Page images
PDF
EPUB

ligitur: nam quaedam cognationes iure civili, quaedam naturali connectuntur; nonnumquam utroque iure concurrente, et naturali et civili, copulatur cognatio. Sed naturalis quidem cognatio hoc ipso nomine appellatur; civilis autem cognatio. proprie adgnatio vocatur, videlicet quae per mares contingit. Mod. 1. 4 § 2 D. de grad. 38, 10.

[ocr errors]

b. Consanguinei sunt eodem patre nati, licet diversis matribus, qui in potestate (sunt), adoptivus quoque frater. Paul. sent. IV. 8. (Coll. XVI, 3) § 15.

C. 1. Inter adgnatos igitur et cognatos hoc interest, quod inter genus et speciem; nam qui est adgnatus, et cognatus est, non utique autem qui cognatus est, et adgnatus est; alterum enim civile, alterum naturale nomen est. Ulp. l. 10 § 4 D. de gradib.

2. Verbi gratia patris frater i. e. patruus et adgnatus est et cognatus; matris autem frater i. e. avunculus cognatus est, adgnatus non est. Mod. 1. 5 pr. D. unde legit. 38, 7. II. Gentiles find die zu einer der alten (patricischen) gentes (auch familiae genannt) gehörenden Röm. Bürger: also Agnaten, welche ohne den Grad ihrer Verwandtschaft nachweisen zu können

durch ihren gleichen Stammnamen (nomen gentilicium) ihre Abstammung von einem gemeinsamen Ahnherrn darthun und einen in sich abgeschlossenen, durch gemeinschaftliche sacra zusammengehaltenen Personenkreis im Röm. Staate bilden. Die Gentilität verlor schon anfangs der Kaiserzeit alle privatrechtliche Bedeutung.

a. Gentilis dicitur et ex eodem genere ortus et is qui simili nomine appellatur. Paul. ex Festo (p. 94 M.).

b. 'Gentiles sunt inter se, qui eodem nominę sunt.' non est satis. 'Qui ab ingenuis oriundi sunt.' ne id quidem satis est. Quorum maiorum nemo servitutem servivit.' abest etiamnunc. Qui capite non sunt deminuti.' hoc fortasse satis est; nihil enim video Scaevolam pontificem ad hanc definitionem addidisse. Cic. Top. 6, 29.

3. Die Ehe.

§ 44. (§ 34.) α. Wesen und Formen der Ehe. Ehelosigkeit. [Müll. § 155. 160. 166. B. II. § 37. 38. P. § 287. Ku. I. § 763. 766. 768. 795. II. 257.. 515.. D. § 91. 99.]

I. Die Ehe ist nach Röm., wesentlich die sittliche Natur derselben betonender Auffassung, die dauernde, auf Gemeinschaft aller Lebensverhältnisse gerichtete Verbindung von Mann und Weib (§ 148. III. a.); einzig die maritalis affectio ist es, welche die Ehe von anderen Geschlechtsverbindungen unterscheidet.

a. Nuptiae sive matrimonium est viri et mulieris coniunctio, individuam consuetudinem vitae continens. § 1 I. de patr. pot. 1, 9.

b. Nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae, divini et humani iuris communicatio. Modest. 1. 1 D. de R. N. 23, 2.

II. Die Römer unterscheiden: a. die civile, nur dem Röm. Bürger zugängliche Ehe, deren Voraussetzung conubium (§ 33. I. b.) beider Teile ist (legitimum, iustum matrimonium, iustae nuptiae), und die Ehe nach ius gentium, mit mangelndem conubium. b. Die altrömische Ehe, bei welcher die Frau in der manus des Mannes steht (sog. *strenge Ehe), und die ohne manus (sog. *freie Ehe); erstere war in der älteren Zeit die einzige Form des iustum matrimonium, mit dem Aufkommen der letteren und deren rechtlicher Anerkennung seit den 12 Tafeln? — wurde sie jedoch immer seltener und kam endlich völlig außer Übung.

[ocr errors]

a. 1. Iustas nuptias inter se cives Romani contrahunt. pr. I. de nupt. 1, 10.

2. Iustum matrimonium est, si inter eos, qui nuptias contrahunt, conubium sit. Ulp. V. 2.

b. Genus est uxor; eius duae formae: una matrumfamilias, eae sunt, quae in manum convenerunt; altera earum, quae tantummodo uxores habentur. Cic. Top. 3, 14.

III. Als außereheliche Geschlechtsverbindungen gelten a. der bei den Römern insbesondere zwischen liberta und patronus (vgl. § 45. II. b. § 47. II. b.) — rechtlich anerkannte und geregelte Concubinat, eine dauernde bloß faktische Verbindung ohne affectio maritalis; die aus ihm entsprungenen Kinder werden vorzugsweise liberi naturales genannt; b. das contubernium (Sklavenehe), vgl. § 35. I. c.; c. die gefeßlich verbotenen Ehen, insbesondere adulterium und incestus (blutschänderische Verbindung), § 45. II. a. 1.

a. 1. Concubinam ex sola animi destinatione aestimari oportet. Paul. 1. 4 D. de concub. 25, 7.

2. Quia concubinatus per leges nomen assumpsit, extra legis (sc. Iuliae de adulteriis) poenam est. Marcian. 1. 3 § 1 eod.

3. Cum Atilicino sentio et puto solas eas in concubinatu haberi posse sine metu criminis, in quas stuprum non committitur. Ulp. 1. 1 § 1 eod.

4. Eo tempore, quo quis uxorem habet, concubinam habere non potest. Paul. II. 20.

b. Inter servos et liberos matrimonium contrahi non potest, contubernium potest. Paul. II. 19 § 6.

C. 1. Ergo si quis nefarias atque incestas nuptias contraxerit, neque uxorem videtur habere, neque liberos. Gaj. I. § 64.

2. Inter stuprum et adulterium hoc interesse quidam.

putant, quod adulterium in nuptam, stuprum in viduam [i. e. non nuptam] committitur. Mod. 1. 101 pr. D. de V. S. 50, 16.

IV. Seit dem Beginne der Kaiserzeit suchte die Gesetzgebung im Interesse des Staates der immer mehr überhandnehmenden Ehe- und Kinderlosigkeit (Cölibat und Orbität) dadurch zu begegnen, daß sie an lettere bedeutende privatrechtliche insbesondere erbrechtliche Nachteile knüpfte, und wiederum verheirateten und kinderhabenden Personen vielfache rechtliche Vorteile verlich, ius (III vel IV) liberorum. Dies geschah durch die leges Iulia und Papia Poppaea (757 und 762 u. c.) — eines der umfangreichsten Röm. Spezialgefeße -, welche zugleich durch das Verbot nicht standesgemäßer Chen die gesunkenen und korrumpirten Röm. Familien zu heben und von unreinen Elementen zu säubern suchten. (§ 8. I. A.) In der christlichen Kaiserzeit machte sich das gerade entgegengesetzte Bestreben, die Ehelosigkeit zu befördern, geltend. So wurden denn die Nachteile der Ehe- und Kinderlosigkeit von Constantin und das ganze ius liberorum von Justinian aufgehoben.

[ocr errors]

a. Feminis lex Iulia a morte viri anni tribuit vacationem, a divortio sex mensium; lex autem Papia a morte viri biennii, a repudio anni et sex mensium. Ulp. XIV.

b.

[ocr errors]

vir et uxor, . . si . . nondum eius aetatis sint, a qua lex liberos exigit i. e. si vir minor annorum XXV sit, aut uxor annorum XX minor; item si . . lege Papia finitos annos in matrimonio excesserint i. e. vir LX annos, uxor L. - Qui intra sexagesimum vel quae intra quinquagesimum annum neutri legi paruerit, licet ipsis legibus post hanc aetatem liberatus esset, perpetuis tamen poenis tenebitur ex senatusconsulto Persiciano. Sed Claudiano senatusconsulto maior sexagenario si minorem quinquagenaria duxerit, perinde habebitur, ac si minor LX annorum duxisset uxorem. Quodsi maior quinquagenaria minori sexagenario nupserit, id impar matrimonium appellatur. Ulp. XVI. 1. 3. 4.

[ocr errors]

§ 45. (§ 35.) P. Möglichkeit (Hindernisse) der Ehe. [Müll. § 156. B. II. § 38. P. § 388. K. § 204. Ku. I. § 774. 794. II. 525.. D. § 92.]

Die Eingehung einer Ehe seht die rechtliche Möglichkeit der Che und persönliche Fähigkeit zu derselben zwischen beiden Personen (conubium i. m. S.) voraus. Diejenigen Gründe, welche diese Möglichkeit ausschließen, nennt man Ehehindernisse; sie sind teils absolute, d. h. machen für jemand eine Ehe überhaupt unmöglich, teils relative, d. h. schließen die Ehe nur zwischen gewissen Personen aus.

I. Absolut unfähig, eine Ehe einzugehen, sind: a. Wahnsinnige;

b. Unmündige ($ 60. I. a.); c. Castrati, jedoch nicht natürlich Zeugungsunfähige (spadones); d. bereits in der Ehe Lebende.

II. Relative Ehehindernisse sind: a. nahe Blutsverwandtschaft oder Affinität. b. Gewisse Standesunterschiede zufolge der 1. Iulia et Papia Poppaea, nach welcher jedoch die Ehe selbst gültig war und nur die Strafen des Cölibats nach sich zog; später wurden aber dergleichen Ehen im senatorischen Stande als nichtig behandelt, bis endlich Justinian dieses ganze Eheverbot aufhob. c. Amtliche Stellung des Mannes; so ist insbesondere unstatthaft die Ehe zwischen einem Röm. Provinzialbeamten und einer Provinzialin, ferner zwischen dem Vormund und dessen Descendenten und der Pflegebefohlenen. d. Das Verbrechen des Ehebruches und der Entführung hinsichtlich der Ehe zwischen Ehebrecher und Ehebrecherin, resp. Entführer und Entführten.

a. 1. A quarundam nuptiis abstinere debemus. Inter eas enim personas, quae parentum liberorumve locum inter se obtinent, nuptiae contrahi non possunt nec inter eas conubium est, velut inter patrem et filiam vel matrem et filium vel avum et neptem; et si tales personae inter se coierint, nefarias atque incestas nuptias contraxisse dicuntur. Et haec adeo ita sunt, ut quamvis per adoptionem parentum liberorum ve loco sibi esse coeperint, non possint inter se matrimonio coniungi, in tantum, ut etiam dissoluta adoptione idem iuris maneat; itaque eam quae mihi per adoptionem filiae aut neptis loco esse coeperit, non potero uxorem ducere, quamvis eam emancipaverim. §. Inter eas quoque personas, quae ex transverso gradu cognatione iunguntur, est quaedam similis observatio, sed non tanta. §. Sane enim inter fratrem et sororem prohibitae sunt nuptiae, sive eodem patre eademque matre nati fuerint, sive alterutro eorum: sed si qua per adoptionem soror mihi esse coeperit, quamdiu quidem constat adoptio, sane inter me et eam nuptiae non possunt consistere; cum vero per emancipationem adoptio dissoluta sit, potero eam uxorem ducere; sed et si ego emancipatus fuero, nihil impedimento erit nuptiis. §. Fratris filiam uxorem ducere licet: idque primum in usum venit, cum D. Claudius Agrippinam, fratris sui filiam, uxorem duxisset; sororis vero filiam uxorem ducere non licet: et haec ita principalibus constitutionibus significantur. Item amitam et materteram uxorem ducere non licet. Gaj. I. § 59-62. — § 1. 2 I. de nupt. 1, 10.

2. Fratris vel sororis filiam uxorem ducere non licet; sed nec neptem fratris vel sororis ducere quis potest, quamvis quarto gradu sit §. Duorum autem fratrum vel sororum liberi vel fratris et sororis iungi possunt. § 3. 4 I. eod.

[ocr errors]

3. Item eam, quae mihi quondam socrus aut nurus aut privigna aut noverca fuit, (ducere non licet); ideo autem diximus 'quondam,' quia si adhuc constant eae nuptiae, per quas talis adfinitas quaesita est, alia ratione mihi nupta esse non potest: quia neque eadem duobus nupta esse potest, neque idem duas uxores habere. Gaj. I. § 63.

4. Mariti tamen filius ex alia uxore et uxoris filia ex alio marito vel contra matrimonium recte contrahunt, licet habeant fratrem sororemve ex matrimonio postea contracto natos. § 8 I. de nupt.

[ocr errors]

b. 1. Lege Iulia prohibentur uxores ducere senatores quidem liberique eorum libertinas et quae ipsae quarumve pater materve artem ludicram fecerit. Ceteri autem ingenui prohibentur ducere palam corpore quaestum facientem et lenam et a leno lenave manumissam et in adulterio deprehensam et iudicio publico damnatam et quae artem ludicram fecerit. Ulp. XIII. 1. 2.

2. Oratione D. Marci cavetur, ut si senatoris filia libertino nupsisset, nec nuptiae essent: quam et senatusconsultum secutum est. Paul. 1. 16 pr. D. de R. N. 23, 2.

3. honestius (est) patrono libertam concubinam, quam matremfamilias habere. Ulp. l. 1 pr. de concub. 25, 7.

1. Si quis officium in aliqua provincia administrat, inde oriundam vel ibi domicilium habentem uxorem ducere non potest, quamvis sponsare non prohibeatur. Paul. 1. 38 pr. D. de R. N. 23, 2.

2. Senatusconsulto, quo cautum est, ne tutor pupillam vel filio suo vel sibi nuptum collocet, etiam nepos significatur. Id. 1. 59 eod.

3. ideo prohibuerit eiusmodi nuptias, ne pupillae in re familiari circumscribantur ab his, qui rationes eis gestae tutelae reddere compelluntur. §. Tutor autem pupilli non prohibetur filiam suam collocare pupillo suo in matrimonium. Callistr. 1. 64 § 1. 2 eod.

4. Non est matrimonium, si tutor vel curator pupillam suam intra vicesimum et sextum annum, non desponsam a patre nec testamento destinatam, ducat uxorem vel eam filio suo iungat; quo facto uterque infamatur. Paul. 1. 66 pr. eod. 5. Non solum vivo tutore sed et post mortem eius filius tutoris ducere uxorem prohibetur eam, cuius tutelae rationi obstrictus pater fuit. Tryph. 1. 67 pr. eod.

§ 46. ($ 36.) 7. Schließung der Ehe. Verlöbnis. [Müll. § 157. B. II. § 39. P. § 189. Ku. § 769. 772. 775. D. § 92.95.] I. In älterer Zeit, als mit der Ehe noch stets die manus verbunden war, dienten die solennen Formen der in manum conventio

« PreviousContinue »