quibus nobis servatus est, Vossianum Leidensem (V.) et (inde a S. 2. ad S. 8. med. et post lacunam a S. 11. ad finem) Scaligeranum (S.) transscriberetur. Neque enim vulgaribus tantum librariorum mendis admodum deturpatus, sed etiam ab inscitis discipulis vel magistris, qui libro uterentur, uterque sermo ex utroque novis interpretationum conaminibus corruptus est. Quae textus condicio a Lachmanno primum egregie demonstrata cum sperare vix patitur fore, ut ICti manus ubique, maxime in corruptissima priore parte, plane restituatur, tum viam ac rationem ostendit, qua aliquatenus tamen id assequi liceat. Audacter equidem hanc viam ingressus et ulterius quam Lachmannus prosecutus sum; quid vero ita profecerim, alii iudicanto.

Superest, ut tirones, qui criticum apparatum noscere velint, ad accuratissimam Boeckingii editionem totius tertii libri Dositheani remittamus, quae hoc sub titulo: Dosithei Magistri interpretamentorum liber tertius Graece el Latine. Bonn. 1832. prodiit, et deinde, quae ad ius non pertinent, omissis paucisque mutatis, inserta est corpori iuris anteiust. Bonnensi inde a p. 193. Post Boeckingium Lachmannus (Versuch über Dositheus Berol. 1837.) de emendando hoc, quod edimus, opusculo, ut iam significavi, optime meritus est. Textum ab eo constitutum Boeckingius, novis notis additis, subiecit editioni suae Ulpiani fragm. Lips. 1855. p. 159. Denique Mauritius Voigtius in libro die Lehre vom ius naturale' Lips. 1856. p. 617-630. de hoc fragmento non inscite egit novamque eius primae Si recensionem, sed eam parum, meo iudicio, probabilem adornavit.

1. Omne enim ius, 'quo utimur,1 aut ciuile appellatur aut naturale 'uel gentium. Naturale dicitur, (quod natura est bonum et) aequum; 2 ab eo euim 'nominatum est et omnes nationes similiter eo 'utuntur: quod enim bonum et 'ae

1) Scripsi; cum iure V. (factum sc. ex qutimur. Cf. Gai. 1, 8). Omittunt edd. 2) λεγεται η εθνικον δικαιον dicitur uel nationis aut gentile iustum V. Vides, quae, quod in fine idem recurreret verbum, omissa, quae traiecta sint. Animadverte, Dositheum ut ceteros Graecos (velut Theoph. 3, 1. §. 6. tit. 22. §. 3.) Latinorum 'aequum' semper vertisse dinaιov. §. 2. Ius naturale dicitur uel gen3 ..... iustum ed. Lachm. ωνομασθη = nominatur V. 4) εισιν κεχρεμενα = sunt usae V. edd. Sed inferiori Graecitati xéronvrai etiam est utuntur. Ad rem cf. Isidor. 5, 4. §. 1.

tium

5

quum est omnium utilitati conuenit.

lus ciuile uero pro

prium est 'ciuium Romanorum et ab eis dictum, quoniam nostra ciuitas 'eo diuerso ab aliis populis utitur. sed quidam hoc esse 'dixerunt, quod omnibus ciuibus peculiariter aut maiori parti expedit. sunt 'etiam, qui tradiderunt, 'constitutam aequitatem 10 esse. plurimi autem eam1 definitionem ueriorem esse tradiderunt, quam initio diximus.

2. 'Ius ciuile, si quidem imposititium appellatur, 2 'ex3 pluribus partibus constat. 4 ἀλλὰ διατάξεις αὐτοκρατορι καὶ (διάταξις αὐτοκρατορική 5.) ὁμοίως τιμεταιον (τιμηTéov S.) ő (thio S.) kotiv xai τέον (ιλιο ἐστιν καὶ

5) Sinalov iustum V. Lachm.

Sed edicta imperatoria (constitutiones imperatoris S.) similiter honorandum quod (quid S.) est et praetoris edi

6) parov = et romanisorum V. Correxit Lachm. 7) ταυτη τη αληθεια ea ueritate V. ea seneritate ed. Lachm. Dositheum vertisse puto touto ά220í ĥ ἄλλα ἔθνη, ex quibus cum ἀλλοίῳ ἢ ut simile esset omissum, ἄλλα ἔθνη abiit in αληθεια. δ) απαντες πολιταις ιδιοις προλε γουσιν = quod omnes ciuibus suis praedicent V., ubi lɛyovσi tempore mutato transpositum, ño- factum ex errore (ē)ēdixerunt, idiois positum pro idios (= in quaque civitate' in L. 11. D. de iustit. 1, 1), quod Latine utrum fuerit peculiariter', an ‘proprie”, an simile quid, dubitari potest. Lachm. omisit. 9) enim qui et V. edd. factum ex et. qui 10) υποστασιν (pro συστασιν ?) δικαιοσυνης = quantitam (quantitatem edd.) iustitiae V. edd. Cf. Cic. Top. 2, 9. ius civile, aequitas constituta iis, qui eiusdem civitatis sunt.' De v. dinaιoovvn cf. not. 2. 1) πλιονα τουτονδε = plurima hanc autem V. ubi de autem traiectum, quia hɛíoves mutatum in hɛíova ad vñócταoiv relatum erat. Lachm. fecit: quantitatem iustitiae esse plurimam, hanc autem definitionem ueriorem esse [tradiderunt] quam quae initio diximus. 2) h. e. tanquam impositum et imperatum civibus (nos als Rechtsquelle). Cf. L. 5. S. 9. D. de op. nov. nunt. (39, 1). δικαίου πολιτικοῦ εἰς τι ἐντηθη μενον S.) προσαγορεύεται iuris ciuilis (ut qui apposititium S.) appellatur V. S. in quibus eis natum ex εi, quid = ti effecit, ut nom, ius ciuile mutaretur in genitivum. Iuris ciuilis. appellatur, quia Lachm 3) ως εκ == = qui ex V. Fortasse reponendum fere ex. 4) Hic aperte est lacuna, etiam in S. asterisco indicata. Quae sequuntur usque ad finem S., dedimus ex V. simul Graecis e regione positis et Scaligerani varietate adiecta et lacunis, quas S. nec ta men ubique ubi oportebat, nec semper suo loco asterisco notavit, similiter indicatis. Omnino ex his laciniis tam corruptis nihil certi fici potest. 5) ICtus sine dubio scripserat constitutiones principales.

=

τοῦ πρίτορος (καὶ στρατηγοῦ 5.) διάταγμα ὁμοίως ἢ καὶ 5.) ανθυπάτου ἐκ τούτου γὰρ συνκατέθεντο τὴν ἐνπιρίαν καὶ παρίλημπται τῶν ἀποκριμάτων καὶ κεφαλαιωδώς εἰώθαμεν (γὰρ συνκατένευσαν ἔμπειρον καὶ παρειλήπτης ἐξ ἀποφθέγματος S.) ταῦτα λέγειν νόμος γὰρ Ιούλιος καὶ Πάπιος (Ι. κ. Π. om. S.) τὰ λοιπὰ μέρη τοῦ δικαίου προσαγορεύονται.

9

7

ctum similiter uel proconsulis (κ S.) ex ea (eo S.) enim consenserunt 16 prudentiam et receptum est responsorum et summatim solemus haec et (peritum et adsumptus ex responsis ista S.) dicere. Lex enim Iulia et Papia (I. et P. om. S.) ceterae partes iustititiae (sic; iusti S.) appellantur.

8

3. Regulas igitur exsequenti 'quae ad haec studia 'pertinent, ante omnia 'genera et 20 (condiciones hominum explicandae sunt). nec enim unius sunt condicionis, sed uariae. quae singula ad hanc enarrationem pertinentia ordine referenda sunt.

4. Omnes enim aut '(serui aut liberi et rursus liberi aut) 2 ingenui sunt aut liberti. 3 Sed ut magis possint singula declarari, melius uidetur, incipere a libertis 'et primum de Latinis referre, ne saepius eadem interpretari cogamur. Primum

16) Possis tentare: sed constitutiones principales perinde obseruandae sunt, atque praetoris edictum et simile proconsulis; ex eo enim compositae sunt. Cf. const. Tanta circa S. 18. in fine. 7) γὰρ (corrige ἄρα) = enim V. S. *) μοι – mihi V. S. edd. corrige οἳ (κανόνες). 9) ἀναγκαῖον = necessarium V. S. edd. corr. ἀνήκουσι. 20) εἰδέναι scire V. S. edd. Sed hoc factum puto ex εἴδη καὶ, eaque de causa cum sequentia omitterentur, ανήκουσι in ἀναγκαῖον, οἳ in μοι mutatum. necessarium ante omnia scire, quae sint condiciones hominum liberorum. Lachm. 1) Sic edd. vetustiores. ατινα καθ' εκαστον ἅτινα ἕκαστα S.) τα άνηκοντα προς ταυτην την ἐξηγησιν ανενεκταια (ανηνεκτατα S.) ἐστιν τῇ τάξει (ἐν τάξει 5.) V. S. Pro enarrationem ICtus scripserit tractatum. 2) Supplevi, quod facile excidere, a ICto nullo modo omitti poterat. 3) In lacuna, quam S. asterisco significat, ICtus dixerit, ingenuorum quidem unam condicionem esse, libertorum vero triplicem, aut enim cives Rom. aut Latinos aut dediticiorum numero esse. Cf. Gai. 1, 11, 12. 4) αναφερειν και πρωτον περι ρωμαικων γραφειν = adferre et primum de latinis romanis scribere Γ. αναφ. και πρωτον om. S. Apparet γράφειν initio glossam

25

ergo uideamus, quale est, quod dicitur apud ueteres, eos, qui inter amicos 'manumittuntur, non esse liberos, sed domini uoluntate in libertate morari et tantum 'seruiendi metu' dimitti.

5. Ante 'igitur9 una libertas erat et manumissio fiebat uindicta uel testamento uel censu, et ciuitas Romana competebat manumissis; quae appellatur iusta ac legitima manumissio. hi autem, qui domini uoluntate in libertate erant, manebant serui, et si mauumissores ausi erant in seruitutem denuo eos per uim redigere, interueniebat praetor et non patiebatur manumissum seruire. omnia tamen quasi seruus acquirebat manumissori: 'nam siue quid 30 stipulabatur uel mancipio accipiebat uel ex quibuscunque causis aliis acquisierat, domini hoc faciebat: id est, manumissi omnia bona ad patronum pertinebant.

6. Sed nunc habent propriam libertatem inter amicos manumissi et fiunt Latini Iuniani, quoniam lex Iunia, quae libertatem iis dedit, exaequauit eos Latinis 'coloniariis.1 '(sunt uero Latini coloniarii,)2 qui cum essent ciues Romani, 'proficiscentes nomen suum in coloniam (Latinam) dederunt.*

3

7. In his, qui inter amicos manumittuntur, uoluntas domini spectatur, lex enim Iunia eos fieri Latinos iubet, quos dominus liberos esse uoluit. 'hoc uero cum ita sit, 5 debet 'propositum manumittendi habere dominus. unde si per

=

superscriptam voci άvaçέqɛıv hanc postea loco suo deturbasse. Aliter Lachm. 25) αυτους = eos V. αὐτοῖς (dictur)us eis et vocem παλαιούς = ueteres transpositam post οἳ μεταξὺ φίλους habet S. Initio erat: nì rois malaιois avtovs. quod dicitur de eis qui inter amicos olim manumittebantur Lachm. 6) 2εvdεq ovvτo

manumittebantur S. factum sc., postquam ñalaιovs erat transpositum. Eadem de causa idem S. in sequentibus post un εival ἐλευθέρους addidit πάλαι. 7) τοῦ δουλικοῦ φόβου F. S. seruitutis timore V. 8) Hanc S. iam Lachm. fere restituit suo nitori. 9) γὰρ = enim V. S. edd. Cf. not. 17. 30) ή ειτι = uel quid V.S. uelut si quid Lachm. Sed ex praecedenti hevdεowróti geminandum ὅτι. 1) κολωμαριους Γ. κολοναρίοις S. 2) Supplevi. 3) Scripsi. anɛlɛvdεgoi liberti V. edd. nai et S. Verum fuerit: ἀπελεύσαντες proficiscentes. Cf. Cic. pro Caec. 34, 98. pro domo 30. 4) δεδωκεισαν dedissent V. = dederant S. edd. Latinam fere geminationis ope supplevi. 5) τουτο δη ούτως έχον hoc tamen sic habens Γ. τοῦτο δὴ οὕτως ἔχοντος tamen cum ita habeant S. Cf. Lachm. 6) пqoαíqeσiv élevðεqoũv

=

- hoc

uim coactus, uerbi gratia ab aliquo populo 37 uel a singulis hominibus manumiserit, non ueniet seruus ad libertatem, quia non intellegitur uoluisse, qui coactus manumisit.

8. Item ut possit habere seruus libertatem, talis esse debet, ut praetor siue proconsul eius libertatem tueatur: nam et hoc lege Iunia cautum est. sunt autem plures causae, in quibus non tueatur '(praetor uel) proconsul manumissionem; de quibus procedentes 'exponemus.

8

9

9. Sed et illud obseruandum, ut is, qui manumittitur, in bonis manumissoris sit; et ideo, si tantum ex iure Quiritium sit manumissoris, non erit Latinus. necesse est ergo, seruum, '(si ex iure Quiritium manumissoris sit, eius)40 non tantum ex iure Quiritium sed etiam in bonis esse.

10. Communis seruus si ab uno '(ex sociis uindicta uel testamento) 1 'liberatus sit, 2 neque ad libertatem peruenit, et alterius domini totus fit seruus, iure accrescendi. Sed inter amicos seruus ab uno ex sociis manumissus ' utriusque seruus manebit; 3 'ius enim accrescendi 4 in hac manumissione non uersatur; 5 'licet 6 Proculus 'existimauerit, 7 crescere 'eum socio: 'qua sententia non utimur.9

ac

promissum

Tos V. S. uoluntatem (sic edd.) manumittentis V. manumittentes S. 37) Velut in circo. Cf. L. 17 pr. D. qui et a quib. (40, 9). 8) De Lachm. cj. suppl. 9) ἐπιδείξομεν = ostendemus V. S. edd. Graecum verbum proprie est exponere, licet alio sensu. 40) Aperte flagitante sententia addidi; nam nec placet Buchholtzii cj. ad Fr. Vat. §. 221., nec Lachm., qui in fine supplet manumittentis'. Praeterea ubique pro 'manumittens' (¿lɛvdεçãv, ut Graeci manumissorem appellare solent) ex ICtorum more scripsi manumissor'. 1) Partim Boeckingio auctore supplevi. 2) γενηται ελεύθερος manumissus liber fit V. 3) εκατέρω κυριευσουσιν δουλος μενει utrique dominabunt, seruus manebit V. Scilicet ἑκατέρω vulgari errore pro ἑκατέρου scriptum ansam dederat, ut quis sequentibus δουλος μενει velut glossam superscriberet κυριεύ GovoLv. utriusque domini s. m. Lachm. 4) δικαιον γαρ ου (pro του) προσαυξεσθαι istu enim non accrescere V. iustum enim non adcrescere edd. 5) ev noroepetaι = in qua uertitur (seruatur Lachm.) V. edd. Corruptum illud ex où μǹ otqέgetal. 6) ει. 7) δοκιμασαι nai. et quam V. quamuis Lachm. estimaverit, pbave.rit V. 8) μɛta. novovov = cũ sotio V. Ex eū cum factum esset cu, alius hoc vertit μετα. 9) ου τη γνωμη χρώμεθα sententia utimur V. Sed ov, quod in superiorem versum aberravit,

=qua