quum titulo de nuptiis uberius actum fit, jam pauca quædam addemus. Romani ea in re ab inftitutis plerarumque gentium difcefferunt quod ne iis quidem, qui ejufdem civitatis erant, connubii jus promifcue darent. Præterquam enim, quod lege XII. Tabularum vetita effent inter patricios & plebejos connubia: Dionyf. Halic. X. p. 674. Liv. IV, 4. etiam fublata illa lege, fæpe inter ipfos vicinarum regionum, aut eorum, qui fub eodem gentis nomine vulgo continebantur, populorum cives prohibita funt connubia. Sic inter Latinos connubia commerciaque nulla ef fe patiebantur Romani. Liv. VIII, 14. Idem de tribus Hernicorum populis patet ex eodem Livio IX, 43. Devicta Macedonia, & in quatuor regiones divifa, id etiam edixerunt decem legati, neque connubium, neque commercium agrorum adificiorumque inter fe placere cuiquam extra fines regionis fua effe. Liv. XLV. 29. Quod callido confilio invenerant Romani, ne mutuis adfinitatibus & commerciis juncti inter fe ac colligari, eo promtius adverfus rempublicam confociarentur. Immo ne cum omnibus quidem civibus Romanis connubii jus erat civibus. Libertinas, quamvis cives, duci olim haud potuiffe ab ingenuis civibus, patet exemplo Hifpale Fecenniæ, cui hæc poteftas SC. data eft. Liv. XXXVIII, 6, Sic & Campani, qui pridem civitatis jura fuerant confequuti, poftea demum impetrarunt, ut fibi CIVES Romanas ducere uxoresliceret,& fi qui prius duxiffent,ut habere eas, ante eam diem mati jufti fibi liberi heredifque effent.

XXXIV.

effent. Liv. XXXVIII, 36. Qua de re plura differit Ez. Spanhem. Orb. Rom. 11, 24. p. 262. XXXIV. Quum itaque ne inter omnes quidem ejufdem civitatis jus connubii effet; mul- Cum peto magis cum aliis, civitatis Romans exfor- regrinis tibus connubia erant interdicta. Unde Sene- & barba ris nulca de Benef. IV, 35. Permifi tibi filiam in ma- lum contrimonium, poftea peregrinus adparuifti: non eft nubïum. mihi cum externo connubium. Solebat tamen etiam peregrinis primum a populo; poftea a Se natu ac demum a principe concedi jus connu bii, per modum lege folutionis vel privile gii. Qua de re fufius diximus in Comment. ad L.Jul.& Pap. Popp. Lib.II. cap. XVIII. Adde fupra Libro I. Tit. 10. n. 15. Si quis vero non impetrato illo beneficio peregrinam duxiffet ; nati ex ejufmodi nuptiis liberi tamquam totidem hybridæ ac novum genus hominum habebantur, neque multo melioris, quam fervi, erant conditionis, ceu patet exemplo militum Romanorum, qui Hifpanas mulieres duxerant, apud Liv. XLIII, 3. Ex quo vero cum omnibus in orbe Romano civitas fuerat a Caracalla communicata; promifcua quidem inter eos effe coeperunt connubia, fed prohibita tamen cum barbaris. L. un. C. Theod. de nupt. gentil. Lib. III. Tit. 14. Quam tamen Valentiniani Senioris legem non diu valuiffe multis exemplis docent Jac. Gothofredus in Commentario ad illam legem, &, qui plura addidit, Ez. Spanhem. Orb. Rom. 11, 23. p. 164. Seq.

XXXV. Alia quædam de prohibitis in- xxxv. ter cives nuptiis ftatuit Auguftus lege Papia Lex Pa

N 3

Pop

pia Pop. pea de

connubio

paa de Poppaa, cujus primo capite prohibitæ nuSenator ptiæ inter fenatorem ejufve filios nepotefve & cum li libertinas, lenas, a lenone manumiffas, eafbertinis. que, quæ artem ludicram exerceant, vel filias

corum, qui ejufmodi artem feciffent. L. 44. pr. D. de ritu nupt. Dio Caff. LIV. p.608. Quum enim jam M. Antonio hoc vitio datum fuerit, quod libertini factus effet gener: Cic. Philipp H, 2. multo minus dignum videbatur fæculi Auguftai felicitate, fenatorium fanguinem ipfarum libertinarum, lenarum ac meretricum commixtione contaminari. Scenicas vero uxores præter artis infamiam etiam id indignas fenatoriis nuptiis reddebat, (m) quod pleræ

que

(m) Eam legen latius interpretatus D. Marcus nuptias Senatorum cum feminis ejufmodi non folum injuftas, verum etiam irritas effe juffir, cujus SC. mentio fit L. 16. D. de fponfal. Et hinc inter Senatorem & ejufmodi perfonas nuptiæ effe negantur, L. 42. §. 1. D. de ritu nupt. adeo ut hæ nequidem uxores fiant, L. 34. §. 3. cod, fed ftatim fint dimittendæ, L. 43. §. 10. D. eod. Quæ omnia ex hoc SC. effe, fatis conftat. Poftea Conftantinus M. hanc legem non folum a fenatoribus, fed & ab aliis viris perfe&tiffimis fervari voluit. L. 1. C. de natur. lib. (Falfo enim in textu legitur fenatores feu PRÆFECTI pro PERFECTI.) quam legem per omnia confirmavit Marcianus Imp. L. 7. C. de inceft. & inutil. nupt. Nov. Marcian. post Cod. Tha tit. 17. Aft fublata demum eft per L. 23. C.de nupt. non a Juftiniano quidem, ut infcriptio præ fe fert, fed a Juftino, quem Juftinianus, tum adhuc Nobiliffimus Cæfar ad edendam iftam conftitutionem induxerat, quia ipfe cun Theodora, muliere fcenica, & parum integræ

fa

que fimul turpiffimis se libidinibus in ipfa fcena prostituerunt, quemadmodum ex Plauti prologo Cafin, oftendit Lipfius Elector. 1,11. Rem omnem accuratius expofuimus in Comment, ad L.Jul. Pap. Popp. Lib. 2. Cap. 1.

nas duce

XXXVI. Ad reliquos quod attinet ingenuos, XXXVI. licebat iis libertinas uxores ducere per legem Liberti Papiam Poppæam. L. 22. D. de ritu nupt. L. re olim 15. C. de nupt. Quod ideo receptum, quia tum non limajor erat libertinarum, quam ingenuarum, cuit: at copia. Dio Caff. Hift. LIV. p. 608. Quo fit, ut permifit lex Papia & vetera marmora fæpe meminerint conjugii Poppaa. libertarum. Reinef. Infer.p. LocCLIX, 13 I.

D. M.

C. SALVIUS RESTITUTUS FECIT.
SIBI. ET.

SALVIÆ. NYMPHIDIÆ.

LIBERTÆ. SUÆ. ET. CONJUGI.
OPTIME. B. M. DE. SE. ET.
NICERO. L. L. Q. S. P. Q. R.

Et alibi p. Ioc

famæ, nuptias adfectabat. Procop. Anecdot. p. 45. & ibi Nic. Alamannus. Ipfe Juftinianus paullo poft ea de re aliquoties tum ad SS. Epifcopos tum ad magiftratus refcripfit. L. 33. C. de epif. audient. Novell. LXXXIX, 15. CXVII, 6. LXXVIII, 3. LI. Vid. Nic. Alaman. Not. ad Proc. Anecdot. 41. & Comment. noftr. ad L.Jul. Pap. Lib. II. Cap. II.

MIUS. JULIA

NUS. CONJU

GI. ET LIBERT.
KARISSIMAE.

AMANTISSIMÆ IN

Adde p. IɔCCLXXII. Grut. Infer. p. DLXVII, 8. DCCCCXXXV, 4. DCCCCXL, 3. DCCCCLVII, 7. in quibus fæpe laudantur LIBERTA ET CONJUGES OPTIME, BENEQUE MERENTES, KARISSIMÆ, FIDELISSIMÆ, DULCISSIMÆ, COMPARABILES. Prohibitæ tamen manferunt nuptiæ inter libertum & patronam, patronive uxorem, vel filiam, quæ & damnatione ad metalla puniebantur, nifi patrona effet vilioris conditionis L. 13. D. de ritu nupt. Paull. Recept. Sent. 11, 19. 7. Et hinc rariffimi exempli eft, infcriptio apud Fabretum pag. CCLXXXIX. JUNIÆ FESTİVÆ PATRONÆ. ET. UXORI. KARISS. C. JUNIUS, MERCURIUS. Cui tamen fimiles deprehendiffe mihi videor apud Gruter. Infer. p. DLXXXII, 4. & Reinef. Infer. Claff. XN, 24. Sed quamvis lex Papia permitteret, ut libertina ducerentur uxores; non poterant tamen duci lena lenone lenave manumiffa, aut in adulterio de prehenfa, quave artem ludicram facerent, feXXXVII. cerint. L. 43. D. de rit, nupt.

prohi

An eadé. XXXVII. Plerique exiftimant, eadem lege lex Papia Rapia Poppea prohibitas nuptias fexagenabuerit riorum mafculorum & quinquagenariarum fenuptias minarum, idque colligunt ex fragmento Senefexagena cæ apud Lactant. Inft. Divin. 1, 16. Ulpian. quinqua. Fragm. XVI, 1. & L. 27. C. de nupt. Quibus augenaria toritatibus commotus Jac. Gothofredus hoc

riorum &

tum ?

caput