95. Scilicet recolendum est, superstite adhuc Papiniano, sub Imperatoribus Severo et Antonino plures autumasse, trahendum esse ad filios SCtum conditum super donationibus inter virum et uxorem: nempe ut donationes liberis collatae a patribus confirmarentur donatorum morte, nisi supremo iudicio essent revocatae; atque adeo illas donatarii praecipuas haberent, nec in patrimonio paterno computarent, quum ageretur de hereditate dividenda. Hanc sententiam acriter impugnavit Papinianus; et Impp. Severus et Antoninus iuxta illius opinionem rescripserunt (11). At frustra; nam sub Imperatore Alexandro iam praevalebat sententia, quam Papinianus improbaverat (12). Confirmarunt eam rescriptis suis Valerianus et Gallienus (13), Diocletianus et Maximianus (14), et Constantinus (15). Postremo Iustinianus in L. 25. C. de donation. inter virum et uxorem in unum coniungens donationes, quas parentes in liberos cuiuscumque sexus in potestate sua constitutos conferunt, et eas quas uxor in suum maritum, vel maritus in suam uxorem confert, utrasque per silentium donatoris confirmari pronunciavit.

96. Fieri non poterat, quin ICti intelligerent hanc doctrinam in theoriam collationum reflecti. Nam si filii manentes in potestate non reputant in patrimonio donationes, quas pater non revocavit: iniquum est similes donationes ab emancipatis conferri. Idcirco ante Iustinianum iam obtinuerat, quod simplex donatio (i. e. non facta propter nuptias) non aliter conferretur, nisi huiusmodi legem donator tempore donationis suae indulgentiae (i. e. liberalitati) imposuerit (16). Ex hac sententia, quae ad restituendam inter liberos aequalitatem fuerat inducta, optime vidit Imperator iniquitatem oriri in aliquo casu singulari: scilicet si alter ex liberis donationem simplicem, alter vero dotem vel donationem propter nuptias (quae conferendae erant ex lege Leonis) habuisset.

97. Quocirca siquid huiusmodi accideret, iussit Imperator in L. 20. §. 1. C. de collat. invicem collationem fieri, neque ab hoc onere simplicem donatarium eximi. In eadem constitutione Imperator decrevit, ut omnia, quae computantur in portionem legitimam iis, qui habent

(11) Fr. Vat. 294. 295.

(12) Paulus Rec. Sent. V. 11. 3.

(13) L. 2. C. Greg. familiae erciscund. et L. 2. C. Iust. de inoffic. donation. (14) Fragm. Vat. 277. 278. 281. L. 18. C. familiae erciscundae: ex quibus locis arguitur vitium, quod inest in L. 13. C. de collat.

(15) Fragm. Vat. 274.

(16) Id praecipue significat Iustinianus in L. 20. §. 1. C. de collat.

ius ad querelam inofficiosi testamenti, omnia haec, inquam, ab iis conferantur coheredibus, si ab intestato successio contingat; noluit tamen inversam regulam statuere, ut quaecumque conferri solent, veniant in computationem legitimae. Cavet porro (cit. L. 20. pr.) nominatim de iis, quae occasione militiae uni heredum ex defuncti pecuniis adquisitae lucratur is, qui militiam meruit: voluit nempe in successione intestata ab eo conferri lucrum, quod ad eum pervenire poterat tempore mortis eius, de cuius bonis agitur. In alia constitutione (L. 19. C. de coll.) laudatus Princeps sustulit quaestionem ortam ex lege Arcadii et Honorii (de qua sup. n. 93. VIo), in qua soli avunculi memorantur, quibus collatio a sororis filiis fieri debet. Praecepit ergo Imperator, ut in avorum successione intestata etiam patruis, amitis, materteris conferretur dos et donatio propter nuptias a nepotibus neptibusque defuncti, atque hi simul invicem istis eadem conferrent. Insuper quum in L. 6. C. de bon. quae liberis nova peculiorum doctrina esset inducta, Iustinianus sibi cohaerens in L. ult. C. de collat. a collatione exemit adventitia bona, quae videlicet, si in potestate filii mansissent, parentibus non adquirerentur.

98. Hic supputatio facienda est, et quaerendum quae bona conferuntur? Excepta sunt castrensia, et quasi castrensia, adventitia, et donationes a parente collatae. Quid reliquum est? Dicunt conferenda esse bona profectitia; sed illudunt. Etenim si filius pecunia castrensi vel adventitia aliquem fundum a patre quaesierit, hunc nemo profectitium dicet (17). Profectitium revera est, quod donatum fuit. Vix e naufragio salvae manent ob expressam legislatoris voluntatem dotes, donationes propter nuptias, lucra militiae quaesitae pecuniis defuncti, ac donationes simplices in tribus casibus: I° si alter coheres conferat dotem vel donationem propter nuptias; II° si lex conferendi in actu donationis indicta sit; III° si donator dixerit se ita dare, ut in legitimam imputetur (18).

99. Quum ita coarctasset Iustinianus materiem collationum, illarum doctrinam alia ex parte ampliavit in Novella XVIII. 6. ubi sanxit, collationem fieri debere tum in testatis tum in intestatis successionibus, nisi defunctus eam directe prohibuisset. Denique in Novella XCVII. 6. consuluit filiabus ad dotem conferendam obligatis, ne damnum sentiant, si forte vir inops ita factus sit, ut mulier ab eo dotem servare

(17) Vid. L. 1. in fin. C. de castrensi pec. milit. et praefect.

(18) Haec tertia species luculenter resultat ex L. 20. pr. C. de collat. cum L. 35. §. 2. C. de inofficioso testam.

nequeat. Sed ea lex, potiusquam ad collationis doctrinam, pertinet ad tutandas mulieres ut dotem servare queant, et habeant quod conferre possint.

100. Caput de ventre in possessionem mittendo in ipso edicto perpetuo aliis capitibus respondentibus munitum fuit. De his agitur in libro XXV Digestorum. Unum explicatur in titulo 5o eius libri, atque inscribitur: SI VENTRIS NOMINE MULIERE IN POSSESSIONEM MISSA, EADEM POSSESSIO DOLO MALO AD ALIUM TRANSLATA ESSE DICATUR. Scilicet si hoc factum esset, Praetor actionem dabat tum contra mulierem, tum contra eum in cuius potestate mulier erat (si ipse dolum admisisset), in tantum, quanti interest eius qui experitur; simulque promittebat se coacturum discedere eum, qui per dolum in possessionem venisset. Huius capitis ratio in eo est, ne, dum in favorem partus Praetor possessionem polliceatur, aliis praedae occasionem praebeat (19). Alterius capitis rubrica fuit: SI MULIER VENTRIS NOMINE IN POSSESSIONE CALUMNIAE CAUSA ESSE DICETUR (Dig. XXV. 6). Etiam hoc in casu Praetor actionem dabat in mulierem, eumque in cuius potestate esset, (si per eum factum erat, ut mulier in possessionem per calumniam veniret) in tantum, quanti actoris interfuit (20). Huius capitis ratio haec ab Ulpiano redditur in L. 1. §. 1. D. eo tit. quia debet Praetor, quemadmodum facilis est circa bonorum possessionem dandam mulieri ventris nomine, ita calumniam eius impunitam non relinquere.

101. Ut edictale caput de ventre in possessionem mittendo summa acquitate applicaretur, duobus editis rescriptis Hadrianus consuluit. Primum datum est Claudio Proculo Praetori, eoque cautum: ut, si negaretur mulier fuisse uxor vel nurus defuncti, vel ex eo praegnans non esse contenderetur, Praetor summatim ea de re cognosceret; et, si manifesta appareret mulieris calumnia, nihil novi decerneret: sin dubitari ea de re posset, daret operam ne praeiudicium fieret ei quod in utero est, ac ventrem in possessionem mitteret (21). Exhine intelligitur illa Praetoris facilitas circa possessionem mulieri dandam, de qua Ulpianus in cit. L. 1. §. 1. D. si mulier ventris nomine. Quare Hadrianus hac in re tam proclivis ad benignitatem fuerit, explicat Ulpianus L. 1. §. 9. 2. 3. 5. D. de ventre in poss. mitt. scilicet ne qui speratur, ante vitam necetur denegata possessione. Similem humanitatem spirat aliud eius

(19) L. 1. pr. §. 1. 2. D. si ventris nomine muliere etc.

(20) L. 1. §. 2-5. D. si mulier ventris nomine in poss. etc.

(21) L. 1. §. 14. D. de ventre in poss. mitt. Conf. L. 3. §. 3. D. ne vis fiat ei, qui in possess. missus est.

dem Augusti rescriptum Calpurnio Flacco datum: quo constituitur (L. 8. D. de ventre in poss. mitt.), ut si ventris nomine mulier in possessionem missa sit, differatur adulterii accusatio, ne quod praeiudicium fie

ret nato.

102. Caput illud edicti, quod concinnatum fuerat ad instar Carboniani decreti, limitabatur ab alia ipsius edicti parte, quae erat DE INSPICIENDO VENTRE CUSTODIENDOQUE PARTU (22). Id Iulianus ipse testatur L. 2. pr. D. eo tit. Edictum de custodiendo partu derogatorium est eius, quod ad Carboniani decreti exemplum comparatum est. Videlicet si servata omnia non essent, quae in ea parte edicti constituerat Praetor, minabatur se ei, quod natum esset, possessionem causa cognita non daturum (23). Imperialia rescripta, quae ad Carbonianam possessionem pertinebant, haec sunt. I. Imperator Hadrianus, cuius verba referuntur ab Ulpiano in L. 3. §. 5. D. de Carbon. edicto, voluit status controversiam non differri, quoties ipsius pupilli interesset eam statim disceptari. II. Imperator Antoninus Pius, cuius sententia memoratur in L. 1. §. 5. eod. confirmavit Iuliani opinionem, qui censuerat Carboniano edicto locum fieri, non modo si quis ex liberis negetur esse, sed et si ancilla natus dicatur. Hinc omnes controversiae status, propter quas ambigebatur, num impubes ad defuncti bona admittendus esset, Carboniano locum fecerunt. (Vide, sis, L. 1. §. 6. L. 3. §. 6. L. 7. pr. §. 1. L. 8. D. de Carb. edicto.) III. Discimus ab Ulpiano L. 3. §. 1. D. eod. aliud Pii rescriptum, quo cautum differendam esse causam status, etsi de legatis vel fideicommissis quaeratur. Reor id locum habuisse, si ageretur de legatis praestandis certis personis, in quarum numero liberi praeprimis continebantur. IV. Augusti Fratres Marcus et Verus Proculo et Munatio Consulibus rescripserunt: Quum Romulus, de cuius statu quaeritur, pupillaris aetatis sit, an exigente matre et consentiente tutore ad tempus pubertatis causa differenda sit, vestrae gravitatis est, ex fide personarum, quod utile est pupillo, constituere (24). Hoc rescriptum editum certe non fuit in causa bonorum possessionis, sed liberali; proinde arbitror connumerandum esse illis constitutionibus, quas innuit Ulpianus in L. 3. §. 2. D. de Carbon. edicto, ubi ait: Siquidem de parentis bonis simul et de statu controversia fiat, hoc edictum lo

(22) Hoc prolixum edicti caput refertur in L. 1. §. 10. D. de inspic. ventre custod. partu.

(23) L. 1. §. 10. in fin. D. de inspic. ventre cust. partu.

(24) Ulp. (Lib. 2. de officio consulis) L. 27. D. de liberali causa.

cum habebit; sin vero tantum status, differetur quaestio in tempus pubertatis, sed non ex Carboniano, sed ex Constitutionibus (25).

103. Dum adeo extendissent boni Principes censuram edicti Carboniani, rigidiorem sese praebuit Severus in rescripto, quod ab eius filio memoratur in L. 1. C. ad Leg. Corneliam de falsis, ubi legimus: Si partus subiecti crimen diversae parti obiicitis, causa capitalis in tempus pubertatis pueri differri non debuit, sicut iampridem mihi et divo Severo patri meo placuit. Neque enim veri simile est, eam quae arguitur, non ex fide causam suam defensuram, quum periculum capitis subeat. Hadrianeam benignitatem, quae nitet in L. 8. D. de ventre in possess. mittendo, oppugnat hoc rescriptum, retorquens quodammodo rationes haustas ex alio Hadriani rescripto, quod refertur in L. 3. §. 3. in fin. D. de Carbon. edicto (26). Illius aequitatem defendit Ulpianus in L. 1. §. ult. D. de Carbon. edicto. Sed an punctum omne tulerit, alii videant. Nos interim animadvertimus, aliquam extensionem datam fuisse doctrinae Carboniani edicti per ea, quae leguntur in L. 6. pr. D. de Carb. edicto. De bonis matris an decretum interponendum sit, quaeritur; et decretum quidem non est interponendum; dilatio autem longissima danda est, quae in tempus pubertatis extrahat negotium. Utrum autem hoc induxerit prudentium interpretatio aurea iurisprudentiae aetate, an digestores Pandectarum invexerint, mihi satis non liquet: ad reliqua progrediar. Optimum criterium practicum prudenter inductum a Papirio Carbone in quaestione speculativa ferme inane efficit constitutio Theodosii I. qua decrevit: Carbonianum edictum sub personis legitimis, ex indubitato matrimonio, custodito partu, et probata legitima successione defertur; scilicet ut in possessione novus heres constitutus, usque ad pubertatis annos sine inquietudine rebus utatur interdum alienis (27).

104. Dignissimae memoratu sunt vices, quas obivit edictale caput de bonorum possessione secundum tabulas. Eas persequar praeteriens extensionem illam, quam ex moribus habuit, nempe ut etiam secundum nuncupationem bonorum possessio daretur; de hoc enim iam dixi n. 90. loquens de bonorum possessione contra tabulas. Possessio a Praetore

(25) De iis parum sollicitus fuit Paulus in L. 6. §. 3. D. de Carbonian. edicto, et L.. 13. eod.

(26) Vid. sup. n. 102. I. Cf. L. 2. 13. D. de Carb. edict. L. 11. §. 9. D. ad Leg. Iul. de adult.

(27) L. 1. C. Th. de Carbon. edicto. L. 2. C. Iust. eod.