8

quem contra3 morem majorum, minorem annis LX.4 de ponte in Tiberim dejecerit. Quæ, si prodierit, atque adeo cum prodierit (scio enim proditurum esse) audiet. 101. Veniat modo explicet suum volumen illud, quod ei planum facere possum, Erucium conscripsisse: quod aiunt illum Sex. Roscio intentasse et minitatum esse, se omnia illa pro testimonio esse dicturum. O præclarum testem, judices! o gravitatem dignam expectatione! o vitam honestam, atque ejusmodi, ut libentibus animis ad ejus testimonium vestrum jusjurandum accommodetis! Profecto non tam perspicue istorum maleficia videremus, nisi ipsos cæcos redderet cupiditas, et avaritia, et audacia. XXXVI. 102. Alter ex ipsa cæde" volucrem nuntium Ameriam ad socium atque ad magistrum suum misit; ut, si dissimulare 10 omnes cuperent se scire, ad quem maleficium pertineret, tamen ipse apertum suum scelus ante omnium oculos poneret." Alter (si Diis immortalibus placet) testimonium etiam in Sex. Roscium dicturus est. Quasi vero id nunc agatur, utrum is quod dixerit," cre

9 Libenter.

X

3 Idem Ms. quæ contra.-4 T XL-5 In Tib. trajecerit x. Dein Qui si prod. CHSTX4-6 Scio cum prod. ; et audiat x-7 CHS TX et nonnullæ edd. vett. meditatum.—8 HS Tx o justam, honestam. Ern. censet auctorem scripsisse, o virum honestum.—9 x libentius.

CAP. XXXVI. 10 Plerique Oxonn. Mss. et ed. Oliv. ad magistratum suum. Tum x ut dissimulare, omisso si.-11 x ponerent.-12 Utrum id quod dix. C

NOTE

• Minorem annis LX.] Apud Romanos sexagenarii, teste Varrone, apud Nonium Marcellum non amplius negotiis publicis vacabant. Ideoque in proverbium venit,' sexagenarios de ponte dejici oportere,' quia per illos pontes amplius non transibant, quos populus Rom, laturus suffragium transgredi solebat. Quare si quem magistratus sexagenarium advertissent, eum de ponte dejici per viatores jubebant: hinc dicti de. pontani senes. Vide Erasmum in

Chiliadibus.

In Tiberim dejecerit] Alludit ad hoc superius proverbium, significans quendam a Capitone interfectum, et dejectum in Tiberim.

"Alter ex ipsa cæde] Titus Roscius iste alter est, a quo Glaucia Roma missus est ad nuntiandum Capitoni occisum esse Roscium patrem.

x Ad magistrum] Nempe lanistam, et gladiatorem, et cædis suasorem. Alter] Capito.

dendum; an quod fecerit, vindicandum sit. Itaque more13 majorum comparatum est, ut in minimis rebus homines amplissimi testimonium de sua re non dicerent. 103. Africanus,14 qui suo cognomine declarat, tertiam partem orbis terrarum se subegisse, tamen, si sua res ageretur, testimonium non diceret: nam illud in talem virum non audeo dicere; si diceret, non crederetur. Videte nunc, quum versa et mutata in pejorem partem sint omnia. Cum de bonis et de cæde agatur, testimonium dicturus est is, qui et sector est et sicarius; hoc est, qui et illorum ipsorum 's bonorum, de quibus agitur, emtor atque possessor est, et eum hominem 16 occidendum curavit, de cujus morte quæritur. 104. Quid tu, vir optime? ecquid habes," quod dicas? mihi ausculta: vide, ne tibi desis. Tua quoque res permagna agitur. Multa scelerate, multa audaciter, multa improbe fecisti: unum stultissime, profecto tua sponte, non de Erucii sententia: nihil opus fuit, te istic sedere.18 Neque enim accusatore muto,'9 neque teste quisquam utitur eo, qui de accusatoris subsellio surgit. Huc accedit, quod paulo occultior atque tectior 20 vestra ista cupiditas esset. Nunc quid est, quod quisquam ex vobis audire desideret, cum, quæ facitis, ejusmodi sint, ut ea 3 dedita opera a nobis contra vosmetipsos facere videami

HS, tres Pall. et edd. vett.-13 C judicandum sit. Tum Ita more Vet. Schol. Ita quidem more Matth. de Weiskii conj.-14 C Affricanus; et sic perpetuo fere in inscriptionibus antiquis,' ait editor Oxoniensis.-15 H et illorum et ipsorum.-16 x et cum hom.-17 CT et quid habes: x habes, omisso ecquid.-18 Te istic sedere de Hotomanni et Manutii conj. habent Lamb. Græv. Ern. Beck. Schutz. Weiske, et Orell. te isti credere alii.-19 T accusatorem: x accusator. Pro muto, C habent mullo; et Faërnus conj. invito legend.— 20 Paulo tamen occ. H S x, Jannoctian. Venet. 1480. Junt. Manut. Lamb. Beck. Schutz. Matth, et Örell. probb. Facciol. et Garaton. paulo ante occ. C T: paulo occ. ceteri. Tum C atque rectior.-1 x cup. est.-2 Pal. 1. quisquam vestrum aud. Dein x cumque facitis.-3 Pronomen ea suspectum erat Heusingero.-4 A vobis C H S Tx, Pall. et edd. ante Lamb. a nobis S. Vic

NOTE

* Africanus] Scipio A. U. C. 553. capta Carthagine, triumphavit, et dic tus Africanus est, quia, ut statim di

cet, Africam, tertiam orbis partem, superavit.

b

ni? 105. Age nunc, illa videamus, judices, quæ statim consecuta sunt. [p. 36.] xxxvII. Ad Volaterras in castra L. Syllæ mors Sex. Roscii, quatriduo, quo is occisus est, Chrysogono nuntiatur. Quæritur etiam nunc, quis eum nuntium miserit? Nonne perspicuum est, eundem, qui Ameriam? Curat Chrysogonus, ut ejus bona veneant' statim; qui non norat hominem aut rem.6 At qui* ei venit in mentem, prædia concupiscere hominis ignoti, quem omnino nunquam viderat? Soletis, cum aliquid hujuscemodi auditis, judices, continuo dicere, Necesse est, aliquem dixisse municipem aut vicinum: ii plerumque indicant: per eos plerique produntur. Hic nihil est, quod suspicionem hanc putetis. 106. Non enim ego ita disputabo:9 Verisimile est, Roscios 10 istam rem ad Chrysogonum detulisse; erat enim eis cum Chrysogono jam antea amicitia:" nam cum multos veteres a majoribus Roscii patronos hospitesque haberent, omnes eos colere atque observare destiterunt, ac se in Chrysogoni fidem et clientelam contulerunt. 107. Hæc possum omnia vere" dicere: sed in hac causa conjectura nihil opus est. Ipsos certo scio non negare, ad hæc bona Chrysogonum accessisse impulsu suo. Si eum, qui indicii partem acceperit, oculis cernetis; 14 poteritisne dubitare, judices, qui indicarit?1s Qui sunt igitur in istis bonis, quibus 16 partem Chryso

* Vendantur.

12

" Quomodo.

с

* Qui igitur habent ista bona.

tor. cum Lamb. Grut. Græv. Oliv. Lall. Beck. Matth. Weiske, Schutz, et Orell.

CAP. XXXVII. 5 Quo occ. est C: quod si occ. est x-6 Post verba aut rem interrogationis notam poni voluit Lamb.-7 Plerumque produntur H: plerumque produnt T: plerique producuntur al. Pro plerique, Weiske conj. pleraque Jegend.-8 Hoc putetis HS Tx, Ven. 1480. 1483. non improb. Garaton. In Chæc petetis.-9 C disputo.-10 CHS T x ↓ Roscium.—11 C antea ea am. -12 H clientelam tradiderunt.-13 Omnino vere H S x: omnia vera Jant.— 14 H x cernitis.-15 x judicarit.-16 Weiske, Qui sunt ig., in istis bonis qui

NOTE

• Age nunc] A consequentibus probat illos Roscios et Chrysogonum auctores fuisse Sextii Roscii mortis.

illum pertinebant.

c Indicii partem] Accipit causam pro effectu, id est, indicium pro præ

b Aut rem] Id est, bona, quæ ad da, quæ indicio ostensa est.

18

gonus dederit? duo Roscii. Num quisnam 17 præterea? Nemo est, judices. Num ergo dubium est, quin ii obtulerint hanc prædam Chrysogono, qui ab eo partem prædæ tulerunt? 108. Age nunc, ex ipsius Chrysogoni judicio Rosciorum factum consideremus. Si nihil in ista pugna Roscii, quod operæ pretium esset,d fecerant, quam ob causam a Chrysogono tantis præmiis donabantur? Si nihil aliud fecerunt, nisi rem detulerunt, nonne satis fuit, his gratias agi? denique, ut perliberaliter ageretur, honoris aliquid haberi? 19 Cur tria prædia tantæ pecuniæ statim Capitoni dantur? cur, quæ reliqua sunt, iste Roscius omnia cum Chrysogono communiter possidet? Nonne perspicuum est, judices, has manubias Rosciis Chrysogonum, re cognita, concessisse? XXXVIII. 109. Venit in decemprimis legatus in castra Capito. Totam 20 vitam, naturam, moresque hominis ex ipsa legatione cognoscite. Nisi intellexeritis, judices, nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus1 atque perfidia violarit et imminuerit; virum optimum esse eum judicatote. 110. Impedimento est, quo minus" de his rebus Sylla doceatur : ceterorum legatorum consilia et voluntatem Chrysogono enuntiat: monet, ut provideat, ne palam res agatur: 3 ostendit, si sublata sit venditio bonorum, Impedit quominus.

y Nuntiaverint.

z Acceperunt.

bus, &c.-17 Num quisquam C H S, Ven. 1483. Junt. Crat.-18 x quam ob rem. -19 Verba nonne satis fuit ... perliberaliter in T desunt. Pro perliberaliter, x habet perlibenter. Tum x hon. aliud hab.

CAP. XXXVIII. 20 T decem primus leg. et sic suprascr. in C. Dein x in castra. Capite totam, &c.—1 C HS Txy et alii, item edd. vett. ejusce vis.—

NOTE

d Quod operæ pretium esset] Id est, qnod valde ntile esset Chrysogono in ista Roscii cæde.

e Has manubias] Manubiæ distinguuntur a præda, quod præda res ipsas ab hoste detractas significet; manubiæ vero pecunias, quæ ex rebus venditis colliguntur a quæstoribus. Ita Gell. XIII. 24. Asconius censet manubias appellari prædam eam, quæ

detracta erat ab hoste nobili, et imperatoris erat.

f Venit in decem-pr.] Objicit Capitoni suam perfidiam in gesta legatione, utpote qui legatos fefellit. De illis decem jam superius.

Ne palam res agatur] Ne Sylla illatam Roscio mortem et bona ejus vendita edoceatur.

h Si sublata sit venditio] Id est, si

k

с

illum pecuniam grandem amissurum, sese capitis periculum aditurum : 4 illum acuere ; hos, qui simul erant missi,' fallere: illum identidem monere, ut caveret, hisce insidiose spem falsam ostendere : 6 cum illo contra hos inire consilia, horum consilia illi enuntiare: cum illo partem suam depacisci, hisce, aliqua fretus hora,' semper omnes aditus ad Syllam intercludere. Postremo isto hortatore, auctore, intercessore, ad Syllam legati non adierunt: istius fide, ac potius perfidia, decepti, (id quod ex ipsis cognoscere poteritis, si accusator voluerit testimonium eis denuntiare) 9 pro re certa spem falsam domum retulerunt. 111. In privatis rebus si qui rem mandatam do non modo malitiosius gessisset, sui quæ

b Incitare.

m

c Cum illo convenire de parte sua.

d Mandatum.

2 x eum judicatore impedimento: est.-3 Enuntiant H: nuntiat T. Movet, ut provideat, ne pal. ag. x.-4 C auditurum.-5 Hæc qui simul erant missi sine causa suspecta Weiskio.' Orell.-6 x offendere.-7 Hisce al. fretum hora, semper HS Tx, ed. 1472. Venet. 1483. Crat. Manut. Græv. et Heusinger: hisce al. fretum ora, semper Pal. 1. hisce al. fretis hora, semper de Pantagathi conj. Schutz. Doering. et Matth. hisce illa fretum aura, semper Junt. hisce, al. fretus mora semper Orell. hisce, al. fretus mora, semper Beck. Menardus suspic. legend. hisce, aliqua fretus hora, semper; vulg. hisce al. fretis aura, semper; et Ern. hisce al. ficta causa, semper. Vid. Delph. Not. et Nott. Varr. Tum omnis aditus C H T.-8 Weiske conj. legend. isto intercessore auctore.-9 H test. NOTE

ex Syllæ decreto sublata sit venditio bonorum Roscii, atque ille tanquam innocens e tabulis proscriptorum deletus fuerit, illum Chrysogonum pecuniam grandem, &c.

i Illum acuere] Capito incendebat Chrysogonum. Nota hic historicorum more uti infinitivis, pro imperfectis indicativi modi; quod non tam familiare est oratoribus.

* Spem fulsam] Quia promittebat fore, nt Chrysogonus nomen Sexti Roscii de tabulis proscriptorum exi

meret.

Aliqua fretus hora] Manutius, ut clarior sit sensus, vult legi aliqua facta mora. Lambinus, fretus aura, quasi ille Chrysogonus inanem aliquam et fallacem instar venti cau

sam afferret, ut eos legatos arceret a Sylla. Sed vulgata lectio non displicet. Vult enim probare Cicero Capitonem aliqua semper occasione fretum socios legationis elusisse, et eis aditum ad Syllam interclusisse, dicendo mox eum negotiis publicis impeditum, mox quiescere, &c.

m Istius fide] In utramque partem fides appellata est ab antiquis; sed quando in malam partem sumitur, perfidia est.

n Testimonium eis denuntiare] Id est, eos auctoritate judicis ad ferendum testimonium cogere. Certe Quintilianus lib. v. dicit alios testes esse voluntarios, alios legibus cogi.

• Rem mandatam] Res mandata, seu mandatum, est contractus qui fit,