Page images
PDF
EPUB

Quod est tale: si qua velit quos habet tutores deponere et alium nancisci, illis auctoribus coemptionem facit; deinde a coemptionatore remancipata ei cui ipsa velit, et ab eo vindicta manumissa incipit eum habere tutorem, a quo manumissa est; qui tutor fiduciarius dicitur, sicut inferius apparebit. Gaj. I. § 114. 115.

2. Mulieres omnes propter infirmitatem consilii maiores in tutorum potestate esse voluerunt: hi (sc. iureconsulti) invenerunt genera tutorum, quae potestate mulierum contineSacra interire illi noluerunt: horum ingenio senes ad coemptiones faciendas interimendorum sacrorum causa reperti sunt. Cicero p. Mur. 12, 27.

rentur.

C. Durch usus entstand die manus, wenn sich die Frau ein ganzes Jahr lang im Hause ihres Ehemannes aufgehalten hatte; unterbrochen wurde der usus durch Abwesenheit während drei aufeinanderfolgender Nächte (trinoctium usurpandi causa). Vgl. § 22. II. a. Usu in manum conveniebat, quae anno continuo nupta perseverabat; quae enim velut annua possessione usucapiebatur, in familiam viri transibat filiaeque locum obtinebat. Itaque lege duodecim tabularum cautum est, ut si qua nollet eo modo in manum mariti convenire, ea quotannis trinoctio abesset atque eo modo usum cuiusque anni interrumperet. Sed hoc totum ius partim legibus sublatum est, partim ipsa desuetudine oblitteratum est. Gaj. I. § 111. b. Q. quoque Mucium iureconsultum dicere solitum legi, lege non isse usurpatum, quae cum kalendis Ianuariis apud virum matrimonii causa esse coepisset, ante diem IV kalendas Ianuarias sequentes usurpatum isset: non enim posse impleri trinoctium, quod abesse a viro usurpandi causa ex duodecim tabulis deberet, quoniam tertiae noctis posteriores sex horae alterius anni essent, qui inciperet ex kalendis. Gell. III. 2. § 12. Macrob. Sat. I. 3.

II. Die manus endigt mit der Ehe durch Tod oder Scheidung (bei der Confarreationsehe diffarreatio); ferner durch Verlust der Civität und durch remancipatio der Frau.

Diffarreatio genus erat sacrificii, quo inter virum et mulierem fiebat dissolutio; dicta diffarreatio, quia fiebat. farreo libo adhibito. Paul. ex Festo. (p. 74 M.)

[blocks in formation]

[Müll. § 167. 170. B. J. § 45. P. § 219. 282. Schi. § 31. K. § 225. Ku. I. § 740-47. II. 505.. D. § 100. 104. 160.]

I. Auch die väterliche Gewalt (patria potestas) ist ein streng civiles, nationalrömisches Institut, wenngleich sie sich in abgeschwächter

Gestalt bis ins Justinianische, ja heutige R. erhalten hat. a) Das hausherrliche R. des Röm. Bürgers an seinen Kindern ist ein sehr umfassendes und nähert sich einem absoluten Herrschafts-R., gleich dem über Sklaven, welches die R-fähigkeit der Hausunterthänigen Kinder fast gänzlich zu absorbiren scheint. Dennoch ist die patria potestas nicht identisch mit der dominica potestas. Der Haussohn wird durchaus als Freier und als Röm. Bürger anerkannt; er ist nicht wie der Sklave passives, sondern aktives Familienglied; er besigt Privat-R-fähigkeit nach ius civile (commercium und conubium), aber dieselbe ist gebunden durch die der Zeit nach natürlich begrenzte Macht des Gewalthabers, nach deren Wegfall (insbesondere durch den Tod des lezteren) er von selbst die selbständige Ausübung aller Vermögens- und Familien-Rechte erlangt, welcher bisher die väterliche Gewalt hemmend entgegenstand. (§ 41. a. § 53. II. a. § 162. II. A. a. 4.) Diese Gebundenheit der Privat-R-fähigkeit zeigt sich darin, daß alle aus dem commercium und conubium des filiusfamilias hervorgehenden Privatrechte, so lange er sich in der potestas befindet, dem Gewalthaber zufallen; so ist der Haussohn auch einer aktuellen patria potestas selbst unfähig und seine Kinder stehen, bis die ihn beherrschende väterliche Gewalt überhaupt erlischt, bloß mittelbar? (vgl. § 52. II. A. b. 3. III. C. a. § 53. III. b. 1.) in der potestas seines Gewalthabers." — (Familienvermögen in der Hand des Hausherrn?? § 167. I.) Im öffentlichen R. dagegen nimmt der filiusfamilias dieselbe Stellung ein, wie der paterfamilias. c)

a. 1. Item in potestate nostra sunt liberi nostri, quos iustis nuptiis procreavimus. Quod ius proprium civium Romanorum est: fere enim nulli alii sunt homines, qui talem in filios suos habent potestatem, qualem nos habemus. Gaj. I. § 55.

2. Neque peregrinus civem Romanum, neque civis Romanus peregrinum in potestate habere potest. Ulp. X. 3. b. 1. in sua potestate non videtur habere, qui non est suae potestatis. Ulp. 1. 21 D. ad 1. Iul. de adult. 48, 5.

2. Nam qui ex me et uxore mea nascitur, in mea potestate est; item qui ex filio meo et uxore eius nascitur i. e. nepos meus et neptis aeque in mea sunt potestate; et pronepos et proneptis et deinceps ceteri. Id. 1. 4 D. de his qui sui. 1, 6.

c. Filiusfamilias in publicis causis loco patrisfamilias habetur, veluti ut magistratum gerat, ut tutor detur. Pomp. 1. 9 eod. II. Was die Person des Hauskindes anbetrifft, so hat der Gewalthaber a. das, ursprünglich rechtlich unbeschränkte, ius vitae ac necis insbesondere in Ausübung der dem Gewalthaber von altersher zustehenden, weit umfassenden hausherrlichen Gerichtsbarkeit, welches sich aber im Laufe der Zeit in ein bloßes häusliches Zucht-R. verwandelte; b. das ius vendendi, sei es an einen Fremden

[ocr errors]

(trans Tiberim) in die Sklaverei (vgl. § 36. II. a.), sei es in Form der mancipatio an einen Röm. Bürger, später beschränkt auf den Scheinverkauf (§ 52. IV. § 53. III.) und den Verkauf aus Not c. das ius noxae dandi (§ 55. II. b. § 113.), das jedoch im neuesten R. verschwunden ist.

[ocr errors]

a. 1. Cum patri lex regia dederit in filium vitae necisque potestatem Coll. IV. 8.

[ocr errors]

2. Libertati a maioribus tantum impensum est, ut patribus, quibus ius vitae in liberos necisque potestas olim erat permissa, eripere libertatem non liceret. Constant. 1. 10 C. de patr. pot. 8, 46. (47.)

3. D. Hadrianus fertur, cum in venatione filium suum quidam necaverat, qui novercam adulterabat, in insulam eum deportasse, quod latronis magis quam patris iure eum interfecit. Marcian. 1. 5 D. de 1. Pomp. de parr. 48, 9.

4. Inauditum filium pater occidere non potest, sed accusare eum apud praefectum praesidemve provinciae debet. 1. 2 D. ad 1. Corn. de sic. 48, 8.

5. (filium) si pietatem patri debitam non agnoscit, castigare iure patriae potestatis non prohiberis, artiore remedio usurus, si in pari contumacia perseveraverit, eumque praesidi provinciae oblaturus dicturo sententiam, quam tu quoque dici volueris. Alex. 1. 3 C. de patr. pot.

b. 1. Omnes igitur liberorum personae sive masculini sive feminini sexus, quae in potestate parentis sunt, mancipari ab hoc eodem modo possunt, quo etiam servi mancipari possunt. §. Idem iuris est in earum personis, quae in §. Sed plerumque solum et a parentibus et a coemptionatoribus mancipantur, cum velint parentes coemptionatoresque e suo iure eas personas dimittere. Gaj. I. § 117-118. a)

manu sunt.

2. (cfr. a. 2.) Qui contemplatione extremae necessitatis aut alimentorum gratia filios suos vendiderint, statui ingenuitatis eorum non praeiudicant: homo enim liber nullo pretio aestimatur. Iidem nec pignori ab his aut fiduciae dari possunt; operae tamen eorum locari possunt. Paul. rec. sent. V. 1 § 1.

1. Liberos a parentibus neque venditionis neque donationis titulo, neque pignoris iure, aut alio quolibet modo... in alium transferri posse, manifesti iuris est. Dioclet. 1. 1 C. de patrib. qui fil. 4, 43.

[ocr errors]

4. Si quis propter nimiam paupertatem egestatemque victus causa filium filiamve sanguinolentos (i. e. modo natos) vendiderit, venditione in hoc tantummodo casu valente, emptor obtinendi eius servitii habeat facultatem. Liceat autem ipsi qui vendidit vel qui alienatus est, aut

C.

cuilibet alii ad ingenuitatem eum propriam repetere, modo sit aut pretium offerat aut mancipium pro huiusmodi praestet. Constant. 1. 2 eod.

1. Ex maleficiis filiorumfamilias servorumque, veluti si furtum fecerint aut iniuriam commiserint, noxales actiones proditae sunt, uti liceret patri dominove, aut litis aestimationem sufferre aut noxae dedere: erat enim iniquum, nequitiam eorum ultra ipsorum corpora parentibus dominisve damnosam esse. Gaj. IV. § 75.

2. Sed veteres quidem haec et in filiisfamilias masculis et feminis admiserunt. Nova autem hominum conversatio huiusmodi asperitatem recte respuendam esse existimavit: quis enim patitur filium suum et maxime filiam in noxam alii dare, . . cum in filiabus etiam pudicitiae favor hoc bene excludit? § 7 I. de nox. act. 4, 8.

III. Betreffend das commercium, ist das in patria postestate befindliche Kind a. unfähig, eigenes Vermögen zu haben (vgl. § 149. 150. § 197. II. b. 2.), besist jedoch volle Erwerbsfähigkeit für den Gewalthaber (§ 20. I. § 79. II. c.) und kann b. sich selbst gültig verpflichten. (S. aber § 48. II. b. 5. § 115. II. b. 2.)

a. 1. Igitur quod liberi nostri, quos in potestate habemus, item quod servi nostri mancipio accipiunt vel ex traditione nanciscuntur, sive quid stipulentur vel ex aliqualibet causa adquirant, id nobis adquiritur: ipse enim qui in potestate nostra est, nihil suum habere potest. Gaj. II. § 87.

2. Filiusfamilias suo nomine nullam actionem habet, nisi iniuriarum et quod vi aut clam; et depositi et commodati, ut Iulianus putat. Pomp. ad Sab. 1. 9 D. de O. et A. 44, 7.

3. Iuliano placet, si filiusfamilias legationis vel studiorum. gratia aberit et vel furtum vel damnum iniuria passus sit posse eum utili iudicio agere... Unde ego semper probavi ut, si res non ex maleficio veniat sed ex contractu, debeat filius agere utili iudicio, forte depositum repetens vel mandati agens vel pecuniam quam credidit petens: si forte pater in provincia sit, ipse autem forte Romae agat. Ulp. l. 18 § 1 D. de iud. 5, 1.

[ocr errors]

4. In factum actiones etiam filiifamiliarum possunt ex

ercere.

Id 1. 13 D. de O. et A.

1. Filiusfamilias ex omnibus causis tamquam paterfamias obligatur, et ob id agi cum eo tamquam cum patrefamilias potest. Gaj. 1. 39 eod.

2. Tam ex contractibus quam ex delictis in filiumfamilias competit actio. Ulp. 1. 57 D. de iud.

2. Entstehung der väterlichen Gewalt.

§ 51. (§41.) a. Natürliche Begründung durch Zeugung. Legitimation.

[Müll. § 168. B. II. § 42. P. § 283. Ku. I. § 750. II. 512. D. § 101-103.]

I. Regelmäßig entsteht die patria potestas unmittelbar und von selbst durch Zeugung in einem legitimum matrimonium (§ 44. II. a.), nach neuerem R. in rechtsgültiger Ehe überhaupt: gleichviel ob die Geburt des Kindes während der Ehe oder nach Auflösung derselben erfolgt. (§ 47. I. b. 3) Nur eheliche Kinder haben einen Vater, und zwar wird, da das Faktum der Zeugung selbst sich nie ermitteln läßt, als Vater des Kindes vermöge rechtlicher Präsumtion stets der Ehemann, d. h. derjenige angesehen, mit welchem die Mutter während der Konzeptionszeit in rechtmäßiger The lebte. (§ 42. I. D.) Als Konzeptionszeit gilt der Zeitraum vom 182. bis 300. Tage vor der Geburt. Ist die Vaterschaft (Paternität) bestritten, so bedarf es zu deren Ermittelung eines praeiudicium (§ 40. I. a.): das Kind (und dessen Mutter) hat auf Anerkennung als eines ehelichen, gegen den Vater die actio de partu agnoscendo; behufs Verhinderung der Unterschiebung oder Unterschlagung eines Kindes waren durch das SC. Plancianum und das prätorische Edikt (edictum de inspiciendo ventre custodiendoque partu) besondere Maßregeln angeordnet.

a. Filium eum definimus, qui ex viro et uxore eius nascitur. Sed si fingamus abfuisse maritum verbi gratia per decennium, reversum anniculum invenisse in domo sua, placet nobis Iuliani sententia, hunc non esse mariti filium. Non tamen ferendum Iulianus ait eum, qui cum uxore sua adsidue moratus nolit filium agnoscere quasi non suum. Ulp. 1. 6 D. de his qui sui. 1, 6.

b. Septimo mense nasci perfectum partum, iam receptum est propter auctoritatem doctissimi viri Hippocratis; et ideo credendum est, eum qui ex iustis nuptiis septimo mense natus est, iustum filium esse. Paul. 1. 12 D. de st. hom. 1, 5. c. Post decem menses mortis natus non admittetur ad legitimam hereditatem. De eo autem, qui centesimo octogesimo secundo die natus est, Hippocrates scripsit et D. Pius pontificibus rescripsit, iusto tempore videri natum. Ulp. 1. 3 § 11. 12 D. de suis. 38, 16.

II. Die in einem non legitimum matrimonium erzeugten Kinder waren von der patria potestas frei, fielen aber unter dieselbe zugleich mit Erlangung der Civität mittelst der anniculi caus. prob. ex 1. Aelia Sentia und der erroris caus. prob. (§ 39. II. a. 2. c. 3. 4.)

Si peregrinus sibi liberisque suis civitatem Romanam

« PreviousContinue »