necessitudo personarum plerumque corrumpit. 4. 7 Testes, 'nisi olim fidei tabularum adhibiti titubare dicantur,8 aduersus scripturam interrogari non possunt. 5. 9Qui falso uel uarie (uel oblique) testimonia dixerunt uel utrique patri prodiderunt, aut in exilium aguntur, aut in iusulam relegantur, aut curia submouentur. 6. 1In re pecuniaria tormenta, nisi cum de rebus hereditariis quaeritur, non adhibentur; 'aliae2 autem iureiurando aut testibus explicantur.

10

TIT. XVI. DE SERVORVM QVAESTIONIBVS.

1. 2Seruum de facto suo in se interrogari posse, ratio aequitatis ostendit: nec enim obesse ei debet, qui per seruum aliquid sine cautione commodat aut deponit. 2. 3 Iudex tutelaris, itemque centumuiri si aliter de rebus hereditariis uel de fide generis instrui non possunt, poterunt de seruis heredita

Cf. not. ad Collat. 7) Cf. S. 11. I. de inutil. stip. (3, 19). L. 7. S. 12. D. de pact. (2, 14). Ľ. 14. C. de contrah. et comm. stip. (8, 38). L. 1. C. de testib. (4, 20). 8) cum de fide tabularum nihil dicitur (diceretur vel dicetur alii) Cdd. plerique edd., quod nec Paullo dignum est nec veram efficit sententiam (cf. ll. cit. not. 7.) nec Cdd. fidei respondet. de omittunt novem Cdd.; pro cum Cdd. duo habent enim; in iisdem pro nihil dicitur legitur nihil adhibiti iuuare dicuntur et. Unde quaedam omissa, quaedam addita, quaedam corrupta, quaedam transposita esse apparet. Restituo nisi (pro nihil, quod eadem sigla notatur) olim (pro cum sive enim) fidei tabularum adhibiti titubare dicantur. De testibus titubantibus cf. Cic. pro Flacco 10, 22. Hoc vero Paullus dicere videtur, adversus id, quod tabulis testato confectis scriptum est, alios testes interrogari non posse, nisi ii testes, qui conficiendis tabulis adhibiti fuerint, de eo, quod scriptum sit, inter se dissentiant vel alias titubent. Idem igitur accuratius dicitur, quod ex Graecorum libris initio tit. C. de testib, restitutum est. 9) Extat etiam in Collat. 8, 3., ubi vid. not. et in L. 16. D. de testib. (22, 5). Cf. Ed. Theoder. 42. 10) Cf. Lamprid. Alex. 16. 1) Cf. infra 5, 16. S. 2. L. 10. 13. 18. C. de quaest. (9, 41). L. 9 pr. D. eod. (48, 18). L. 1. §. 1. C. de iureiur. pr. calumn. (2, 59). 2) Ex Cuiac. cj. ed. Haen. alias Cdd. ed. A. Tit. XVI. 1) Cf. not. 1. ad tit. 14. 2) Cf. L. 15. C. de quaest. (9, 41). L. 8. C. de testib. (4, 20). 3) Breviata extat in L. 18. S. 4. D. de quaest. (18, 18). Cf. 5, 15. §. 6. L. 1. S. 3. D. de tutelae et rat. (27, 3). L. 34. D. de adm. et peric. (26, 7). L. 12. D. de susp. tut. (26, 10).

riis habere quaestionem. 3. 4 Serui alieni in alterius caput non nisi singuli torqueri possunt. et hoc inuito domino non est permittendum, nisi delator, cuius interest quod intendit probare, pretia eorum, quanti dominus taxauerit, inferre sit paratus uel certe deterioris facti serui subire taxationem. 4. 5 Seruo, qui ultro aliquid de domino confitetur, fides non accommodatur: nec enim oportet in rebus dubiis salutem dominorum soruorum arbitrio committi. 5. Serui in caput domini neque a praeside neque a procuratore, neque in pecuniariis neque in capitalibus causis interrogari possunt. 6. 7 Communis seruus in caput alterius ex dominis torqueri non potest. 7. 8'(Quem) quis seruum ideo comparauit, ne in se torqueretur, restituto pretio poterit interrogari. 8. 10 Seruus in caput eius domini, a quo distractus est, cuique aliquando seruiuit, in memoriam prioris dominii interrogari non potest.

[L. 17. §§. 7. 8. D. de quaest. (48, 18),]

9. 1 Si seruus ad hoc fuerit manumissus, ne torqueatur, quaestio de eo nihilominus haberi potest. 10. 2 Quaestioni eius latronis, quem quis obtulit, cum de eo confiteretur, fidem accommodari non conuenit: nisi id forte uelandae conscientiae suae gratia, quam cum reo habuit, fecisse doceatur. 11. 3 Neque accusator per alium accusare, neque reus per alium defendi potest; nisi ingratum libertum patronus accuset, aut 5 rei absentia defendatur.

4) Cf. L. 13. D. de quaest. (48, 18). L. 8. D. de praescr. verb. (19, 5). L. 15. SS. 33. 41. D. de iniur. (47, 10). Ed. Theoder. 100. 5) Est etiam L. 18. §. 5. D. de quaest. (48, 18). Cf. 5, 13. §. 3. L. 1. §. 5. L. 9. §. 1. D. eod. 6) Cf L. 1. S. 16. L. 9 pr. D. eod. L. 1. 6. Č. eod. (9, 41). Cic.ro Mil. 22. pro rege Deiot. 1. orat. part. 35. Tacit. A. 2, 30. 7) Cf. L. 3. D. L. 13. C. h. t. 8) Cf. Ed. Theoder. 101. L. y. SS. 6. 14. D. eod. 9) Qui seruum Cdd. edd. 10) Est etiam L. 18. S. 6. D. h. t. Cf. L. 1. S. 12. L. 17. §. 3. D. eod. Tacit. A. 2, 30. 3, 67. Dio 55, 5. 57, 19. 1) Cf. L. 1. S. 13. D. eod. Ed. Theoder. 102. 2) Cf. L. 1. S. 26. D. eod. L. 4. C. eod. 3) Cf. supra 5, 5a.

9. Hinc olim tit. de accusationibus coepisse recte creditur. Cf. L. 35. S. 1. D. de procur. (3, 3). L. 4. D. de obseq. (37, 15). 5) Cf. L. 33. S. 2. L. 71. D. de procur. (3, 3). L. 10. L. 13. §. 1. D. de publ. iud. (48, 1). L. 3. C. de accus. (9, 2).

de accus. (48, 2).]

necessitudo personarum 'nisi olim fidei tabularum iudici reus absolutus esse dicatur, scripturam interrogari probatum, ea poena damnatur, qua 13. In conuictum reum, siue tor(uel oblique) testsset.

8

ut in exiliumue non possit, pro modo admissi sceleris statu mouentur. 1 14. Reis suis edere crimina accusatores cogendr scire enim oportet, quibus sint criminibus responsuri.

[L. 18. §§. 9. 10. D. de quaest. (48, 18).

L. 10. D. de feriis (2, 12).]

TIT. XVII. DE ABOLITIONIBVS.

11. Abolitio est deletio, obliuio uel exstinctio accusationis. 2. 2 Post abolitionem publicam a delatore suo3 reus intra tricesimum diem repeti potest, postea non potest. 3. Summa supplicia sunt crux, crematio, decollatio; mediocrium autem delictorum poenae sunt metallum, ludus, deportatio; minimae, relegatio, exsilium, opus publicum, uincula. Sape qui ad gladium dantur, intra annum consumendi sunt.

TIT. XVIII. DE ABACTORIBVS. 1

1. 2 Abigeatores 3 sunt, qui unum equum '(uel) 4 duas equas, totidemque boues, (oues) uel capras decem, 'porcos' quinque abegerint. 'qui quid uero intra hunc numerum fueri abigeatus, 'in poenam7 furti pro qualitate eius aut in duplun

6

16) Cf. L. 4. C. de custod. reor. (9, 4). Nov. 124. c. 2. 7) C L. 16. C. de poenis (9, 47). 8) Cf. Tacit. H. 2, 10.

Tit. XVII. 1) In epit. Aegid. servata et licet rectam de finitionem contineat, suspecta. Cf. Haen. ad rubr. Th. C. a abolit. (9, 37). 2) Cf. L. 10. SS. 1. 2. D. ad SC. Turpill. (48, 16 L. 1. C. de gener. abol. (9, 43). 3) Post privatam tantum e alio. L. 3. S. 4. D. de accus. (48, 2). L. 4. §. 1. D. ad S Turpill. (48, 16). 4) Cf. L. 8. 28 pr. §§. 1. 2. D. de poenis (48, 19 Tit. D. de interd. et releg. (48, 22). Collat. 11, 7. SS. 3. 4.

Tit. XVIII. 1) Rectius Collat. 11, 2. de abigeatorhus 2) Est etiam Collat. 11, 3., ubi vid. not. et cf. Ed. Theoder 3) Abactores Cdd. edd. 4) Ex Coll. 5) Aliqui Cdd. et aut porcos plerique Cdd. edd. 6) quicquid uero i. h. n. f. latum Cdd. edd. 7) in poena septem Cdd. poena plerique C

aut in 'quadruplum conuenitur; uel fustibus caesus in opus publicum unius anni datur, aut (seruus) sub poena uinculorum domino restituitur.

[2. Collat. 7, 2. S. 1.] 9

3. Si ea pecora, de quibus quis 'litigabat, abegerit, ad forum remittendus est, atque ita conuictus in duplum uel in 'quadruplum 10. furis more damnatur.

[4. Collat. 11, 5. S. 1.]

TIT. XIX. DE SACRILEGIS.

1. 1 Qui noctu manu facta praedandi ac depopulandi gratia templum irrumpunt, bestiis obiiciuntur; si uero per diem leue aliquid de templo abstulerint, uel deportantur honestiores, uel humiliores in metallum damnantur.

6

[L. 11. D. de sepulcro viol. (47, 12).]

TIT. XX. DE INCENDIARIIS.

11. 'Incendia si qui2 in oppido praedandi causa faciunt, 'facile) capite puniuntur. 2. Qui casam aut uillam inimicitiarum gratia incenderunt, humiliores in metallum aut in opus publicum damnantur, honestiores in insulam relegantur. 3. Fortuita incendia 'si inique1 casu uenti ferente 'siue 5 incuria ignem supponentis ad usque uicini agros euadunt, '(et) si ex 'eis seges uel uinea uel oliuae uel fructiferae arbores concrementur, datum damnum aestimatione sarciatur. 4. Commissum uero seruorum, si domino uideatur, noxae deditione 'sarcitur. 8 5. Messium sane per dolum incensores (uel) uinearum oliuarumue aut in metallum humiliores damnantur, aut honestiores in insulam relegantur. 6. 9 Qui noctu fructiferas arbores manu facta ceciderint, ad tempus plerumque in opus publicum damnantur, aut honestiores

edd. 8) triplum Cdd. edd. 9) litigat edd. vid. Collat. 11, 4. 10) triplum Cdd. edd.

Tit. XIX. 1) Cf. L. 6 pr. D. ad leg. Iul. pecul. (48, 13). Tit. XX. 1) SS. 1-5. ex Cd. Ves. Praeterea extant in Collat. 12, 4. 2. 3., ubi vid. notata. 2) Incendiarii qui quid Cd.

edd. 3) Ex Collat. 4) quae Cd. edd.
Collat. 7) Collat. eo Cd. edd.
9) Cf. L. Rom. Burg. 18 fin.

8)

5) uel Cd. edd. 6) Ex Collat. sarciatur Cd. edd.

damnum sarcire coguntur uel curia submouentur uel relegantur.

TIT. XXI. DE VATICINATORIBVS ET MATHEMATICIS.

1. 1 Vaticinatores, qui se deo plenos assimulant, idcirco ciuitate expelli placuit, ne humana credulitate publici mores ad spem alicuius rei corrumperentur, uel certe ex eo populares animi turbarentur. Ideoque primo fustibus caesi ciuitate pelluntur; perseuerantes autem in uincula publica coniiciuntur aut in insulam deportantur uel certe relegantur. 2. 2 Qui nouas et usu uel ratione incognitas religioues inducunt, ex quibus animi hominum moueantur, honestiores deportantur, humiliores capite puniuntur. 3. Qui de salute principis uel de summa reipublicae mathematicos, ariolos, haruspices, uaticinatores consulit, cum eo, qui responderit, capite punitur. 4. Non tantum diuinatione quis, sed ipsa scientia eiusque libris melius fecerit abstinere. 5 Quodsi serui de salute dominorum consuluerint, summo supplicio, id est cruce, afficiuntur; consulti autem si responsa dederint, aut in metallum damnantur aut in insulam 'deportantur. 6

1. 2 Auctores seditionis et tumultus uel concitatores populi pro qualitate dignitatis aut in crucem tolluntur aut bestiis obiiciuntur aut in insulam deportantur. 2. 3 Qui terminos effodiunt uel exarant, arboresue terminales euertunt, siquidem id serui sua sponte fecerint, in metallum damnantur; humiliores in opus publicum, honestiores in insulam amissa tertia parte bonorum relegantur 'aut exsulare coguntur. 4 3. 5 Ci

Tit. XXI. 1) Cf. Collat. 15, 2. SS. 3-6. Gothofr. ad L. 4. Th. C. de maleficis (9, 16). 2) Cf. Collat. 15, 3. §. 2. 3) Cf. Collat. 15, 2. §. 3. Tertull. apol. 35. Iul. Firm. Math. 2, ult. Sozom. hist. eccl. 6, 35. 4) Cf. Collat. 15, 2. §. 2. 5) Cf. Tertull. apol. 35 fin. 6) relegantur multi Cdd.

tur.

Tit. XXII. 1) Eius S. 2. in corpore finium regundorum p. 270 Lachm., ubi etiam extat, verius sub tit. de poenis' cita2) Est etiam L. 58. §. 2. D. de poenis (48, 19). Cf. Tacit. H. 2, 61. 3) Vid. not. 1. Cf. Collat. 13, 2. 3. L. 1. 3. D. de term. moto (47, 21). 4) In corp. fin. reg. absunt. 5) Cf. L. 11 pr. D. ad leg. Corn. de sic. (48, 8).