Page images
PDF
EPUB

hospitiis florens, hominum nobilissimorum. Nam cum Metellis, Serviliis, Scipionibus erat ei non modo hospitium, verum etiam domesticus usus et consuetudo, quas, ut aequum est, familias honestatis amplitudinisque gratia nomino. Itaque ex omnibus 5 suis commodis hoc solum filio reliquit: nam patrimonium domestici praedones vi ereptum possident, fama et vita innocentis ab hospitibus amicisque paternis defenditur. Is cum omni 16 tempore nobilitatis fautor fuisset, tum hoc tumultu proximo, cum omnium nobilium dignitas et salus in discrimen veniret, 10 praeter ceteros in ea vicinitate eam partem causamque opera, studio, auctoritate defendit. Etenim rectum putabat pro eorum honestate se pugnare, propter quos ipse honestissimus inter suos numerabatur. Posteaquam victoria constituta est ab armisque recessimus, cum proscriberentur homines atque ex 15 omni regione caperentur ii, qui adversarii fuisse putabantur, erat ille Romae frequens atque in foro et in ore omnium cotidie versabatur, magis ut exsultare victoria nobilitatis videretur quam timere, ne quid ex ea calamitatis sibi accideret. Erant 17 ei veteres inimicitiae cum duobus Rosciis Amerinis, quorum 20 alterum sedere in accusatorum subselliis video, alterum tria huiusce praedia possidere audio; quas inimicitias si tam ca

1. hospitiis florens etc. ist hervorgehoben, um die nachträgliche Aufnahme des ermordeten in die Proscriptionsliste in das rechte Licht zu setzen. Metellis, §. 77 und Anm. 81 der Einl.

4. gratia, um anzuerkennen, ihr ein Compliment zu machen; s. zu §. 6. itaque und so hat er nur dieses éine commodum hinterlassen', wenn nicht vielleicht atque 'und zwar zu verbessern ist.

6. domestici praedones, die seiner eigenen Familie (domus) angehören, §. 17. Weshalb ist die Erklärung praedones domus falsch?

7. is statt der Lesart hic, womit der Angeklagte bezeichnet wäre.

8. tumultu, in dem Bürgerkrieg zwischen Marius und Sulla, welcher tumultus beisst als ein innerhalb Italien geführter Krieg; s. zur or. Catil. III §. 4. Ueber praeter ceteros s. zu §. 145.

12. propter quos, d. h. denen er es verdankte; vgl. §. 63. p. Mil.

§. 58. 81. 93. So auch häufig im Griechischen, wie z. B. Lysias or. XXV §. 29 : οἳ φεύγοντες δι ̓ ἑτέρους ἐσώθησαν. Einleit.

14. proscriberentur, Anm. 24.

15. caperentur, wie Feinde aufgegriffen wurden. Doch heisst es sodann nicht hostes, sondern adversarii; warum?

19. veteres inimicitiae, Einl. Anm. 15.

20. sedere in accusatorum subselliis: darüber spricht Cic. wiederholt seinen Tadel aus (§. 84.87. 95. 104), weil Roscius Magnus auch als Zeuge auftreten wollte. Als solcher sollte er erst beim Zeugenverhör, welches nach dem Schluss der Anklage und Vertheidigungsreden vorgenommen wurde, erscheinen, nicht schon im voraus sich als parteiischen Belastungszeugen kundgeben.

21. possidere audio, Einleit.

Anm. 30.

bona emuntur HS duobus milibus nummum.] Haec omnia, iudi22 ces, imprudente L. Sulla facta esse certo scio. Neque enim mirum, cum eodem tempore et ea, quae praeterita sunt, curet et ea, quae videntur instare, praeparet, cum et pacis constituendae rationem et belli gerendi potestatem solus habeat, cum omnes 5 in unum spectent, unus omnia gubernet, cum tot tantisque negotiis distentus sit, ut respirare libere non possit, si aliquid non animadvertat, cum praesertim tam multi occupationem eius observent tempusque aucupentur, ut, simulatque ille despexerit, aliquid huiusce modi moliantur. Huc accedit quod, quam-10 vis ille felix sit, sicut est, tamen tanta felicitate nemo potest esse, in magna familia qui neminem neque servum neque liber23 tum improbum habeat. Interea iste T. Roscius, vir optimus, procurator Chrysogoni, Ameriam venit, in praedia huius invadit; hunc miserum, luctu perditum, qui nondum etiam omnia 15 paterno funeri iusta solvisset, nudum eicit domo atque focis patriis disque penatibus praecipitem, iudices, exturbat, ipse amplissimae pecuniae fit dominus. Qui in sua re fuisset egentissimus, erat, ut fit, insolens in aliena. Multa palam domum suam auferebat, plura clam de medio removebat, non pauca 20 suis adiutoribus large effuseque donabat, reliqua constituta auctione vendebat.

3. curet fehlt in den Handschr.; die Vulg. lässt sich aber durch Annahme eines Zeugma, indem man reparet aus praeparet ergänzt, kaum vertheidigen.

4. pacis constituendae, mit Beziehung auf die neue Verfassung, die Sulla nach Herstellung des Friedens gegeben hat.

5. rationem, eigentlich die Rechnungsführung', d. h. hier die Maassregelung, Anordnung, Verfügung. Vgl. de imp. Cn. Pomp. §. 60 consiliorum rationes.

7. si... animadvertat von mirum abhängig. Wie unterscheidet sich diese Wendung von si ... animadvertit?

8. occupationem 'sein Beschäftigtsein', die Zeit, wo er beschäftigt ist; s. Nägelsbach Stil. §. 59, 2 S. 162 der 2n Ausg.

9. despexerit wegblickt'. los deiecerit. Vgl. §. 131.

= оси

11. felix: Sulla erhielt bekanntlich den Beinamen Felix, der jedoch damals noch nicht zur allgemeinen Geltung gekommen war.

13. vir optimus, §. 104.

14. procurator. Ulpianus: procurator est qui aliena negotia mandatu domini administrat.

15. omnia iusta solvisset. Die Cerimonien der Todtenbestattung endeten am 9n Tage nach der Beisetzung mit einem Opfer- und Todtenmahl, novemdialia.

18. fuisset egentissimus sehr kärglich gelebt hatte', mit der Andeutung, dass er eine vita sordida geführt habe.

19. insolens übermüthig', d. i. hier verschwenderisch im Gegensatz von egens. Vgl. or. Phil. IX §. 13: mirifice Servius maiorum continentiam diligebat, huius saeculi insolentiam vituperabat.

22. auctione, Einl. Anm. 34.

9. Quod Amerinis usque eo visum est indignum, ut urbe 24 tota fletus gemitusque fieret. Etenim multa simul ante oculos versabantur: mors hominis florentissimi Sex. Roscii crudelissima, filii autem eius egestas indignissima, cui de tanto patri5 monio praedo iste nefarius ne iter quidem ad sepulchrum patrium reliquisset, bonorum emptio flagitiosa, possessio, furta, rapinae, donationes. Nemo erat, qui non ardere illa omnia mallet quam videre in Sex. Roscii, viri optimi atque honestissimi, bonis iactantem se ac dominantem T. Roscium. Itaque 25 10 decurionum decretum statim fit, ut decem primi proficiscantur ad L. Sullam doceantque eum, qui vir Sex. Roscius fuerit, conquerantur de istorum scelere et iniuriis, orent, ut et illius mortui famam et filii innocentis fortunas conservatas velit. Atque ipsum decretum, quaeso, cognoscite. Decretum decu15 RIONUM. Legati in castra veniunt. Intellegitur, iudices, id quod iam ante dixi, imprudente L. Sulla scelera haec et flagitia fieri. Nam statim Chrysogonus et ipse ad eos accedit et homines no

5. iter ad sepulchrum. 'Die Römer bauten häufig auf ihren eigenen Ländereien für sich und ihre Familie Grabmäler und pflegten bei dem Verkauf dieser Ländereien sich den freien Zugang zu den sepulchra auszubedingen. Ohne eine solche Clausel in dem Kaufcontract (lex praedii vendendi) fehlte dem Verkäufer jedes derartige Recht. Dig. XLVII, 12, 5: utimur eo iure, ut dominis fundorum, in quibus sepulchra fecerint, etiam post venditos fundos adeundorum sepulchrorum sit ius; legibus namque praediorum vendundorum cavetur, ut ad sepulchra, quae in fundis sunt, iter iis, aditus, ambitus funeris faciendi sit. Eine solche materielle Beschränkung des Eigenthums nannten die Römer servitus -(fundus servit), und zwar die hier in Rede stehende servitus itineris oder iter, d. h. der Eigenthümer räumt dem Nichteigenthümer (bisherigen Eigenthümer oder sonst dabei interessierten) die Fusssteigsgerechtigkeit oder das Recht ein, über ein Grundstück (zu dem sepulchrum) zu gehen, zu reiten oder sich tragen zu lassen (viae servitus

oder via ist die Fahrwegsgerechtigkeit und schliesst das iter ein). Der junge Roscius konnte bei den obwaltenden Umständen sich auch das nicht von seinem patrimonium reservieren, was allgemein reserviert wurde, das iter ad sepulchrum patrium in fundo alieno. Osenbrüggen.

6. emptio flagitiosa. Der Kauf war schimpflich und ehrlos, weil zu seiner Bewerkstelligung der ermordete nachträglich auf die Proscriptionsliste zu setzen war. - possessio Besitzergreifung, Besitznahme', §. 23. furta, rapinae, donationes bei der Besitzergreifung, aus denen selbst hervorgieng, dass der Erwerb der Güter, die man so verschleuderte, kein rechtmässiger ge

-

wesen war.

10. decurionum u. decem primi, s. Einl. Anm. 36.

12. scelere, s. zu §. 7.

14. decretum decurionum. Das hier vorgelesene Actenstück hat Cicero, wie gewöhnlich (s. or. p. Sestio §. 10. 11), seiner Rede bei der Herausgabe nicht einverleibt.

15. intellegitur, aus der Art, wie es den Gesandten ergieng.

biles allegat iis, qui peterent ne ad Sullam adirent, et omnia 26 Chrysogonum, quae vellent, esse facturum pollicerentur. Usque adeo autem ille pertimuerat, ut mori mallet quam de his rebus Sullam doceri. Homines antiqui, qui ex sua natura ceteros fingerent, cum ille confirmaret sese nomen Sex. Roscii de ta- 5 bulis exempturum, praedia vacua filio traditurum, cumque id ita futurum T. Roscius Capito, qui in decem legatis erat, adpromitteret, crediderunt: Ameriam re inorata reverterunt. Ac primo rem differre cotidie ac procrastinare isti coeperunt, deinde aliquanto lentius [nihil] agere atque deludere, postremo, 10 id quod facile intellectum est, insidias vitae huiusce Sex. Roscii parare neque sese arbitrari posse diutius alienam pecuniam do27 mino incolumi obtinere. 10. Quod hic simulatque sensit, de amicorum cognatorumque sententia Romam confugit et sese ad Caeciliam, Nepotis sororem, quam honoris causa nomino, con- 15 tulit, qua pater usus erat plurimum: in qua muliere, iudices, etiam nunc, id quod omnes semper existimaverunt, quasi exempli causa vestigia antiqui officii remanent. Ea Sex. Ros cium inopem, eiectum domo atque expulsum ex suis bonis, fugientem latronum tela et minas recepit domum hospitique op- 20 presso iam desperatoque ab omnibus opitulata est. Eius virtute, fide, diligentia factum est, ut hic potius vivus in reos 28 quam occisus in proscriptos referretur. Nam postquam isti in

1. allegat iis ist wahrscheinlich falsche Lesart, da bei Cic., sonst immer allegare ad aliquem vorkommt. Es ist entweder allegat ab iis oder allegat ab legatis qui peterent zu verbessern. ad Sullam adirent, wie §. 110. Wie konnte es noch heissen?

5. fingerent sich ein Bild entwarfen'.

6. vacua, als herrenlose, was sie waren, wenn die gewaltsame Besitzergreifung annulliert wurde.

7. adpromitteret, hinzu, d. i. auch in seinem Namen versprach.

8. re inorata 'obne ihre Sache vorgebracht zu haben', von der alten Bedeutung des Wortes orare= agere; daher orator in der älteren Sprache legatus.

[ocr errors]

10. nihil ist wahrscheinlich eine Randerklärung zu aliquanto len

tius.

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

tellexerunt summa diligentia vitam Sex. Roscii custodiri neque sibi ullam caedis faciundae potestatem dari, consilium ceperunt plenum sceleris et audaciae, ut nomen huius de parricidio deferrent, ut ad eam rem aliquem accusatorem veterem com5 pararent, qui de ea re posset dicere aliquid, in qua re nulla subesset suspitio; denique ut, quoniam crimine non poterant, tempore ipso pugnarent. Ita loqui homines: quod iudicia tam diu facta non essent, condemnari eum oportere, qui primus in iudicium adductus esset; huic autem patronos propter Chryso10 goni gratiam defuturos; de bonorum venditione et de ista societate verbum esse facturum neminem; ipso nomine parricidii et atrocitate criminis fore ut hic nullo negotio tolleretur, cum ab nullo defensus esset. Hoc consilio atque adeo hac amentia 29 impulsi, quem ipsi, cum cuperent, non potuerunt occidere, eum 15 iugulandum vobis tradiderunt.

11. Quid primum querar? aut unde potissimum, iudices, ordiar? aut quod aut a quibus auxilium petam? Deorumne immortalium, populine Romani, vestramne, qui summam potestatem habetis hoc tempore, fidem implorem? Pater occisus ne-30 20 farie, domus obsessa ab inimicis, bona adempta, possessa, direpta; filii vita infestata, saepe ferro atque insidiis appetita. Quid ab his tot maleficiis sceleris abesse videtur? Tamen haec aliis nefariis cumulant atque adaugent: crimen incredibile confingunt, testes in hunc et accusatores huiusce pecunia compa25 rant, hanc conditionem misero ferunt ut optet, utrum malit cervices Roscio dare an insutus in culleum per summum dede

4. accusatorem veterem, einen gewiegten Ankläger, der schon oft als solcher aufgetreten war und Routine genug besass, auch wo kein Verdachtsgrund vorlag, Beweisgründe ausfindig zu machen. Vgl. §. 17 vetus gladiator, §. 39 vetus sicarius.

6. crimine durch Anschuldigung, d. i. dadurch dass sie ein wirkliches Verbrechen zur Last legen konnten. 7. tempore ipso, Einl. Anm. 58. 9. patronos, s. §. 30 a. E. 10. societate, §. 20 a. E. 13. atque adeo = ac potius, wie §. 100. 113.

15. iugulandum, eine uns fremde Metapher. Der Verbrecher erscheint als laqueis legum constrictus; seine Verurtheilung ist eine iugulatio. Vgl. or. p. Mil. §. 31.

17. deorumne - populine - vestramne rhetorisch in der Figur der Anaphora statt in der adversativen Form: deorumne - anan. Man versuche eine entsprechende Nachbildung in der Uebersetzung.

18. Die Ausgaben haben die falsche Interpunction: qui summam potestatem habetis, hoc tempore fidem implorem?

21. infestata statt infesta wurde wegen der rhetorischen Symmetrie geschrieben.

22. quid... videtur? s. §. 118. 25. ut optet dass er wähle'; daher das Substantiv optio.

26. cervices Roscio dare, wie p. Mil. §. 31 optabilius Miloni fuit dare iugulum P. Clodio. Gemeint ist der vor Gericht anwesende Ros

« PreviousContinue »