Page images
PDF
EPUB

2. Est autem mancipatio imaginaria quaedam venditio: quod et ipsum ius proprium civium Romanorum est; eaque res ita agitur: Adhibitis non minus quam quinque testibus civibus Romanis puberibus et praeterea alio eiusdem condicionis, qui libram aeneam teneat, qui appellatur libripens, is qui mancipio accipit, aes tenens ita dicit: HVNC EGO HO

MINEM EX IVRE QVIRITIVM MEVM ESSE AIO ISQVE MIHI EMPTVS

ESTO HOC AERE AENEAQVE LIBRA; deinde aere percutit libram idque aes dat ei, a quo mancipio accipit, quasi pretii loco. §. In eo solo praediorum mancipatio a ceterorum mancipatione differt, quod personae serviles et liberae, item animalia quae mancipi sunt, nisi in praesentia sint, mancipari non possunt; adeo quidem, ut eum qui mancipio accipit, adprehendere id ipsum, quod ei mancipio datur, necesse sit: unde etiam mancipatio dicitur, quia manu res capitur; praedia vero absentia solent mancipari. Gaj. I. § 119. 121. b. 1. (XII tab.:) CVM NEXVM FACIET MANCIPIVMQVE, VTI LINGVA NVNCVPASSIT.. ITA IVS ESTO. Fest. v. nuncupata. (p. 173 Müll.) 2. Fiduciam vero accepit, cuicumque res aliqua mancipatur, ut eam mancipanti remancipet; velut si quis tempus dubium timens amico potentiori fundum mancipet, ut ei, cum tempus quod suspectum est praeterierit, reddat: haec mancipatio fiduciaria nominatur idcirco, quod restituendi fides interponitur. Boeth. in Cic. Top. 10.

II. Die in iure cessio war die solenne R-übertragung in Gestalt einer Scheinvindikation mittelst legis actio (vgl. § 192. II. A. c. § 27. II. a. § 37. II. B. a. § 52. IV. a.) vor dem rechtsprechenden Magistrat (Prätor oder praeses provinciae), bei welcher dieser dem in der confessio sich ausdrückenden Entäußerungswillen des Eigentümers entsprechend dem Vindikanten die Sache zusprach (addictio). Vgl. § 97. III. a. Anwendbar ebenso auf res mancipi wie nec mancipi und hinsichtlich der ersteren wohl vorzugsweise für diejenigen Fälle bestimmt, in welchen die mancipatio in ihrer ursprünglichen Gestalt (als wirklicher Kauf oder Erwerb für zugewogenes Geld) nicht stattfinden konnte, blieb sie später regelmäßig nur bei der Übertragung von res nec mancipi in Anwendung. Ferner diente sie als R-form für die Manumission, wie für die Begründung und Aufhebung von familienrechtlichen Gewaltverhältnissen. Pacta fiduciae waren bei ihr in gleicher Weise gebräuchlich, wie bei der mancipatio.

a. In iure cessio quoque communis alienatio est et mancipi rerum et nec mancipi; quae fit per tres personas, in iure cedentis, vindicantis, addicentis: in iure cedit dominus, vindicat is cui ceditur, addicit praetor. In iure cedi velut ususfructus et here

etiam res incorporales possunt,

ditas et tutela legitima libertae. Ulp. XIX. 9-11.

b. In iure cessio autem hoc modo fit: apud magistratum

populi Romani veluti praetorem, is cui res in iure ceditur, rem tenens, ita dicit: HVNC EGO HOMINEM EX IVRE QVIRITIVM MEVM ESSE AIO; deinde postquam hic vindicaverit, praetor interrogat eum qui cedit, an contra vindicet; quo negante aut tacente tunc ei, qui vindicaverit, eam rem addicit; idque legis actio vocatur; hoc fieri potest etiam in provinciis apud praesides earum. Gaj. II. § 24.

c. In summa sciendum est, his, qui in potestate manu mancipiove sunt, nihil in iure cedi posse; cum enim istarum personam nihil suum esse possit, conveniens est scilicet, ut nihil SVVM ESSE in iure vindicare possint. Gaj. II. § 96. III. Mancipatio und in iure cessio haben sich über das klassische R. hinaus nicht erhalten; lettere war in Konkurrenz mit der mancipatio schon früher wenig beliebt und kam als Übertragungsform von res nec mancipi völlig außer Übung, seitdem die bloße Tradition quiritisches Eigentum an denselben gewährte, während sie für res incorporales weiter im Gebrauch blieb.

Plerumque tamen et fere semper mancipationibus utimur: quod enim ipsi per nos praesentibus amicis agere possumus, hoc non est necesse cum maiore difficultate apud praetorem aut apud praesidem provinciae agere. Gaj. II. § 25.

3. Ersigung.

§ 80. (§ 70.) a. Älteres Recht. (Usucapio.)

[Müll. § 69. B. J. § 144-148. P. § 239. Schi. § 163-167. 169 K. § 62. Ku. I. § 501-504. II. 420. D. § 125.]

I. Ersigung (usucapio i. w. S.) ist Erwerb des Eigentumes durch fortgesezten Besit einer Sache. a) Sie beruht auf dem Gedanken, daß die Länge der Zeit faktischen Verhältnissen eine rechtliche Gewähr verleihe; ihr Zweck ist Herstellung einer rechtlichen Gewißheit über das Eigentum an einer Sache, indem sie einen mangelhaften oder auch bloß nicht vollständig nachweisbaren Eigentumserwerb ergänzt. Vgl. § 25. II.

b)

a. Usucapio est adiectio dominii per continuationem possessionis temporis lege definiti. Modest. 1. 3 D. h. t. 41, 3. b. Bono publico usucapio introducta est, ne scilicet quarundam rerum diu et fere semper incerta dominia essent, cum sufficeret dominis ad inquirendas res suas statuti temporis spatium. Gaj. 1. 1 eod.

II. Im Röm. R. sind zwei, von Justinian mit einander verschmolzene, Ersizungsarten zu unterscheiden: die ältere streng civile, quiritisches Eigentum gewährende usucapio (i. e. S.), § 75. II. a. und die neuere dem ius gentium angehörige longi temporis possessio, an welche sich als besondere Ersizungsart die außerordentliche Ersihung reiht.

[ocr errors]
[ocr errors]

III. Die Erfordernisse der usucapio (usus auctoritas) find folgende: a. Die Usucapionsfrist beträgt bei Mobilien 1, bei Jmmobilien 2 Jahre. b. Während dieser Zeit muß die Sache dauernd besessen sein; durch jeden Verlust des Besiges wird auch die Usucapion unterbrochen (usurpatio), und sie muß von neuem beginnen. (§ 36. I. b. 9. § 76. II. a. 2.) Jedoch findet successio in usucapionem defuncti, d h. Fortsehung der Ersißung des Erblassers statt, wogegen bei der Singularsuccession Zurechnung der Besizeszeit des Auktors (accessio possessionis) ursprünglich ausgeschlossen war. (§ 91. I. b. 4.) c. Der Usucapient muß den Besitz der Sache bona fide und iusto titulo erlangt haben, d. h. nicht bloß animo rem sibi habendi s. domini, sondern in der auf einen rechtmäßigen Erwerbsgrund gestüßten redlichen Überzeugung, die Sache als die seinige behandeln zu dürfen, d. i. meistens (jedoch nicht immer), Eigentümer wenn auch nur bonitarischer der Sache geworden zu sein (opinio domini). Solche Usucapionstitel sind z. B. pro emptore, pro legato, pro dote. — *Mala fides superveniens non nocet. Der Nichtübergang des quiritischen Eigentumes troß des iustus titulus fann im einzelnen Falle seinen Grund haben, entweder in dem mangelnden Eigentum des Auktors, — oder überhaupt in seiner Nichtberechtigung zur Eigentumsübertragung - oder in der mangelhaften Übertragungsform (traditio rerum mancipi.) — d. Ein bloßer Putativtitel, d. h. irrig angenommener Erwerbsgrund - sowie ignorantia iuris (§ 18. III. A. c. 3.) — hat an sich regelmäßig keine Bedeutung; nur in dem Falle, wenn der Besiz in der durch die Umstände gerechtfertigten — auf einem entschuldbaren faktischen Irrtum beruhenden Überzeugung von der rechtlichen Begründung des Erwerbes (iustus titulus) erlangt wurde, genügt ausnahmsweise — namentlich beim Vorhandensein eines äußerlich rechtmäßigen Erwerbsgrundesdie bona fides allein zur Ersizung. (Regelmäßige Putativtitel: pro herede § 155. II. c. zum Teil auch pro derelicto § 83. II. a.) - e. Das ganze Erfordernis der bona fides und des iustus titulus fiel im älteren R. weg: bei der usucapio ex Rutiliana constitutione (? § 66. I. c.), der usucapio pro herede (§ 155. I.), der usureceptio ex praediatura (§ 118. V.) und der usureceptio der fiduciae causa mancipirten Sache. (§ 100. II. A. a.)

a. 1. Lex XII tabularum soli quidem res biennio usucapi iussit, ceteras vero anno. Gaj. II. § 54.

2. Lex usum et auctoritatem fundi iubet esse biennium; at utimur eodem iure in aedibus, quae in lege non appellantur. Cic. p. Caec. 19, 54.

b. 1. Usurpatio est usucapionis interruptio. Paul. 1. 2 D. h. t. (= de usucap. 41, 3.)

2. Si rem alienam emero, et cum usucaperem, eandem rem dominus a me petierit, non interpellari usucapionem meam litis contestatione. Paul. 1. 2 § 21 D. pro empt. 41, 4.

3.

usucapio frustra complebitur anticipata lite. (Pap.) Vat. fgm. 12.

4. Possessio testatoris ita heredi procedit, si medio tempore res a nullo possessa est. Iavol. 1. 20 D. h. t.

5. Coeptam usucapionem a defuncto posse et ante aditam hereditatem impleri, constitutum est. Nerat. 1. 40 eod.

6. Heres eius, qui bona fide rem emit, usu non capiet sciens alienum, si modo ipsi possessio tradita sit: continuatio vero non impedietur heredis scientia. Pap. 1. 43 eod. 7. Inter venditorem quoque et emptorem coniungi tempora divus Severus et Antoninus rescripserunt. § 13 I. eod. (2, 6.)

C. 1. Ceterum etiam earum rerum usucapio nobis competit, quae non a domino nobis traditae fuerint, sive mancipi sint eae res sive nec mancipi, si modo eas bona fide acceperimus, cum crederemus eum qui traderet, dominum esse. Gaj. II. § 43.

2. Bonae fidei emptor esse videtur, qui ignoravit eam rem alienam esse, aut putavit eum qui vendidit ius vendendi habere, puta procuratorem aut tutorem esse. Mod. 1. 109 D. de V. S. 50, 16.

3. si eo tempore, quo mihi res traditur, putem vendentis esse, deinde cognovero alienam esse, perseverat usucapio. Paul. 1. 48 § 1 D. de A. R. D. 41, 1.

4. si sciens stipuler rem alienam, usucapiam, si cum traditur mihi existimem illius esse: at in emptione et illud tempus inspicitur quo contrahitur; igitur et bona fide emisse debet et possessionem bona fide adeptus esse. Id. 1. 2 pr. D. pro empt.

5. Si aliena res bona fide empta sit, . . utrum emptionis initium ut bonam fidem habeat, exigimus, an [et?] traditionis? et obtinuit Sabini et Cassii sententia traditionis initium spectandum. Ulp. 1. 10 pr. h. t.

d. 1. Celsus errare eos ait, qui existimarent, cuius rei quisque bona fide adeptus sit possessionem, 'pro suo' usucapere eum posse, nihil referre, emerit nec ne, donatum sit nec ne, si modo emptum vel donatum sibi existimaverit: quia neque pro legato neque pro donato neque pro dote usucapio valeat, si nulla donatio nulla dos nullum legatum sit. Id. 1. 27 D. eod. 2. Quod vulgo traditum est eum, qui existimat se quid emisse nec emerit, non posse 'pro emptore' usucapere, hactenus verum esse ait [sc. Iulian.], si nullam iustam causam eius erroris emptor habeat. Afr. 1. 11 D. pro empt. 3. Si a pupillo emero sine tutoris auctoritate quem puberem esse putem, dicimus usucapionem sequi, ut hic plus quam in re sit in existimatione; quodsi scias pupillum esse, putes tamen pupillis licere res suas sine tutoris auctoritate

administrare, non capies usu, quia iuris error nulli prodest.
Si a furioso, quem putem sanae mentis, emero, constitit
usucapere utilitatis causa me posse, quamvis nulla esset
emptio; et ideo neque de evictione actio nascitur mihi, nec
competit accessio possessionis. Paul. 1. 2 § 15. 16. eod.
4. Iuris ignorantia in usucapione negatur prodesse. Pomp.
1. 4 D. de iur. ign. 22, 6.

5. Id quod pro derelicto habitum est et haberi putamus, usucapere possumus, etiamsi ignoramus, a quo derelictum sit. Nemo potest pro derelicto usucapere, qui falso existimaverit rem pro derelicto habitam esse. Paul. 1. 4. Iul. 1. 6 D. pro der. 41, 7.

e. 1. Item si rem obligatam sibi populus vendiderit, eamque dominus possederit, concessa est usureceptio; sed hoc casu praedium biennio usurecipitur; et hoc est quod vulgo dicitur ex 'praediatura possessionem usurecipi': nam qui mercatur a populo, praediator appellatur. Gaj. II. § 61.

2. Mulieris, quae in adgnatorum tutela erat, res mancipi usucapi non poterant, praeterquam si ab ipsa tutore auctore traditae essent: idque ita lege XII tab. cautum erat. Gaj. II. § 47.

3. Qui a muliere sine tutoris auctoritate sciens rem mancipi emit. . non videtur bona fide emisse: itaque et veteres putant et Sabinus et Cassius scribunt. Labeo quidem putabat, nec pro emptore eum possidere sed pro possessore; Proculus et Celsus, pro emptore: quod est verius, nam et fructus suos facit, quia scilicet voluntate dominae percipit, et mulier sine tutoris auctoritate possessionem alienare potest; Iulianus propter Rutilianam constitutionem eum, qui pretium mulieri dedisset, etiam usucapere; et si ante usucapionem offerat mulier pecuniam, desinere eum usacapere. (Paul.) Vat. fgm. 1.

IV. Die Usucapion seßt ferner voraus: a. Commercium des Subjektes. b. Möglichkeit des quiritischen Eigentumes an der Sache. c. Usucapionsfähigkeit der Sache; unfähig, usucapirt zu werden, find, außer den res extra commercium, entwendete Sachen nach den 12 Tafeln und der 1. Atinia (a. u. 577?) und fundi vi possessi nach der 1. Iulia et Plautia (a. u. 664?). Vgl. § 131. I. f.

a. 1.

b.

usucapionis ius proprium est civium Romanum.

Gaj. II. § 65.

[ocr errors]

2. XII tabulae: ADVERSVS HOSTEM AETERNA AVCTORITAS. Cic. de off. I. 12 § 37.

1. Item provincialia praedia usucapionem non recipiunt. — Item liberos homines et res sacras et religiosas usucapi non posse manifestum est. Gaj. II. § 46. 48.

2. Usucapionem recipiunt maxime res corporales, exceptis

« PreviousContinue »