tiinovi.

LXXX. Latium novum quando dici cope- LXXX. rit, quandoque Ofcis & Aufonibus jus Latii cum indatum fit, non magis certum eft. Sigonius colis Laexiftimat, his populis ad internecionem deletis, Liv. IX, 25. in hanc regionem Latinorum gentem effe immiffam, atque inde Latium novum adpellatum; id quod ipfe inter Tarentinum Punicumque bellum factum conjicit. Sed quemadmodum id nullo teftimonio comprobari poteft; ita certiffimun est, novum hoc Latium jura Latii veteris effe confequutum, fiquidem Appianus de Bello civil. I. p. 374. Latinos, quos ab Italis fejungit, ad Lirim ufque in populi Romani fide manfiffe fcribit.

civitate

LXXXI. Et hæ funt illæ gentes, quibus jus LXXXI. Latii antiquiffimis temporibus datum eft. Hoc Latini jure contenti fuerunt ufque ad bellum illud fo- demum ciale vel Marficum, quo confecto A. U. C. donati. ICLXIII lege Julia, & proxime infequente lege Plotia omnes focii ac Latini nominis, immo & Italici civitate Romana donati funt, ceu fupra num. IX. obfervavimus.

LXXXII.

Jns Latii

LXXXII. At quamvis Latini tum in civitatis Romanæ jura tranfirent; non ipfum tamen ideo expirabat jus Latii, quippe quod ab eo deinde tempore cum multis civitatibus tum & colo- aliis po pulis & niis extra Italiam conceffum legimus. Sic Ne- civitatimaufenfibus jus Latii datum effe, patet ex Stra- bus datú. bone IV, 157. Novocomenfibus idem jus dederat vel Jul. Cæfar, ut tradit Appian. Bell.civil. II. p. 443. vel Pompejus Strabo, ut mavult Ez. Spanh. Orb. Rom. 1, 9. p. 19. Is enim Pompejus omnibus Gallis Tranfpadanis jus Latii concef P 6

LXXXIII.

conditio.

nis.

ferat, tefte Afcon. Pædian. in Cicer. adverf. Pifon. p. 2062. Eodem exemplo Nero nationes Alpium maritimarum: univerfam Hifpaniam Vefpafianus; multas alias civitates Hadrianus in jus Latii tranftulerunt. Tacit. Ann. XV, 31. Plin. Hift. Nat. III, 3. Spartian. Hadr. XXI. De coloniis Latinis paullo poft erit dicendi locus.

LXXXIII. Novum Latinorum genus reperLatini lu- tum fub Tiberio, lata lege Junia Norbana, qua niani li- cautum, ut modis minus follemnibus manubertine mithi non jura civitatis Romanæ, fed Latii tantum, confequerentur. Unde hi libertini diEti LATINI JUNIANI, ut diftinguerentur a Latinis colonariis (i) quibus ceteroquin, quod ad jus civile attinet, adfimilabantur. L. un. C. de Lat. libert. toll. Fragm. Jurifconf.vet. Pithoeanum apud Cl. Schulting. Jurifp. vet. anrejuftin. p. 805. Sed quemadmodum Latinos colonarios una cum ingenuis omnibus civitate Romana donaverat Antonius Caracalla celeberrima illa ac fæpe a nobis citata conftitutione; ita Junianam etiam Latinitatem fuftulit Juftinianus. D. L. un. C. de Lat. libert. toll.

LXXXIV.

LXXXIX. Jam ut ad jura Latii perveniaLatini mus; ea licet proxime ad civitatem Romavibus de. nam accederent, non eadem tamen fuerunt.ac teriores. jura civium Romanorum. Quod adeo verum

fuere ci

eft,

(i) Perfpicue itaque fallitur V. C. Claudius Salmafius, quando Latinas colonias e libertis conftitiffe exiftimat. de modo ufur. XIX. p.878. fequ. Alii profecto erant Latini liberti vel Juniani, alii Latini colonarii, quippe ingenui, honorum in fuis coloniis capaces. Vid. Ez. Spanh, Orb, Rom. I, 9. p. 21,

&

eft, ut Boethius in Topic. Cic. II. fcribat, eos mediam pati capitis deminutionem, qui cives Romani in Latinas colonias mitti fe paterentur. Opera itaque pretium fuerit, quod inter cives Romanos Latinofque, quod tam ad jus privatum, quam ad publicum attinet, interfuerit, paullo adcuratius difquirere.

debant

LXXXV. Vidimus fupra, qualis fuerit ci- LXXXV. vium Romanorum LIBERTAS. Latini & ipfi Non gau quidem gaudebant libertate, fed juris gen- libertate tium non illa juris Quiritium, quam fupra jurisQui defcripfimus. Saltim quod Lex Porcia fanxerat ritlum, de civium libertate à verberibus, non æque valuit in Latinis. Quum enim Novocomenfes, jure Latii donati a Q. Pompejo Strabone, paullo poft a Cæfare civitatis jura effent confequuti, M. Marcellus Conful Novocomenfem quemdam, in Cxfaris contumeliam, virgis cædi juffit, tamquam peregrinum, ut fcribit Appianus de Bello Civ. 11. p. 443. & quidem Latinum. Latinitatem enim quod attinet, status controverfiam Novocomenfibus movere haud potuiffet Marcellus, quippe quam dudum ante Cæfarem fuerant a Pompejo Strabone confequuti. Afcon. Padian. in Pifonian.p.2062. Simile quid obfervat Diodor. Sic in Excerpt. Peirescian. p. 273. ubi de Clodio: 7ès j' woλιτικὸς τοῖς πατρίοις ἔθεσιν ἐκίλαζων απαραι τήτως, τὸς ἢ συμμάχες ῥαβδίοις ἐμαςίγε . In Romanos quidem more majorum animadvertit citra fpem venia: focios aurem virgis cacidit. Et Salluft. de Bell. Jugurth. Cap. LXIX. referens, Turpillium, præfectum, Vacca oppido impofitum, a Metello verberatum capitis

LXXXVI.

connubii

cum civi.

.bus.

pænam foluiffe, ne cui id mirum videatur, ftatim fubjungit: Nam is civis ex Latio erat. Ex quo fane patet, non æque ad Latinos ac cives pertinuiffe libertatem illam, quæ ex lege Porcia erat. (k)

LXXXVI. Ad CONNUBII jus quod atti Nec jure net, illud Latini populi ne inter fe quidem combi promifcue habebant ex foedere antiquo, nedum cum civibus Romanis. Prius difcimus ex Liv. VIII, 14. IX, 43. ex quibus locis patet, nemini Latinorum & Hernicorum licuiffe extra fines regionis fuæ uxores ducere: pofterius vel inde colligimus, quod ne iis quidem, qui fine fuffragii jure civitate fuerant donati, cum civibus Romanis jus effet connubii. Campani fane, qui pridem civitatem fine fuffragii latione fuerant confequuti, poftea demuín impetrarunt, ut fibi cives Ramanas ducere uxores liceret, &fi qui prius duxiffent,ut habere eas,& ante eam diem nati ut jufti fibi liberi heredefque effent. Liv. XXXVIII, 36. Quanto minus ergo Latinis hoc jus connubiorum fuille putemus? Et cer

te

(k) Erroris hic redarguit V. C. Chrift. Gottl. Schvvarzius in erudita de Jure Italie Differta tione p. 16. exiftimans etiam Latinis & Italis hanc libertatem competiiffe, idque probat ex Gell. Not. Att. X, 3. ubi Gracchum in oratione quadam conqueftum air, M. Marium & quofdam ex municipiis Italicis honeftos viros virgis per injuriam cafos a magiftratibus populi Rom. Sed Gellius manifefto loquitur de municipiis Italiæ, adeoque de urbibus non Latini juris, fed civitatem Romanam confequutis, qualia poft legem Juliam erant omnes ante legem Juliam quaniplurimæ.

te clariffime Ulpianus: Fragm. V, 4. Connubiung habent cives Romani cum civibus Romanis: cum LATINIS autem & peregrinis ita, fi conceffum fit. Sic & ipfum jus fponfaliorum nuptiarumque aliud fuiffe Latinis, aliud civibus Romanis, adparet ex Gell. Nolt. Att. IV, 4. ubi ex Cn. Sulpicio docetur, fponfum Latinum agere potuiffe ex fponfa in id, quantum intererat, eam uxorem non datam: quum contra civibus Romanis, ut fupra diximus, infinita effet repudiorum licentia. L. 1. C. de fponfalib.

jus patri

ftamenti

LXXXVII. Quantum fuerit apud Latinos jus PATRIE POTESTATIS, in tanto ve- An haterum filentio non conftat. Id faltim certumn buerint videtur, nullos fuiffe homines, (adeoque nec um, legiLatinos, qui talem habuerint in liberos potefta- timi dotem, qualem Romani habebant, §. 2. Inft. de patr. minii, te por. Nec omittendum hic videtur, paullo plus fa&ionis. in Latio poteftatis fuiffe matri, quam Roma. Id enim non obfcure patet ex controverfia Ardeenfi apud Liv. IV, 9. Latini Juniani habebant jus MANCIPATIONIS. Ulp. Fragm. XIX, 4. adeoque etiam colonarii Latini, quibus æquati illi erant lege Junia Norbana Vetus Eragm. Ju rec. apud Pith. n.VIII. An vero etiam veteres Latini eodem jure ufi funt, nondum conftat. PorTo TESTAMENTUM non faciebant Latini faltim jure Romano. Ulp. XX, 14. (nam alio quin & extra Romam Italos jam inde ab antiquiffimis temporibus teftamenta condidiffe, fatis conftat Liv. I, 3. I, 34-) Iidem Latini nec ex civis Romani teftamento quidquam capiebant, nifi intra diem creationis civitatis Romanæ jura impetraffent. Ulpian. XXII, 3. Hæc funt, quæ