Page images
PDF
EPUB

zugleich als Eheschließungsformen. a. Im klassischen und späteren R. genügt das thatsächliche Zusammenleben in der auf Begründung der The gerichteten übereinstimmenden Absicht (consensus facit nuptias), unter Zustimmung der Gewalthaber der Eheschließenden, vgl. § 18. III. B. § 146. I. b. b. Einer Form bedarf es hiefür nicht; die üblichen religiösen Ceremonien und Hochzeitsgebräuche haben juristisch keine Bedeutung, insbesondere kommt die deductio in domum mariti nur als Bekundung des wirklichen consensus und der maritalis affectio in Betracht.

a. 1. Nuptiae consistere non possunt, nisi consentiant omnes, i. e. qui coeunt quorumque in potestate sunt. Paul. 1. 2 D. de R. N. 23, 2.

2. Is, cuius pater ab hostibus captus est si non intra triennium revertatur, uxorem ducere potest. Ulp. 1. 9 § 1 eod.

b. 1. Mulierem absenti per litteras eius vel per nuntium posse nubere placet, si in domum eius deduceretur; eam vero quae abesset, ex litteris vel nuntio suo duci a marito non posse: deductione enim opus esse in mariti non in uxoris domum, quasi in domicilium matrimonii. Pomp. 1. 5 eod.

2. 'Seia Sempronio cum certa die nuptura esset, antequam domum deduceretur tabulaeque dotis signarentur, donavit tot aureos: quaero, an ea donatio rata sit?' Non attinuisse, an antequam domum deduceretur, donatio facta esset, aut tempus tabularum consignatarum, quae plerumque et post contractum matrimonium fierent, in quaerendo exprimi; itaque nisi ante matrimonium contractum, quod consensu intelligitur, donatio facta esset, non valere. Scaev. 1. 66 pr. D. de don. int. vir. 24, 1.

II. Die Ehe pflegt häufig durch Verlöbnis (sponsalia), d. i. wechselseitiges Eheversprechen vorbereitet zu werden. a. Ursprünglich wurden die Verlöbnisse in der Form einer ordentlichen gegenseitigen Stipulation zwischen dem Bräutigam und dem Vater der Braut abgeschlossen, aus welcher nach altlatinischem wohl auch nach älterem. Röm. R. auf Erfüllung geklagt werden und eventuell Verurteilung auf das Interesse erfolgen konnte. b. Später war formloser Vertrag zwischen den Brautleuten oder deren Vätern genügend, und das VerLöbnis erzeugte nur eine rechtlich geschütte spes matrimonii ohne Klagbarkeit. c. Das Verlöbnis erfordert ein gewisses Alter der zu Verlobenden und Konsens dieser sowohl, als deren Gewalthaber. d. Aufgelöst wird das Verlöbnis durch einseitige Aufkündigung. (Arra sponsalicia; Geschenke unter Brautleuten, vgl. § 148. II.) a. 1. Sponsalia autem dicta sunt a spondendo; nam moris fuit veteribus stipulari et spondere sibi uxores futuras: unde et sponsi sponsaeque appellatio nata est. Ulpian. Flor. 1. 2. 3 D. de spons. 23, 1.

2. Sponsalia in ea parte Italiae, quae Latium appellatur,

b.

hoc more atque iure solita fieri, scripsit Servius Sulpicius in libro quem inscripsit 'de dotibus'. Qui uxorem, inquit, ducturus erat, ab eo unde ducenda erat stipulabatur eam in matrimonium datum iri; qui daturus erat, id eidem spondebat; item qui uxorem daturus erat, ab eo cui eam daturus erat, stipulabatur eam in matrimonium ductum iri; qui ducturus erat id eidem spondebat. Is contractus stipulationum sponsionumque dicebatur 'sponsalia.' Tum quae promissa erat, 'sponsa' appellabatur, qui spoponderat ducturum, 'sponsus.' Sed si post eas stipulationes uxor non dabatur aut non ducebatur, is qui stipulatur ex sponsu agebat; iudices cognoscebant. Iudex, quamobrem data acceptave non esset uxor, quaerebat. Si nihil iustae causae videbatur, litem pecunia aestimabat: quantique interfuerat eam uxorem accipi aut dari, eum qui spoponderat, ei qui stipulatus erat condemnabat. Hoc ius sponsaliorum observatum dicit Servius ad id tempus, quo civitas universo Latio lege Iulia data est. Haec eadem Neratius scripsit

in libro quem de nuptiis composuit. Gellius IV. 4.

3. Qui spoponderat filiam, despondisse dicebatur, quod de sponte eius id est de voluntate exierat; non enim si volebat dabat, [sed?] quod sponsu erat alligatus; quod tum et praetorium ius ad legem et censorium iudicium ad aequum existimabat(ur?). Varro de 1. lat. VI. 71.

1. Sufficit nudus consensus ad constituenda sponsalia. -Denique constat, et absentem absenti desponderi posse et hoc quottidie fieri. Ulp. 1. 4 D. de spons.

2.

inhonestum visum est, vinculo poenae matrimonia obstringi, sive futura sive iam contracta. Paul. 1. 134 pr. D. de V. O. 45, 1.

...

3. Infamia notatur . . . qui bina sponsalia binasve nuptias in eodem tempore constitutas habuerit. 1. 1 D. de his qui not. 3, 2.

4. Divi Severus et Antoninus rescripserunt, etiam in sponsa hoc idem [sc. adulterium] vindicandum, quia neque matrimonium qualecumque, nec spem matrimonii violare permittitur. Ulp. 1. 13 § 3 D. ad 1. Iul. de adult. 48, 5.

1. In sponsalibus contrahendis aetas contrahentium definita non est, ut in matrimoniis; quapropter et a primordio aetatis sponsalia effici possunt, si modo id fieri ab utraque persona intelligatur i. e. si non sint minores quam septem annis. Mod. l. 14 D. de spons.

2. In sponsalibus etiam consensus eorum exigendus est, quorum in nuptiis desideratur; intelligi tamen semper filiam. patri consentire, nisi evidenter dissentiat, Iulianus scribit.

Tunc autem solum dissentiendi a patre licentia filiae conceditur, si indignum moribus vel turpem sponsum ei

pater eligat. - Filiofamilias dissentiente sponsalia nomine eius fieri non possunt. Paul. 1. 7 § 1. Ulp. l. 12 § 1. Paul. 1. 13 eod.

d. 1. In sponsalibus quoque discutiendis placuit renuntiationem intervenire oportere, in qua re haec verba probata sunt: condicione tua non utor. Gaj. 1. 2 § 2 D. de divort. 24, 2.

2. In potestate manente filia pater sponso nuntium remittere potest et sponsalia dissolvere. Ulp. l. 10 D. de spons.

§ 47. (§ 37.) 8. Auflösung der Ehe. Wiederverheiratung. [Müll. § 158. 159. B. II. § 40. III. 6. P. § 290. 291. Ku. I. § 776-78. II. 527. D. § 96.]

I. Die Beendigungsgründe der Ehe sind teils freiwillige, teils notwendige. Zu den lehteren gehört auch der Fall, wenn ein Ehegatte in Sklaverei, insbesondere in Kriegsgefangenschaft gerät. (§ 36 I. b. 7.)

a. Dirimitur matrimonium divortio morte captivitate vel alia contingente servitute utrius eorum. Paul. l. 1 D. h. t. (= de divort. 24, 2.)

b. 1. Sed captivi uxor, tametsi maxime velit et in domo eius sit, non tamen in matrimonio est. Tryph. 1. 12 § 4 D. de captiv. 49, 15.

2. Non ut pater filium, ita uxorem maritus iure postliminii recipit, sed consensu redintegratur matrimonium. Pomp. 1. 14 § 1 eod.

3. Divi Severus et Antoninus rescripserunt, si uxor cum marito ab hostibus capta fuerit et ibidem ex marito enixa sit: si reversi fuerint, iustos esse et parentes et liberos et filium in potestate patris, quemadmodum qui iure postliminii reversus sit; quodsi cum matre sola revertatur, quasi sine marito natus, spurius habebitur. Marcian. 1. 25 eod.

4. Uxores eorum, qui in hostium potestatem pervenerunt, possunt videri nuptarum locum retinere eo solo, quod alii temere nubere non possunt. Sin autem in incerto est, an vivus apud hostes teneatur vel morte praeventus sit, tunc si quinquennium a tempore captivitatis excesserit, licentiam habet mulier ad alias migrare nuptias. (Iust.?) Iul. 1. 6

D. h. t.

c. Quodsi deportata sit (uxor), Marcellus ait, non utique deportatione dissolvi matrimonium: nam cum libera mulier remaneat, nihil prohibet et virum mariti affectionem et mulierem uxoris animum retinere. Ulp. 1. 5 § 1 D. de bon. damn. 48, 20.

[ocr errors]

II. Freiwillig aufgehoben wird die Ehe durch Scheidung d. i. thatsächliche Aufhebung des ehelichen Zusammenlebens in der Absicht, die Ehe zu trennen welche bald durch übereinkommen beider Ehegatten (divortium i. e. S.), bald durch einseitige Aufkündigung seitens des einen (repudium) erfolgen kann. Wie die Ehe einzig durch consensus der Ehegatten begründet wird, so war auch die Scheidungsfreiheit im älteren Röm. R. eine völlig unbeschränkte, und die Scheidung selbst - abgesehen von der durch confarreatio geschlossenen Ehe (§ 49.) an keine Form gebunden. a) Nur durch die Sitte und ihr entsprechende censorische Rügen wurden leichtfertige Scheidungen verhindert. (Angeblich erste, willkürliche Ehescheidung des Sp. Carvilius Ruga i. J. d. St. 520 § 147. I. D. b.) Eine Ausnahme fand nur statt hinsichtlich der Ehe der liberta mit ihrem patronus, welche nach der 1. Iulia et Papia fich nicht einseitig von demselben scheiden konnte. ↳ Für das repudium wurde durch die 1. Iulia de adulteriis eine ausdrückliche Erklärung vor 7 Solennitätszeugen welche sowohl mündlich wie schriftlich (durch Scheidebrief, repudii libellus) erfolgen kann vorgeschrieben. (§ 163. IV.) Wie zur Schließung der Ehe der consensus des Gewalthabers erforderlich ist, so konnte derselbe auch einseitig die Ehe des Hauskindes trennen, jedoch ist nach neuerem R. regelmäßig Zustimmung des letteren erforderlich (§ 54. I. b.); andererseits bedarf es zur Trennung der Ehe wenigstens nach vorjustinianischem R. nicht der Einwilligung des Gewalthabers. (§ 54. I. b.) Auch noch im Justin. R. wird die Ehe durch formlose Privatscheidung aufgelöst, ohne daß es etwa einer richterlichen oder kirchlichen Mitwirkung bedürfte; jedoch hat die Gesezgebung seit Constantin die Scheidungswillkür durch Anordnung schwerer Vermögensstrafen für leichtfertige oder verschuldete Scheidungen, sowie durch Aufstellung_bestimmter Scheidungsgründe, welche allein jene Strafen ausschließen, zu beschränken gesucht.

a. 1. Neque ab initio matrimonium contrahere, neque dissociatum reconciliare quisquam cogi potest. Unde intelligis, liberam facultatem contrahendi atque distrahendi matrimonii transferri ad necessitatem non oportere. Diocl. et Max. 1. 14 C. de nupt. 5, 4.

2. Libera matrimonia esse antiquitus placuit. Ideoque pacta, ne liceret divertere, non valere, et stipulationes, quibus poenae irrogarentur ei qui divortium fecisset, ratas non haberi constat. Alex. 1. 2 C. de inut. stip. 8, 38 (39).

b. Quod ait lex: DIVORTII FACIENDI POTESTAS LIBERTAE, QVAE NVPTA EST PATRONO, NE ESTO, non infectum videtur effecisse divortium, quod iure civili dissolvere solet matrimonium; quare constare matrimonium dicere non possumus, cum sit separatum.. Merito igitur, quamdiu patronus eius eam uxorem suam esse vult, cum nullo alio conubium ei est;

nam quia intellexit legislator facto libertae quasi diremptum matrimonium, detraxit ei cum alio conubium: quare cuicumque nupserit, pro non nupta habebitur. Iulianus quidem amplius putat, nec in concubinatu eam alterius patroni esse posse. §. Ait lex: QVAMDIV PATRONVS EAM VXOREM ESSE VOLET. Ulp. 1. 11 pr. § 1 D. h. t.

C. 1. Nullum divortium ratum est, nisi septem civibus Romanis puberibus adhibitis praeter libertum eius, qui divortium faciet. Paul. 1. 9 eod.

2. In repudiis autem [i. e. renuntiatione] comprobata sunt haec verba: tuas res tibi habeto, item haec: tuas res tibi agito. Gaj. 1. 2 § 1 eod.

3. si divortium quidem secutum sit, verumtamen iure durat matrimonium, haec successio (sc. 'unde vir et uxor') locum non habet. Hoc autem in huiusmodi speciebus procedit: liberta ab invito patrono divortit, lex Iulia de maritandis ordinibus retinet istam in matrimonio, dum eam prohibet alii nubere invito patrono; item Iulia de adulteriis, nisi certo modo divortium factum sit, pro infecto habet. Ulp. 1. un. § 1 D. unde vir. 38, 11.

d. Dissentientis patris, qui initio consensit matrimonio, cum marito concordante uxore filiafamilias, ratam non haberi voluntatem D. Marcus pater noster religiosissimus imperator constituit, nisi magna et iusta causa interveniente hoc pater fecerit. Invitam autem ad maritum redire nulla iuris praecepit constitutio. Diocl. 1. 5 C. de repud. 5, 17.

III. Die Wiederverheiratung war in früherer Zeit unbeschränkt (§ 44. IV. a.); nur traf die Witwe, welche innerhalb des zehnmonatlichen (Romulischen) Trauerjahres nach dem Tode ihres Mannes heiratete, ebenso den Gewalthaber der Witwe, ferner ihren Mann und dessen Gewalthaber die Strafe der Infamie. (§ 57. b. 1.) An Stelle der Trauerpflicht gelangte allmählich die Rücksicht auf die Vermeidung der Ungewißheit der Kindschaft (turbatio sanguinis; ne quis de prole dubitet), als Grund des Verbotes der Wiederverheiratung, zur Anerkennung, womit letteres auch auf die durch Scheidung getrennte Ehe sich erstrecken mußte; die Frist wurde später von 10 auf 12 Monate ausgedehnt. Die Gesetzgebung der christlichen Kaiser beschränkte jedoch die Wiederverheiratung jedes Ehegatten, indem sie an dieselbe im Interesse der aus der früheren Ehe vorhandenen Kinder bedeutende Vermögensnachteile knüpfte.

a. Uxores viri lugere non compelluntur. Paul. 1. 9 pr. D. de his qui not. 3, 2.

b. Etsi talis sit maritus, quem more maiorum lugeri non oportet, non posse eam nuptum intra legitimum tempus collocari; praetor enim ad id tempus se retulit, quo vir elugeretur. qui solet elugeri, propter turbationem sanguinis. §. Pom

Salkowski, Institutionen. 4. Aufl.

9

« PreviousContinue »