autem et Cassio visum est, si a re in personam fiat nomen transcripticium, etiam peregrinos obligari, si vero a persona in personam, non obligari. Ib. § 133.

c. Alia causa est eorum nominum quae arcaria vocantur: in his enim rei non litterarum obligatio consistit, quippe non aliter valent, quam si numerata sit pecunia; numeratio autem pecuniae rei facit obligationem: qua de causa recte dicemus arcaria nomina nullam facere obligationem, sed obligationis factae testimonium praebere. Ib. § 131.

II. Griechischen Ursprunges und einzig dem Peregrinen-R. angehörig ist die Obligirung durch chirographa und syngrapha (formlose Schuldverschreibungen).

Praeterea litterarum obligatio fieri videtur chirographis et syngraphis, id est si quis debere se aut daturum se scribat, ita scilicet, ut eo nomine stipulatio non fiat: quod genus obligationis proprium peregrinorum est. Ib. § 134. III. Der Litteralkontrakt verschwand mit den codices accepti et expensi und war zu Justinians Zeit längst eine Antiquität. Die

von Justinian dafür eingeschaltete Theorie einer neuen litterarum obligatio, welche sich auf die absolute Beweiskraft des Schuldscheines -Darlehnsempfangsbekenntnisses nach Ablauf von zwei Jahren seit seiner Ausstellung gründet, hat mit dem altrömischen Litteralkontrakte nichts zu schaffen.

Olim scriptura fiebat obligatio, quae nominibus fieri dicebatur; quae nomina hodie non sunt in usu. Plane si quis debere se scripserit, quod numeratum ei non est, de pecunia minime numerata post multum temporis exceptionen opponere non potest: sic fit ut et hodie, dum queri non potest, scriptura obligetur; et ex ea nascitur condictio, cessante scilicet verborum obligatione. Multum autem tempus in

hac exceptione . per constitutionem nostram coartatum est, ut ultra biennii metas huiusmodi exceptio minime extendatur. I. de litt. obl. 3, 21.

D. Obligationes quae re contrahuntur. (Realkontrakte.)

[Müll. § 114.

[blocks in formation]

B. II. § 26. III. § 9. P. § 272. Schi. § 264-266. 268.
K. § 129. Ku. I. § 672-75. II. 486.]

I. Das Darlehn (mutuum, pecunia credita), eine besondere Art des Creditum (§ 104. I. b.), besteht in der Übertragung einer Quantität fungibler Sachen (§ 72. I. a.), insbesondere einer Geldsumme, in das Eigentum oder überhaupt Vermögen (vgl. § 84. II. b.) eines andern zum Verbrauche unter der Verpflichtung der Rückgabe einer gleichen Quantität desselben Genus in derselben Qualität nach ausdrücklich festgesetter oder auch unbestimmt ge= Lassener Zeit und erzeugt eine streng einseitige Obligation (condictio certi, triticaria). a) Mit dem Darlehn wird häufig stipulatio verbunden. b)(über die Festschung von Zinsen foenus, foenebris pecunia im Gegensaß zur gratuita pecunia, dem Freundesdarlehn, pecuniam utendam dare vgl. § 121. II. a. 1. f. § 106. I. a. E.) Da die Darlehnsverpflichtung durch die Vermehrung des Vermögens des Empfängers um die hingegebene Quantität aus fremdem Vermögen begründet wird, so wurde nach späterer R-auffassung eine Stellvertretung bei der Darlehnsobligation in der Weise anerkannt, daß für den dritten, auf dessen Namen und Rechnung mit seiner Zustimmung die Hingabe geschicht, direkt eine Darlehnsforderung gegen den Empfänger entsteht; ferner macht es keinen Unterschied, ob unmittelbar an den Darlehnsempfänger, oder auf dessen Anweisung resp. mit dessen Genehmigung an einen dritten die Auszahlung des Darlehns erfolgt (§ 139. I. b. 2. 3.). c)

a. 1. ut Celsus ait, credendi generalis appellatio est; . . nam cuicumque rei assentiamur alienam fidem secuti, mox

recepturi quid ex hoc contractu, cedere dicimur. Ulp. 1. 1 D. h. t. (de R. C. 12, 1.)

2. Pecuniam creditam dicimus non solum eam quam credendi causa damus, sed omnem quam tum, cum contrahitur obligatio, certum est debitum iri i. e. quae sine ulla condicione deducitur in obligationem. Gaj. III. § 124. 3. Creditum ergo a mutuo differt, qua genus a specie: nam creditum consistit extra eas res, quae pondere numero mensura continentur, sicut si eandem rem recepturi sumus, creditum est. Paul. 1. 2 § 3 D. h. t.

4. Mutui autem datio consistit in his rebus, quae pondere numero mensurave constant, . . quas res in hoc damus, ut fiant accipientis, postea alias recepturi eiusdem generis et qualitatis. Gaj. 1. 1 § 2 D. de O. et A. 44, 7.

5. Mutuum damus recepturi non eandem speciem (alioquin commodatum erit aut depositum), sed idem genus. Appellata est autem mutui datio ab eo, quod de meo tuum fit; et ideo si non fiat tuum, non nascitur obligatio. mutui datione oportet dominum esse dantem. 1. 2 pr. § 2. 4 D. h. t.

In

6. (II. d.) Si pecuniam apud te depositam convenerit ut creditam habeas, credita (fiet): quia tunc nummi, qui mei erant, tui fiunt. Afr. 1. 34 pr. D. mand. 17, 1.

7. (c. 2 ?) - - cum ex causa mandati pecuniam mihi dedeas et convenerit, ut crediti nomine eam retineas, (videtur) mihi data pecunia et a me ad te profecta. Ulp. 1. 15 h. t.

8. Si pupillus idem fecerit (sc. mutuam pecuniam dederit), quia pecuniam non facit accipientis, nullam contrahit obligationem: unde pupillus vindicare quidem nummos suos potest. Gaj. II. § 82.

9. Si pupillus sine tutoris auctoritate crediderit, consumpta pecunia condictionem habet non alia ratione, quam quod facto eius intelligitur ad eum qui acceperit pervenisse. . . Nam omnino qui alienam pecuniam credendi causa dat, consumpta ea habet obligatum eum qui acceperit. Iul. 1. 19 § 1 h. t.

10. Si tibi dedero decem sic, ut novem debeas, Proculus ait, et recte, non amplius te ipso iure debere quam novem: sed si dedero, ut undecim debeas, putat Proculus amplius quam decem condici non posse. Ulp. 1. 11 § 1 eod.

11. Re enim non potest obligatio contrahi, nisi quatenus datum sit. Paul. 17 pr. D. de pact. 2, 14.

12. (Cfr. § 82. b. 3.) Si ego pecuniam tibi quasi donaturus dedero, tu quasi mutuam accipias, Iulianus scribit donationem non esse; . . et puto nec mutuam esse. Si ego quasi deponens tibi dedero, tu quasi mutuam accipias nec depositum nec mutuum est. Ulp. 1. 18 pr. § 1 h. t.

« PreviousContinue »