proclamare ad libertatem. Exemplum hujufmodi fraudis in fcenam produxit Plaut. in Perf. I, 3. v. 55. III. I. IV, 3. v. 9. Quare SCto demum cautum eft, (e) ut, qui effent majorennes, feque pretii participandi cauffa venumdari fiviffent, in fervitute manerent. L. 1. L. 3. D. quibus ad libert. proclam. non licet.

VIII. Quamvis vero in fervorum conditio- VIII. Vane nulla fit differentia; §. 5. Inft. h. t. revera ta- ria fervomen alias difcrimen haud unum occurrit. Ra- rum ministeria. tione munerum alii erant atrienfes, alii difpéfatores, alii medici, topiarii, piftores, capfarii vel ipotiopinanes, fcoparii, lecticarii, ftructores, fciffores feu carptores, infularii, (f) & quæ alia erant fervorum minifteria, de quibus accurate actum a Laur.Pignorio in libero de fervis eorumque apud veteres minifteriis, & Tito Popma in Tractatu de operis fervorum conjunctim editis Amft. MDCLXXII, 12. Ratione dominorum privari alii erant,alii publici. Illi privatis ferviebat,

hi

(e) SC. Claudiano hoc jus effe invectum nefcio quo au&ore tradit Dionyf. Gothofr. ad §. 4. Inft. h.r. (f) Et horum profecto diverfiffima erat in domo conditio. Quum enim fervorum quidam lautius haberentur in familia; alii contra nervis ac compedibus vin&i ferviebant. Tales erant janitores & oftiarii, quos in carena fuiffe docet Sueton. de clar. Rhet. III. Sic & ruri quidam vin&ti faciebant opus. Columella de re ruft. I. ult. Plin. Hift. Nat. XVIII. 3. Seneca de Benef. V1, 10. Hinc comparata erant ergaftula dome ftica fubterranea, quæ diligenter exploranda effe a circumfpectis patribusfamilias monet Columella de re rust. 1, 8. Conf. Barn. Britf. Ang siqu. Rom. II, 9. p. 33. Lipf. Elect. II, 15. Hein, Ant. Rom. T. I.

E

hi ad publica adhibeantur minifteria & potiffimum magiftratibus adparebant. Publici vel in poenam ferviebant, vel tanquam captivi redigebantur in fervitutem. Prior mos non caret exemplis, quamvis minus probaretur a recti exempli viris. Vid. Plin. Epift. X, 40. 41. Pofteriore confuetudine nihil eft frequentius . Et hi captivi, redaćti in fervitutem, nomina plerumque accipiebant vel a provinciis, ut Brutiani, Cyprii, vel a victoribus, a quibus in acie capti, veluti Gelliani, Clodiani, Lipf. Elect. I, 12. & Adnot. ad Tacit. Annal. Il,p. 95. Eorum alii erant tabelliones, alii actores, alii notarii populi Romani. Et longe tolerabilior erat eorum, quam privatorum fervorum conditio, fiquidem & ante manumiffionem jure gaudebant, pro parte dimidia teftamentum faciendi, Ulpian. Fragm. XX, 16. P. Pithoeus Schol. ad Collat. Leg. Mof.& Rom. V, 2. p. 752. edit. Ant. Schulting. Denique alii erant fervi proprie ita dicti, alii ftatu liberi, qui deftinatam in tempus vel conditionem habebant libertatem. L. 1. D. de ftatu liberis. Sane & hi fervi diferte dicuntur. L. 9. pr. &L. 29. pr. D. de ftatu lib. L. 2. §. ult. D. famil, ercife. Sic & fervi ruftici & urbani diftinguuntur in L. 99. D. de legat.3. Ubi videndus Merill. 1.0bf.III,5.pag. 143.Alii denique adfcriptitii, vel glebæ adfcripti. Quamvis enim & hi quibufdam ingenui videantur ob L. un. C. de colon. Thrac. eo quod jure connubii gauderent, & aliquid poffent habere proprii:Thoma. de ufu praît. diftin&t. inter liber. & ferv. I, 16. feq. erant tamen in commercio. d. L. un. C. ecd. L. 21. C. de agric. & cenfi t Unde

Unde fæpe fervi vocantur in jure noftro, nec a fervis differre, hinc inde dicuntur. L. 21. fin. C. de agric. & cenfit. Novell. CLXII. cap. 3.

L

TIT. IV. ET V.

De Ingenuis & Libertinis.

Iberi homines fubdividuntur in ingenuos & libertinos. Utrorumque conditio denuo ex antiquitatibus Romanis eruenda eft. I. Ingenui erant Romanis, qui nunquam juftam ferviverant fervitutem. Injufte enim in fervitutem detrufi, impetrata libertate, non ad libertinorum, fed ad ingenuorum ftatum redibant. §. 1. Inft. h. t. Idem obfervandum de filiis, quos patres in fervitutem vendiderant, quod ter facere poterant ex inftituto Romuli. Dionyf. Hal. II, 28. Nam & hi manumifi non libertini erant, fed ingenui. Paull. Recept. Sent. l. 1. Et ita interpretanda Z. 2. pr. C. Theod. de liberali cauffa, ubi Conftantinus M. negat, libertatem, id eft ingenuitatem, filiis eripi poffe a parentibus. Ingenuos enim xar

oxus dictos effe liberos ex L. 4. ff. de just. jure patet. Immo ne civitatis quidem jura penitus perimebantur hac venumdatione. Cic. pro Cacin. XCV. nec iis jure poftliminii opus erat fi manumitterentur. Idem de Orat. 1. 181. Bynkersh. Opusc. p. 149. feq. Denique & illi, qui ob as alienum addicebantur creditoribus, itemque filii familias noxæ deditis ferviebant quidem, fed manumiffi ingenuita tis jura recuperabant. Quintilian. Inft. Grat. E 2

I.Ingenui

qui?

MARKS

VIII, 3. & Declam. CCCXI. Jac. Cujac. Obfer vat. XIII, 9. (a)

II.Etqui- II. Si qui vero e jufta fervitute erant nam li- manumiffi, cos vocabant libertinos. Quambertini. vis enim libertini vetuftioribus auctoribus

III. Ritus

fint libertorum liberi; Suet. Claud. XIV. fcquiore tamen ævo id maxime apud jureconfultos invaluit, ut & manumiffi dicerentur libertini. Cafaub. ad Suet. Aug. XXV. Obfervatur tamen differentia, ut ratione patronorum dicantur liberti, ratione ftatus libertini. Oifel. ad Caji Inftit. 1, 1. p. 7.

III. Manumiffiones antiquitus fiebant folmanumif femniter I. cenfu, quando fervus juffu domifionis per centum ni nomen fuum in cenfùm iuftralem conferebat. Ulpian. Fragm. 1, 8. p. 564. Non fine caufa vero Ulpianus meminit cenfus luftralis. Non ftatim enim atque eum cenferi jufferat dominus, plenam libertatein confequebatur, fed exfpectandum erat dum luftrum conderetur : interim enim domino pœnitere licebat, ceu ex Cic. de Orat. 1, cap. 40. oftendit Lud. Charond. annot. ad Ulpian. l.c. p. 564. edit. Schulting. Adde Adpend. Lib. I. S. 48.

IV.Manu.

IV. Deinde quum Vindicius, Vitelliorum miffionis fervus, conjurationem Brutorum aliorumque per vindi- juvenum ad fenatum detuliffet, præmium ei &am ori. decernebantur libertas & civitas. Unde & II,

fol

(a) Signum ingenuitatis apud pueros & puellas erat bulla aurea, collo adpenfa, poftea toga prætexta. Theodor. Marcil. ad Perf. Sat. V. -35. P. III.

follemni illi manumiffioni, quæ coram ma giftratu fiebat, vindilla nomen inditum Liv. 11, 5. L. 2. §. 24. D. de orig. jur.

tus

V. Fiebat hæc manumiffio coram ConfuV. Ejal le, (b) Prætore, Procof. adhibito lictore, dem riqui fervi percuffo capite, eodemque in girum circumato, inflictaque alapa, addebat verba: HUNC HOMINEM LIBERUM ESSE VOLO, (c) Hinc Perf. Sat. V. v. 75. de Dama fervo in girum acto:

Heu fteriles veri, quibus una Quirites ·

(b) Et confules quidem etiam fequioris ævi ftatim, ut confulatum inierant, manumiffiones folebant expedire ad renovandam manumiffionis illius a Bruto factæ memoriam. Id quod ex Caffiodori Var. VI, 1. p. 227. Ammiani Marcell. Hift. XXII, 9. aliifque locis egregie demonftrat P. Faber. Semeftr. I. ult. p. 194. Pertinent huc illa Sidonii Carm. II, ad Anthim. v. 545. Nam modo nos jam fefta vocant, & ad Ulpia

pofcunt

Te fora, donabis quos libertate Quirites: Quorum gaudentes expectant verbera malæ : Ut & illa Claudiani Conful. IV. Honor. v. 613. Adspice, mox lætum fonuit clamore tribunal Te faftos ineunte quatuor, follemnia ludit Omina libertas, deductum Vindice morem Lex celebrat, famulusque, jugo laxatus herili, Ducitur, & grato remeat fecurior itu. Ubi conferri merentur Cafp. Barthii Adnot. pag. 706.

(c) Subftituunt alii formulam: AJO TE LI BERUM MORE QUIRITIUM. Oitel. ad Caji Inft. I, 1. p. 11. 12. edit. Schulting. Initio ipfe dominus hæc verba pronunciabat, poftea tacente domino lictor, vel ea ut dicta accipie bantur. L. 23. D. de manum, vindict.