Page images
PDF
EPUB

Si quid dolo malo liberti factum esse dicetur,
quo minus quam pars bonorum ex testamento
debita ad eorum quem perveniat, qui contra ta-
bulas bonorum possessionem accipere possunt,
in haec verba iudicium dabo. Iudex esto. SI PARET DOLO
MALO LUCH TITII LIBERTI FUNDUM CAPENATEM NUMERIO NEGIDIO DATUM ESSE,
QUO MINUS QUAM PARS BONORUM DEBITA EX TESTAMENTO AD AULUM AGERIUM
PATRONUM PERVENIRET, QUA DE RE AGITUR; IUDEX, NUMERIUM NEGIDIUM AULO
AGERIO, NISI RESTITUAT, QUANTI EA RES EST, TANTAM PECUNIAM CONDEMNA.
SI NON PARET, ABSOLVITO.

38. Post Fabianam actionem propositam, quaedam edixisse Praetorem de liberis patronorum, satis manifestum est ex Ulpiani et Iuliani libris ad edictum. Praesertim liquet remotos esse a bonorum possessione contra tabulas filios patroni, qui a parente exheredati essent (73), et qui, quum natu maiores essent quam viginti quinque annis, libertum paternum accusavissent capitis, aut in servitutem petiissent (74). Quare nobis liceat haec in edicto reponere:

Si quis ex patroni liberis a parente exhereda-
tus sit, vel quum natu maior esset quam X X V. an-
nis, libertum paternum capitis accusaverit,aut in
servitutem petierit, ei contra tabulas liberti bo-
norum possessionem non dabo.

39. Residua Ulpiani fragmenta ex libro 45 ad Edictum perspicue declarant, post caput laudatum, aliud sequutum esse, quo Praetor illis, qui petiissent bonorum possessionem contra tabulas, denegabat actiones ad persequenda quae sibi aut subiectis personis fuissent relicta, si eorum emolumentum ad ipsos esset perventurum. Ex L. 16. §. 5. et 8. D. de bonis libert. fas est coniicere, edictale caput ita fere se habuisse : Si quis bonorum possessionem contra tabulas liberti acceperit, de eo, quod liberti iudicio datum legatum fuerit sive ipsi sive alii, cuius emolumentum ad eum perventurum sit, actionem, petitionem, persecutionem non dabo (75).

(73) L. 10. §. 1. L. 11. 12. D. de bonis libert. L. 16. §. 4. eod. L. 42. pr. eod. L. 17. D. de iure patron.

(74) L. 14. D. de bonis libert. ac praesertim §. 6. Item L. 15. 17. L. 4. §. 8. eod. (75) Tria haec postrema verba coniunxi; quia solemnis erat locutio in monumentis legalibus et formulis adhibita. Vide Tab. Legis Salpensanae cap. 26; Tab. Legis Malacit. cap. 62. 67; L. 18. §. 1. D. de acceptilat. L. 23. D. ratam rem haberi.

40. Quum omnia haec de patronis Praetor edixisset, caput adiecit, quo iura illis data accommodabat parentibus, qui emancipationis causa liberos manumisissent. Ipsa materiae continentia atque ordo librorum Ulpiani ad Edictum hanc propriam fuisse sedem capitis, de quo agitur, dubitare non sinunt. Illud sic restituit C. De Weyhe, a quo hic recedere non ausim:

In eo, qui a patre avove paterno, proavove pa-
terni avi patre manumissus erit, idem servabo,
eamdemque, quam patrono in bonis liberti, con-
tra tabulas bonorum possessionem dabo.

Prima undecim verba edictalia fuisse, docet Ulpianus L. 1. §. 1. D. si a parente quis manumissus sit.

41. Capita, quae hactenus exposui de bonorum possessione contra tabulas liberti, coniuncta erant, ut vidimus, cum bonorum possessione secundum tabulas. Sed in Edicto perpetuo hic res sistere non poterat, post privilegia a Nerva et Traiano militibus attributa. Quocirca in Digestis post titulum si a parente quis manumissus sit, sequitur alter de bonorum possessione ex testamento militis. Ex L. un. eius tituli, ac L. 1. 11. 13. 15. et 42. D. de test. militis, quae omnes erant ex libro 45 Ulpiani ad Edictum, satis manifestum est, aliquid singulare hac de re Practorem edixisse. Quamvis nulla Praetoris clausula ibi memoretur, apparet tamen bonorum possessionem ex militum testamento petitam fuisse (76), et eorum voluntatem quocumque modo expressam ratam habendam esse (77). Urget praeterea Gaius L. 2. D. de testam. militis (lib. XV. ad Edictum provinciale), ubi docet: De militis testamento ideo separatim Proconsul edicit, quod optime novit, ex Constitutionibus Principalibus propria atque singularia iura in testamentis eorum observari. An Praetor ignorabat, quod Proconsules optime noverant? Idcirco arbitror caput exstitisse in edicto praetorio ita ferme conceptum :

Si miles testamentum fecisse dicatur, quoquo
modo testatus fuerit, secundum illius volunta-
tem bonorum possessionem dabo.

42. Venio nunc ad alteram sectionem tituli edictalis SI TABULAE TESTAMENTI NULLAE EXSTABUNT. Ad quam, ut Ulpiani verbis utar (L. 1. pr. D. si tab. test. null. exst.), Praetor transitum fecit, posteaquam loquu

(76) L. 15. §. 6. D. de testam. milit.

(77) L. un. D. de bon. possess. ex test. militis.

tus est de bonorum possessione eius, qui testatus est. Ab eodem Ulpiano Reg. XXVIII. 7. simulque a Iustiniano Inst. §. 3. de bon. poss. et ibi Theophilo, discimus quae fuerint capita huius sectionis. Scilicet:

1. UNDE LIBERI. 2. UNDE LEGITIMI. 3. UNDE DECEM PERSONAE. 4. UNDE COGNATI. 5. TUM QUEM EX

FAMILIA (i. e. patroni). 6. UNDE PATRONUS PATRONA, ITEM LIBERI PATRONI PATRONAEVE. 7. UNDE VIR ET UXOR. 8. UNDE COGNATI MANUMISSORIS. Quoniam clausula unde decem personae continebat specialem limitationem capitis unde legitimi, idcirco Ulpianus, ea clausula reticita, septem tantum gradus enumerat.

43. Caput primum, unde liberi vocantur (78), necessario debuit induci, semel ac ad bonorum possessionem contra tabulas ingenuorum filii etiam in potestate non constituti admissi sunt. Aequata omnium filiorum conditione, oportebat ut etiam in successionibus intestatis separarentur liberi ab heredibus legitimis; nam lex XII. tabularum suos tantummodo agnatis praeferebat. Quapropter ante caput veteris edicti, quo legitimis possessio promittebatur, praemissum est caput, quo liberi generatim vocabantur. Liberorum vocem in edicto fuisse non dubito, tum propter rubricam unde liberi, tum quia Ulpianus L. 1. §. 6. D. si tab. test. null. exst. hoc caput explicans ait: Liberos autem accipere debemus, quos ad contra tabulas bonorum possessionem admittendos diximus. Uxor certe et nurus, quae in manum convenerant, utpote heredes sui, admittebantur (79). Sed quum passim receptum esset, tales uxores filiae loco et nurus neptis loco esse (80), non reor specialem carum mentionem fuisse necessariam. Filii in adoptionem dati, donec in adoptiva familia essent, certe non admittebantur (81). Sed nominatim hoc de iis cautum esse in edicto, non ausim affirmare; quum spiritus ipse, quo edictum informabatur, videatur de hoc monuisse prudentes, quod Praetor eos vocare ad hanc possessionem voluerat, qui ad bonorum possessionem contra tabulas vocati fuerant (82).

44. Suspicari quis posset, in hoc edicto Praetorem non dixisse simpliciter: si tabulae testamenti nullae exstabunt, liberis potissimum bono

(78) Ita implendas esse locutiones ellipticas, quibus varia capita huius sectionis vulgo designabantur, innuit Iulianus L. 2. in fine. D. si tab. test. nullae exst. Id optime pervidit V. C. Ortolan: Explic. historique des Instit. Lib. 3. tit. 9. §. 1107.

(79) Ulp. Coll. Leg. Mosaic. et Rom. XVI. 7. 2. Modest. L. 1. pr. D. quis ordo in poss. serv.

(80) Gai. I. 114. 115. 118. 136; II. 139. 159; III. 3.

(81) Ulp. Reg. XXVIII. 8. Inst. §. 10. de hered. quae ab intest. def.

(82) L. 1. §. 6. D. si tab. test. nullae exstab. Cfr. L. 9. eod. ubi notanda est gravitas Pauli respondentis de iure, quod interpretatione indigebat.

rum possessionem dabo; sed notasse illud, quod (praeeunte Ulpiano L. 1. §. 2. D. si tab. test. null. exst.) docuit Modestinus L. 1. §. 1. D. quis ordo in poss. serv. videlicet quod haec possessio daretur, sive tabulae testamenti nullae exstarent, sive exstarent, si secundum eas vel contra eas nemo bonorum possessionem accepisset. Sed quum in eo capite, quod dicebatur edictum successorium, hoc esset cautum, quod nisi diebus praestitutis peteretur bonorum possessio, Praetor ad sequentem gradum deventurus esset; necessitatem non video, cur aliquid adiiciatur verbis si tabulae testamenti nullae exstabunt. Porro si nemo stetisset, dicens defunctum testatum esse; quoad Praetorem nullae videbantur exstare tabulae, ex quibus nempe aliquis heres esse posset. Id significant Iustiniani verba in §. 9. Instit. de bon. poss. Si intra hoc tempus aliquis bonorum possessionem non petierit, eiusdem gradus personis adcrescit, vel, si nemo sit deinceps, ceteris perinde bonorum possessionem ex successorio edicto (Praetor) pollicetur, ac si is, qui praecedebat, ex eo numero non esset. Atqui si fingas heredem non esse in rerum natura, res redit ad causam intestati. Igitur quamquam absonum non sit coniicere prolixius hoc edicti caput fuisse; nobis tamen non liquet plura in eo verba fuisse, quam quae superius memoravi.

Si tabulae testamenti nullae exstabunt, liberis
potissimum bonorum possessionem dabo.

Capita edicti Carboniani, de collatione, et de coniungendis cum emancipato liberis eius, hic fuerunt repetita. Quoad edictum Carbonianum, vide L. 3. pr. D. de Carbon. edicto. Quoad collationem, vide Ulpianum in Coll. Leg. Mosaic. et Rom. XVI. 7. 2. Tryphoninum L. 20. §. 1. D. de bon. poss. contra tab. et Diocletianum et Maximianum L. 9. C. de collat. Quoad novam Iuliani clausulam « de coniungendis cum emancipato liberis eius», vide Pomponium L. 5. D. si tab. testam. nullae exstab. In hoc postremo capite de coniungendis etc. deletum hic fuisse puto incisum: neque nominatim exheredes scripti erunt.

45. Si logicum ordinem sequimur, post haec, quae memoravi, ponendum videtur caput, quo si libertus intestato moriatur suo herede relicto adoptivo filio, vel uxore quae in manu ipsius, vel nuru quae in manu filii eius fuerit, datur patrono adversus hos suos heredes partis dimidiae bonorum possessio (Gai. III. 41. Ulp. Reg. XXIX. 1. Inst. §.4. de success. libert.). Ad edictum restituendum nil melius excogitare possem, quam retentis verbis « si libertus intestato .... filii eius fuerit » addere: patrono liberisve eius virilis sexus adversus hos suos heredes partis

dimidiae bonorum possessionem dabo. Certum est, quod siquid fraude liberti factum esset, quo minus quam debita portio ad patronum perveniret, daretur actio Calvisiana (83). Coniicio hanc formulam persimilem Fabianae fuisse, ac pro verbis pars debita ex testamento exstitisse pars debita ab intestato. Prooemium autem fuisse :

Si quid dolo malo liberti factum esse dicetur,
quo minus quam pars debita bonorum ad eorum
quem perveniat, qui ab intestato bonorum pos-
sessionem contra suos heredes accipere possunt,
in haec verba iudicium dabo. IUDEX ESTO. SI PARET, etc.

46. Deficientibus qui peterent bonorum possessionem unde liberi, vocabantur in Edicto perpetuo legitimi. Redit tandem quod olim secundum fuerat caput edictale in titulo de hereditatum possessionibus. Scimus fuisse ex parte retenta antiqua verba: TUM QUEM EI HEREDEM ESSE OPORTERET, SI INTESTATUS MORTUUS ESSET (84). Liceat ergo periodum replere aliis verbis edicti veteris: ita secundum eum bonorum possessionem dabo. Antiquitus syntaxis regebatur per conditionem praemissam: si tabulae testamenti non proferentur, tum etc. In compositione Iuliani haec amplius esse non poterat. Quare suspicor praemissa fuisse verba: si nemo ex suprascriptis bonorum possessionem petat, tum etc., aut aliquid simile.

47. Si ageretur de filio emancipato, quem fictus emptor, nulla contracta fiducia cum patre, manumisisset, tum ipse manumissor quasi patronus ex XII. tabulis heres fuisset (85). Sed Praetor aequitate motus huic praetulit decem personas (86), i. e. filium, filiam, nepotem, neptem (sive ex filio sive ex filia), patrem, matrem, avum, aviam (sive paterni sint sive materni), fratrem et sororem (sive consanguineos sive uterinos). Si placet, potest caput ita restitui:

Si is, qui decessit, liber fuit citra remancipatio-
nem manumissus, cui extraneum manumis80-
rem heredem að intestato esse oporteret, decem
cognatorum personas ei praeferam, filium, fl-
liam, nepotem, neptem, patrem, matrem, avum,
aviam, fratrem, sororem, hisque bonorum pos-
sessionem dabo.

(83) Vid. Ulp. L. 3. §. 3. (male muletatam a Triboniano) D. si quid in fraud. patr. L. 2. C. eod.

(84) L.1. D. unde legit. L. 4. eod. L. un. §. 2. D. ut ex leg. Sve. Consultis b. p. detur. (85) Ulp. (Inst. lib. 2.) Coll. Leg. Rom. et Mos. XVI. 9. 2. Theoph. Inst. § 3. de b. p. (86) Ulp. et Theoph. loc. cit. Iust. Inst. §. 3. 4. de bon. possess.

« PreviousContinue »