Page images
PDF
EPUB

'Donicum pecuniam satisfecerit, pecus et familia, quae illic erit, pignori sunto.' Cato de re rust. c. 146. 149.

2. Interdictum quod appellatur Salvianum adipiscendae possessionis causa comparatum est, eoque utitur dominus fundi de rebus coloni, quas is pro mercedibus fundi pignori futuras pepigisset. Gaj. IV. § 147.

C. 1. Item Serviana et quasi Serviana, quae etiam hypothecaria vocatur, ex ipsius praetoris iurisdictione substantiam capit. Serviana autem experitur quis de rebus coloni, quae pignoris iure pro mercedibus ei tenentur; quasi Serviana autem (qua) creditores pignora hypothecasve persequuntur. Inter pignus autem et hypothecam quantum ad actionem hypothecariam nihil interest; nam de qua re inter creditorem et debitorem convenerit, ut sit pro debito obligata, utraque hac appellatione continetur. § 7 I. de act. 4, 6. 2. Inter pignus et hypothecam tantum nominis sonus differt. Marcian. 1. 5 § 1 D. de pign.

§ 101. (§ 91.) B. Voraussetzungen und Entstehung. [Müll. § 144. B. II. § 18. P. § 250. Schi. § 205-213. Ku. I. § 558. 559. 562. 566-71. II. 443. D. § 138.]

I. Jedes Pfand-R. sezt eine wenn auch bloß naturale (§ 114) Forderung des Pfandberechtigten (Pfandgläubigers) voraus, deren Accessorium es ist; doch kann auch für den Schuldner ein anderer seine Sache dem Gläubiger desselben verpfänden.

Res hypothecae dari posse sciendum est pro quacumque obligatione, sive mutua pecunia datur sive dos, sive emptio vel venditio contrahatur vel etiam locatio et conductio vel mandatum, et sive pura est obligatio vel in diem vel sub condicione, et sive in praesenti contractu sive etiam praecedat; sed et futurae obligationis nomine dari possunt, . . et vel pro civili obligatione vel honoraria vel tantum naturali. Dare autem quis hypothecam potest sive pro sua obligatione sive pro aliena. Marcian. I. 5 pr. § 2 D. h. t. (= de pign. 20, 1.)

II. Pfandobjekt, d. i. Gegenstand des Pfand-R. können sein: a. nicht bloß körperliche Sachen, sondern b. überhaupt alle veräußerlichen, d. h. wenigstens der Ausübung nach übertragbaren, Vermögensrechte, z. B. Nießbrauch, Forderungen, da auch bei diesen ein dem Gläubiger zustehendes Verkaufs-R. möglich ist. c. Ferner nicht bloß einzelne Sachen für sich (Spezialverpfändung), sondern auch ein bestimmter Kompler von Sachen, wie z. B. Mobiliar, Waarenlager, Wirtschaftsinventar (Kollektiv verpfändung), sowie endlich ein ganzes gegenwärtiges und zukünftiges Vermögen selber (Generalhypothek).

a. Et quae nondum sunt, futura tamen sunt, hypothecae dari possunt, ut fructus pendentes, partus ancillae, fetus pecorum. Gaj. 1. 15 pr. eod.

1. Quod emptionem venditionemque recipit, etiam pignerationem recipere potest. Id. 1. 9 § 1 eod.

2. Ususfructus an possit pignori hypothecaeve dari, quaesitum est, sive dominus proprietatis convenerit, sive ille qui solum usumfructum habet. Et scribit Papinianus tuendum creditorem, et si velit cum creditore proprietarius agere 'non esse ei ius uti frui invito se', tali exceptione eum praetor tuebitur 'si non inter creditorem et eum, ad quem ususfructus pertinet, convenerit, ut ususfructus pignori sit'; nam et cum emptorem ususfructus tuetur praetor, cur non et creditorem tuebitur? Eadem ratione et debitori obiicietur exceptio. Marcian. l. 11 § 2 eod. 3. Si convenerit, ut nomen debitoris mei pignori tibi sit, tuenda est a praetore haec conventio, ut et te in exigenda pecunia et debitorem adversus me, si cum eo experiar, tueatur. Ergo si id nomen pecuniarium fuit, exactam pecuniam tecum pensabis: si vero corporis alicuius, id quod acceperis erit tibi pignoris loco. Paul. 1. 18 pr. D. de pign. act. 13, 7.

C. 1. Obligatione generali rerum, quas quis habuit habiturusve sit, ea non continebuntur, quae verisimile est quemquam specialiter obligaturum non fuisse, utputa supellex, item vestis. Ulp. 1. 6 D. h. t.

..

2. Cum tabernam debitor creditori pignori dederit, ea, quae mortis tempore debitoris in taberna inventa sunt, pignori obligata esse videntur. Scaev. 1. 34 pr. eod.

3. Grege pignori obligato, quae postea nascuntur, tenentur; sed et si prioribus capitibus decedentibus totus grex fuerit renovatus, pignori tenebitur. Marcian. 1. 13 pr. eod.

III. Das Pfand-R. entsteht: a. Durch Privatwillkür (pignus* voluntarium), entweder durch formlosen Vertrag zwischen dem Gläubiger und Verpfänder (pignus* conventionale) § 100. II. C. a. 1. — oder auch testamentarische Anordnung. b. Durch obrigkeitliche Verfügung: 1. praetorium pignus (§ 31. II.); 2. pignus in causa iudicati captum. (§ 205. II. D.) c. Unmittelbar zufolge Rvorschrift bei gewissen Forderungen: gesegliches, Legal-, stillschweigendes Pfand-R. (pignus* legale, tacitum). Hierher gehört z. B. 1. das Pfand-R. des Vermieters an den invecta und illata des Mieters; 2. des Verpächters an den Früchten des Grundstückes; 3. das PfandR. des Fiskus, Pflegebefohlenen, der Ehefrau, an dem gesamten Vermögen des Staatsschuldners, resp. des Vormundes, Ehemannes wegen Vormundschafts- oder Dotalforderungen.

a. Lucius Titius libertis suis cibaria et vestiaria annua certo

rum nummorum reliquit et posteriore parte testamenti ita

cavit: obligatos eis (esse volo) ob causam fideicommissi fundos meos. . illum et illum. ., ut ex reditu eorum alimenta suprascripta percipiant'. 1. 12 D. de alim. leg. 34, 1.

b. 1. Non est mirum, si ex quacumque causa magistratus in possessionem aliquem miserit, pignus constitui. - Sciendum. est, ubi iussu magistratus pignus constituitur, non alias constitui, nisi ventum fuerit in possessionem. Ulp. 1. 26 D. de pign. act.

C.

2. Res ob causam iudicati eius iussu, cui ius iubendi fuit, pignoris iure teneri ac distrahi posse saepe rescriptum est: nam in vicem iustae obligationis succedit ex causa contractus auctoritas iubentis. Anton. 1. 1 C. si in ca. iud. 8, 22. (23).

1. Eo iure utimur, ut quae in praedia urbana inducta illata sunt, pignori esse credantur, quasi id tacite convenerit; in rusticis praediis contra observatur. Ner. 1. 4 pr. D. in quib. ca. pign. 20, 2.

2. In praediis rusticis fructus, qui ibi nascuntur, tacite intelliguntur pignori esse domino fundi locati, etiamsi nominatim id non convenerit. Pomp 1. 7 pr. eod.

3. Certum est eius, qui cum fisco contrahit, bona veluti pignoris titulo obligari, quamvis specialiter id non exprimitur. Anton. 1. 2 C. eod. 8, 14. (15).

§ 102. (§ 92.) C. Rechte des Pfandgläubigers, Konkurrenz von Pfandrechten und Schuß des Pfandrechtes. [Müll. § 145-147. B. II. § 19. III. § 41. P. § 250. 251. Schi. § 215–221. K. § 97. Ku. I. § 560. 561. 563—65. 574–82. II. 448.]

I. Wesentlicher Inhalt des dem Pfandgläubiger zustehenden R. ist die Befugnis, das Pfand, falls die fällige Forderung nicht vollständig getilgt wird, zu verkaufen (ius distrahendi) und aus dem Erlöse sich zu befriedigen. (Vgl. § 100. II. B. b. § 101. II. b. 3.) a. Der Verkauf welchen der Pfandgläubiger als Vertreter des Verpfänders resp. Eigentümers, wenn auch kraft eigenen Rechtes und in eigenem Interesse, vornimmt (§ 82. III. a.), und für welchen bestimmte Formen und Fristen vorgeschrieben sind überträgt das Eigentum, wie es der Verpfänder zur Zeit der Entstehung des Pfand-R. hatte (resp. condicio usucapiendi), ohne WiedereinlösungsR. auf den Käufer und zerstört das eigene wie die nachstehenden Pfandrechte anderer Gläubiger. b. Hinsichtlich des Überschusses des Erlöses über den Betrag der Forderung (superfluum s. hyperocha) haftet der Gläubiger dem Verpfänder mit der actio pigneraticia. (§ 121. III.) c. Das früher sehr gebräuchliche Übereinkommen, daß im Falle der Nichtbefriedigung durch den Schuldner die verpfändete Sache dem Gläubiger selbst verfallen solle (lex commissoria), ist im

späteren R. für unzulässig erklärt worden. (Vgl. § 100. II. A.) d. Ein Nußungs-R. am Pfande hat der Pfandgläubiger nur dann, wenn ihm ein solches als Äquivalent für Zinsen - besonders eingeräumt ist (antichresis). a. 1. Sancimus si quis rem creditori suo pigneraverit, si quidem in pactione cautum est, quemadmodum debeat pignus distrahi, . . ea observari, de quibus inter creditorem et debitorem conventum est. Sin autem nulla pactio intercesserit, licentia dabitur foeneratori ex denuntiatione vel ex sententia iudiciali post biennium. . eam vendere. Iust. 1. 3 § 1 C. de iure dom. 8, 33. (34).

2. Creditor hypothecas sive pignus cum proscribit, notum debitori facere, si bona fide rem gerit, et quando licet testato dicere debet. Alex. 1. 4 C. de distr. pign. 8, 27. (28).

3. Non est novum ut qui dominium non habeat, alii dominium praebeat: nam et creditor pignus vendendo causam dominii praestat, quam ipse non habuit. Ulp. 1. 46 D. de A. R. D. 41, 1.

4. Si vendidit is qui ante pignus accepit, persecutio tibi hypothecaria superesse non potest. Alex. I. 1 C. si ant. cred. 8, 19. (20).

5. Cum posterior creditor a priore pignus emit, non tam adquirendi dominii, quam servandi pignoris sui causa intelligitur pecuniam dedisse. Mod. 1. 6 D. de distr. pign. 20, 5. b. Creditor iudicio quod de pignore dato proponitur, ut superfluum pretii cum usuris restituat, iure cogitur. Pap. 1. 42 D. de act. pign. 13, 7.

C. 1. Creditor a debitore pignus recte emit, sive in exordio contractus ita convenit sive postea. Nec incerti pretii venditio videbitur, si convenerit, ut pecunia foenoris non soluta creditor iure empti dominium retineat, cum sortis et usurarum quantitas ad diem solvendae pecuniae praestitutam certa sit. (Pap.) Vat. fgm. 9.

2. Quoniam inter alias captiones praecipue commissoriae pignorum legis crescit asperitas, placet infirmari eam et in posterum omnem eius memoriam aboleri. Const. 1. 3 C. de pact. pign. 8, 34. (35).

3. Potest ita fieri pignoris datio, ut si intra certum tempus non sit soluta pecunia, iure emptoris possideat rem iusto pretio tunc aestimandam. Marcian. 1. 16 § 9 D. de pign. 20, 1. d. Si ἀντίχρησις facta sit, .. eo usque retinet [sc. creditor] possessionem pignoris loco, donec illi pecunia solvatur, cum. in usuras fructus percipiat aut locando aut ipse percipiendo habitandoque. Id. 1. 11 § 1 eod.

II. Besondere R-verhältnisse entstehen bei der Konkurrenz mehrerer Pfandgläubiger. a. Dieselbe Sache kann nämlich mehreren Gläubigern, entweder jedem zu einem bestimmten Teile

(pro partibus) oder jedem ganz (in solidum), und dann wieder bald nebeneinander, bald hintereinander verpfändet sein. Im lezteren Falle besteht zwischen den einzelnen Pfand - Rechten eine Rangordnung, so daß die verpfändete Sache zunächst für die Forderung des vorgehenden Pfandgläubigers (prior creditor potior in pignore), der auch allein das ius distrahendi hat, und erst nach dessen Befriedigung für die Forderung des zweiten, dritten u. f. w. nachstehenden (posterior creditor) haftet, welche lettere beim Pfandvertaufe einzig auf das die vorangehende Forderung übersteigende superfluum angewiesen sind. b. Der Rang der einzelnen PfandRechte bestimmt sich regelmäßig nach dem Zeitpunkte ihrer Entstehung (welcher durch die Eristenz der Forderung, des Pfandobjektes und den Begründungsakt bedingt wird) — Priorität: prior tempore potior iure. Doch machen hievon eine Ausnahme die privilegirten Pfand-Rechte, welche allen gleichzeitig oder früher entstandenen Pfand-Rechten an derselben Sache vorgehen. Hieher gehört z. B.: das Pfand-R. dessen, welcher zur Anschaffung oder Unterhaltung des Pfandobjektes Geld dargeliehen hat; das Pfand-R. des Fiskus; das Pfand-R. der Ehefrau wegen ihrer Dotalforderung; das Pfand-R. des Mündels gegen den Vormund. c. Der posterior creditor hat dem prior gegenüber das ius offerendi, d. h. das R., durch Abfindung des vorangehenden oder wirksames Angebot derselben in dessen Stelle (Forderung und Pfand-R.) einzurücken.

a. 1. Si debitor res suas duobus simul pignori obligaverit ita, ut utrique in solidum obligatae essent, singuli in solidum adversus extraneos Serviana utentur, inter ipsos autem si quaestio moveatur, possidentis meliorem esse condicionem; dabitur enim possidenti haec exceptio: 'si non convenit ut eadem res mihi quoque pignori esset.' Si autem id actum fuerit, ut pro partibus res obligarentur, utilem actionem competere et inter ipsos et adversus extraneos, per quam partis possessionem adprehendant singuli. Ulp. 1. 10 D. de pign. 20, 1.

2. Papinianus respondit. . posse priorem (sc. creditorem) vendere, ut. . quod superfluum ex anteriore credito accepit, hoc secundo restituat. 1. 12 § 5 D. qui potior. 20, 4. b. 1. Potior est in pignore, qui prior credidit pecuniam et accepit hypothecam, quamvis cum alio ante convenerat, ut, si ab eo pecuniam acceperit, sit res obligata, licet ab hoc postea accepit. Videamus, an idem dicendum sit, si sub condicione stipulatione facta hypotheca data sit, qua pendente alius credidit pure et accepit eandem hypothecam, tunc deinde prioris stipulationis existat condicio: ut potior sit qui postea credidisset? Sed vereor, num hic aliud sit dicendum. [§ 19. II. B. b. 1.] Gaj. 1. 11 pr. § 1 eod.

2. Si decreto praetoris . . in possessionem fundi . . prius inducti estis, quam adversarius vester in causa iudicati

« PreviousContinue »