SANCTI O.

SI. QUIS. HUJUSCE. LEGIS. ER-· GO. ADVERSUS. LEGES. ROGATIONES. PLEBISVE. SCITA.SENATUSVE. CONSULTA. FECIT. FECERIT. SIVE. QUOD. EUM. EX. LEGE. ROGATIONEVE. PLEBISVESCITO. S. VE. C. FACERE. OPORTEBIT. NON. FECERIT. HUJUS. LEGIS. ERGO. ID. EI. NE. FRAUDI. ESTO. NEVE. QUIT. OB. EAM. REM. POPULO. DARE. DEBETO. NEVE. CUI. DE. EA. RE. ACTIO. NEVE. JUDICATIO. ESTO. NEVE. QUIS. DE. EA. RE. APUD. SE. AGI. SINITO.

Hoc eft monumenti illius quantivis pretii fragmentum, ex quo fatis adparet, quod fupra oftendimus, legem regiam ex multis Sc. in honorem Augufti, Tiberii Claudii aliorumque Imperatorum factis, fuifse conflatam.

TI T. III.

De Jure Perfonarum.

Rima apud Romanos hominum divifio erat in liberos & fervos. Illi iterum vel ingenui erant, vel libertini. Hoc titulo de libertate & fervitute; fequentibus de inge

nuis & libertinis agitur. Tametfi vero fer-
vitus fit juris gentium; Romanorum tamen
fervi in plerifque differebant a reliquarum
gentium mancipiis, ceu Germanorum Ro-
manorumque comparatione oftendit Tacit. de
poribus German. XXV.

tate.

I. Obfervandum ergo initio, Romanos ca- I. Serva ptos bello hoftes redegiffe in fervitutem. (a) fiebant Quemadmodum enim, qui, pofitis armis, ul. captivi tro fefe dedebant, fub jugum mittebantur, falvaque retinebant ingenuitatis jura; (quem ritum accuratiffime, ut folet, defcribit Dionyf. Halic. Ant. Rom. III. p. 159.) ita capti in acie, vel violenta urbium expugnatione, fub corona venibant. Gell. Not. Att. VII, 4. Illi dedititii, hi fervi vocabantur, quod effent in bello fervati, itemque mancipia, quafi manu capti §. 3. Inft. h. t.

fed pro

bebantur.

II. Redacti ergo in hanc conditionem non II.Et quia pro perfonis, fed pro rebus, imino pro nullis non pro perfonis, habebantur. Hinc non folum in jure rebus mancipi accenfebantur: Ulpian. Fragm. XIX, 1. rebus ha fed & Juven. Sat. Vi, v. 221. alludens ad mores Romanorum fcribere non dubitat: O demens, ita fervus HOMO eft? vepßerinas,,ut folet,nec tamen fire ratione. Quamvis enim fervi effent ho

(«) Ita agebatur cum hoftibus. Excipiebantur
ergo bella civilia, in quibus capti non in
fervitutem redigebantur, L. 21. §. 1. ff. de
capt.& poftl. fed profcribebantur a victoribus.
Quam profcriptionem ita dictam a tabula,
qua nomina profcriptorum proponebantur
primus invenit L. Sulla. Vellej, Paterc. Hi-
fter. 11, 28.

III. Et

ex ancil

commer

homines, quamvis ratione ftatus naturalis etiam perfona dici poffent : L. 22.pr. D. de reg. jur.non tamen erant perfona civiles, & hinc dicuntur ampoowwo Theophilo pr. Inft. de ftip. ferv. perfonam legibus non habentes, Caffiod. Var. VI, 8. denique fine capite, οἱ ἐδεμίαν πάλαι είχαν nepal. Theoph. §. 4. Inftit. de cap. demin. Nihil ergo fibi adquirebant: non matrimonia contrahebant, fed in contubernio vivebant cum ancillis: nec gaudebant jure testamenti factionis & contractuum, nec ulla in perfonam fervilem cadebat obligatio. L. 22. D. de reg. jur. Unde fecundum genus hominum vocantur Flor. Hift. III, 20.

III. Ex quo fequebatur, ut nec liberi fervaiam na- rum melioris, quam mater, conditionis hafcebantur berentur. Fructus enim, tamquam rerum aclis. ceffiones, non fecus ac ipfæ res, ad dominos pertinere videbantur. Et ejufmodi quidem fervi, dominati, verna adpellabantur. IV. Et IV. Porro & hoc inde fluebat, fervos æarant in que ac alias res poffe legari, donari, immo & cio. vendi: unde perpetua Romæ erat fervorum nundinatio, quotidiana comparatio. L. 44. pr. D. de ufurp. & ufucap. Qui fervos vendebant, promittere tenebantur eorum fanitatem, L. 43. S. 1. D. de contr. emt. L. 16, §. 2. & L. 3·1. D. de evic. Nonnunquam tamen mancipii fanitatem explorabant accenfi gagatis lapidis odore maxime fi fervum morbo caduco laborare fufpicarentur. Apulej. Apolog. t. Sed & nudos venum exponebant fervos, ne quod vitium corporis latitaret. Seneca Epift. LXXXI. & Conzrov. I, 2. Immo de animi vitiis caveri folebat

in ejufmodi venditioribus fervorumm. Horat. Serm. II, 3. v. 285. fequ. veluti, nec furem effe, nec fugitivum, nec lenonem, noxis folutum effe, & quæ funt hujus generis alia. Singulorum enim fervorum titulos fcribi jufferat ædilis, ut, quid cuique morbi vitiique effet, intelligeretur. Gell. NoƐł. Attic. IV, 2. Seneca Epift. XLVII. Turneb. Adv. XXIII, 2. Ceterum fervi, quorum nomine nihil promittebatur, pileati venibant. Gell. Nott. Att. IV, 4. quemadmodum bello capti fub corona . Varro de re rust. II, 10. trans mare advecti cretatis vel gypfatis pedibus. Plin. Hift. Nat. XXXV. 17. 18. Tibull. III, 3. Alia quæ in fervorum venditionibus obfervata funt, explicavit Briffon. de Form. VI. p. 492. Sequ.

bant fer.

V. Sæpe & poenæ loco in fervitutem de- V. Sæpe trudebantur facinorofi, veluti I. qui cenfum & in pœvel militiam fubterfugerant, quippe qui bonis nam fiein ærarium redactis virgis cæfi trans Tiberim vi. venibant. Dionyf. Halic. IV. p. 221. Cic. pro Cacin. XXIV. II. Damnati ad imetalla, vel beftias aliaque extrema fupplicia. Hinc enim fervi poenæ fingebantur. §. 3. Inft. quibus modis jus patr. pot. folv. Vide infra Lib. I. Tit. XVI. S.V. III. Liberti ingrati, quippe qui etiam in fervitutem revocabantur. Sueton. Claud. XXV. (b) IV. Mulieres liberæ, amore fervorum alienorum bacchantes, quam poenam tamen earum commodo fuftulit Juftinianus. L. un. C. de SC. Claud. tollendo. V. Qui ab alio adferti, præftitaque

cau

(b) Plura de hujus juris hiftoria notabimus infra Lib. I. Tit. vi. §. 9.

VI.Liber

tas non erat in

cio.

cautione edictis citati per annum fe haud ftetiffent. L. 1. §. 2. C. de adfert. toll.

VI. Quemadmodum vero nihil erat fervitute durius, nihil miferabilius; ita tantus erat commer- libertatis favor, ut illa non crederetur effe in commercio, neque adeo liceret ingenuis, fe ipfos addicere in fervitutem. (c) Multo minus rata habebatur venditio, fi quis extraneus (d) hominem liberum venumdediffet. Sigon. de antiquo jure civ. Rom. 1, 6.

VII. Ser

VII. Aft hic miræ fraudes. Solebant enim vi tamen adolefcentes male feriati fe ipfos aliis vendenqui fe dos dare, pretii participandi caufa, ac deinde

fiebant,

pretii

Partici pandi

numdari

paffi e

rant.

pro

caufa ve- (c) Quod licebat Hebræis, ut docet Selden. de jure nat. & gent. VI, 7. ut & Germanis, tefte Tac. de mor. Germ. XXIV. non item fas erat Romanis. Unde errat Rævard. Conjec. II, 8. fingens Tuscum vicum, ubi homines fe ipfi vendiderint. Plautus equidem Curcul. IV, 1. v. 19. Sub veteribus, ibi funt, qui dant, quique accipiunt fænore.

Pone adem Caftoris, ibi funt, quibus credas
male:

In Tufco vico, ubi funt homines, qui ipfi
fefe venditant.
Et Horat. Serm. II, 3. v. 228.

Ac Tufci turba impia vici.

Sed ibi de improbis meretricibus & lenonibus fermonem effe, jampridem obfervarunt eruditi. Vid. Taubmann. ad Plauti Curcul.l.c. (d) Patribus equidem licebat filios, quos habebant in poteftate, ter venumdare: fed falvo tamen ingenuitatis jure Manumiffi enim ex ea fervitute non libertini erant, fed ingenui. Vid. infra Lib. I. Tit. 11, n. 1,

: