quattuor sicilicos, id est quattuor quartas; nota sicilici Ɔ.10 30. Item in sextulas sex, id est sex sextas; nota sextulae \ . 31. Item in duodecimas duodecim, quas singulas partes dimidias sextulas uocamus; nota dimidiae sextulae . 32. Item in scriptula uiginti quattuor; scriptuli nota +. 33. Est autem assis semuncia pars uicesima quarta, duae sextulae pars tricesima sexta, sicilicus quadragesima octaua, sextula septuagesima secunda, dimidia sextula centesima quadragesima quarta, scriptulum ducentesima octogesima octaua. 34. Semuncia habet sicilicos duos, sextulas tres, dimidias sextulas sex, scriptula duodecim. 35. Duae sextulae habent sicilicum et dimidiam sextulam, sextulas duas, dimidias sextulas IIII, scriptula VIII. 36. Sicilicus habet sextulam et dimidiam, dimidias sextulas tres, scriptula sex. 37. Sextula habet dimidias sextulas duas, scriptula quattuor. 38. Dimidia sextula habet scriptula duo.

39. Has quoque partes, in quantum libet, diuidere possis; uerum infra eas neque notas neque propria uocabula inuenies praeterea. dimidium scriptulum audio quosdam ratiocinatores simplium uocare: quod erit 'assis1 quingentesima septuagesima sexta; quam et ipsam partem 'infinite2 separare possis. 40. Nec mirum, si infra has partes partitio facta et nominibus et notis caret, cum etiam inter superiores primasque diuisiones pleraeque partes et nominibus et notis careant: statim namque undecim undecimae assem efficiunt, nec aut nomen porium aut notam habent; perinde decem decimae;

nam 3

assis facit unciam duas sextulas; octaua, ut supra 'train est, sescuncia uocatur; septem septimae, quae et ipsae assem implent, nec nomen proprium nec notam habent; sextae sextantes uocantur; ne quintae quidem aut nomen proprium aut notam habent; iam uero tertias trientes, quartas quadrantes, sicut duodecimas uncias uocari ostensum est. 41. Infra

riarum'. 10) i. e. falcis imago. 1) totius assis P. V. edd. Sed ille genitivus v. totum' (cf. §. 71. et Balb. SS. 2. 3. 5.) non v. totus' ut glossema erat eiiciendus. 2) infinito P. V. edd. Fortasse in infinitum. 3) Noli corrigere iam, sed adi Ramshorn Gramm. Lat. S. 191. p. 816. 4) Correxi. redditum P. V. edd.

has ceterae usque ad sextam decimam nomine proprio notaque carent; sed sexta decima semuncia sicilicus dicetur; nam sedecim semunciae octo sunt unciae, sedecim sicilici quattuor unciae fiunt, '(quae) 15 iunctae unciis octo assem implent. septima decima deinde interiecta nomine notaque caret. octaua decima uocabitur semuncia sextula; nam hae decies octies ductae assem efficiunt. 42. Post has inferiores partes, excepta semuncia, duabus sextulis, sicilico, sextula, dimidia sextula, scriptulo, neque uocabula propria neque notas habent. 43. Centesima, quae 'commodi aut usurarum nomine & ad sortem applicaretur, 'cum C centum significaret, sicilico, id est Cauerso 'co(epit) notari, quod conuertebatur ad eam summam, cuius centesima futura erat, et siue una conuenerat, unus sicilicus, siue plures, tot sicilici 9 ponebantur.

8

7

6

44. Sicut autem assis appellatio ad rerum solidarum hereditatisque totius, diuisio autem eius ad partium demonstrationem pertinet, ita etiam ad pecuniam numeratam refertur, quae olim in aere erat, postea et in argento feriri coepit ita, ut omnis nummus argenteus ex numero aeris potestatem haberet. 45. Eo in numero sunt hi argentei nummi: denarius, cuius est nota X, quinarius, cuius est nota V, sestertius, cuius nota est HS. Victoriatus enim, '(qui) 20 nunc tantundem ualet quantum quinarius, olim ut peregrinus nummus loco mercis, ut nunc tetradrachmum et drachma, habebatur. 46. Denarius primo asses decem ualebat, unde et nomen traxit; quinarius dimidium eius, id est quinque asses, unde et ipse uocatus;1

15) Supplevi; cf. S. 45. et SS. 65. 68. 72. 6) Hoc est aut commodi creditori ablati nomine, si post mensem demum solveretur, aut quod pecunia in mensem debitori utenda data erat. Cf. L. 2. §. 5. D. de adm. rer. ad civ. (50, 8). 7) Uterque codex et edd. haec verba habent inter quod et conuertebatur. Sed apparet, ea aliquando, cum applicaret' scriptum esset, ut similiter desinentia omissa, deinde in margine suppleta, postremo alieno loco restituta esse. 8) auerso eo P. V. edd. eo sc. pro co scriptum, posteaque epit ut sensu carens omissum. Moms. post applicaretur supplevit [solebat olim]. Sed hic mos sine dubio, si binas centesimas exceperis, etiam postea duravil. 9) Videamus, ne hic propter recurrens idem verbum exciderit: sive pars centesimae, eius partis nota subiecta sicilico. 20) Supplevi; cf. S. 41. 1) uocatur P. V. edd.

sestertius duos asses et semissem, quasi semis tertius, (ut) Graeca figura ἕβδομον ἡμιτάλαντον (nam sex talenta et semitalentum eo uerbo significant) '(tum) 22 lex etiam duodecim tabularum argumento est, in qua duo pedes et semis sestertius pes uocatur. 47. Nunc denarius XVI, uictoriatus et quinarius VIII, sestertius quattuor asses ualet.

48. Infra quam 'diuisionem sequitur alia quaedam subdiuisio, notas aeque et propria uocabula habens.

quare si ad denarium rationem conficias, assem hac nota 'scribas ac uoces 4

semuncia sicilicus; cim assem efficiunt. X L sescuncia;

uoces:

semunciae enim sedecim et sicilici sede49. 'Dupondium 5 hac nota scribas ac

nam sedecim sescunciae dupondium efficiunt. 50. 'Tressis 6 hac nota scribas ac uoces:

X=2

sextans sici

licus; aeque enim sedecim sextantes totidemque sicilici tres asses efficiunt. 51. Quatrussis hac nota scribas uocesque:

=

quadrans ;

sedecim enim quadrantes quatrussis efficiunt.
X=- LƆ

52.

Quinques hac nota scribas uocesque: quadrans semuncia sici

licus; nam sedecim quadrantes ac totidem semunciae sicilici22) ut et tum supplevi; sc. hoc notatum t. mox interiit: inde etiam ut omissum est. Graecum exemplum ex Herodoto sumptum esse, Didymus apud Priscian. de ponder. p. 1347 Putsch. docet, quem Maianus videtur secutus esse. 3) Intellige divisionem in tres ar

›s nummos, qui in numero aeris sunt, ideoque ex numero notam

4) Cum hoc in tota hac expositione SS. 48-62. quasi unum recurrens scribas ac voces tum in vocabulo partis ubique seratus nominativus et alia quaedam argumento sunt, etiam notam eiusque significationem a Maeciano quasi unum quoddam adscriptam fuisse, hoc est, nota supra, significatione infra scripta, ut scilicet uno obtutu facilius utrumque perciperetur. In P. V. nota perperam post significationem posita est, quod Moms. servavit; Boeckh. probabilius nec tamen recte ordinem invertit. 5) Moms. et P. V. hic et ubique dupundium. 6) Nota haec indeclinabilia potius quam neutra tressis, quatrussis quinques, sexis, septus, nonus, decus undeciaere (h. i. undeci[m nummi] aere, ut dicitur tre[s librae] pondo etc.) quindeciaere. Quae omnia sunt ratiocinatorum; nam vulgari sermone, ut ex Varrone et aliis constat, omnis aeris numerus a tresse usque ad centussem masculino sexu in -ssis efferebatur

que faciunt quinques.

X =

==

L

53. Sexis hac nota scribas nomines

que: triens semuncia; aeque enim trientes et semunciae sede

cies ducti sexis efficiunt. 54. Septus hac nota scribas ac

nomines:

X = == ว quincunx sicilicus;

simili enim modo quincunces ac

sicilici multiplicati septus efficiunt. 55. Octus hac nota scri

IS semis,

bas ac nomines: quibus eodem modo multiplicatis octus reperies. 56. Nonus hac nota scribas appellesque:

XSLO

'sedecies enim 27 hac quoque nota,

nonus

semis semuncia sicilicus; quae uocatur semis semuncia sicilicus, multiplicata inuenies. 57. Decus hac nota scribas atque nomines: XS-L '(quia)8 septuncem quoque ac semunciam septuux semuncia:

totiens si duxeris, decus efficies. 58. Undeciaere hac nota XS=3

scribas appellesque: bes sicilicus;

nam bes sicilicus totiens

ducti undeciaere efficiunt. 59. Duodeciaere hac nota scribas

ac uoces:

XS=
dodrans;

dodrantes (enim)9 eodem modo computati

duodeciaere efficiunt. 60. Tredeciaere hac nota scribas ac

unciis sicilicis eadem ratione multiplicatis tredecim asses efficias. 61. Quattuordeciaere hac nota scribas ac uoces: XS = == = L

dextaus semuncia: '(quia) 8 dextantes semunciaeque sedecim aeque quattuordeciaere efficiunt. 62. Quindeciaere hac nota XS==ɔ scribas et appelles:

deunx sicilicus;

'(scilicet) 30 deunx quoque ac sicilicus sedécies ducti quindeciaere efficiunt. 1

et declinabatur. 27) Scripsi; ut semissem (ut similiter ed. Moms. et inde in fine inuenias P. V.; ut factum ex antecedente -us; dein fraudi fuit librario nota em = enim. 8) Supplevi omissum ob antecedens -cia. 9) Supplevi ex antecedenti -es vel sequenti eo. 30) Ex anteced. sicilicus. 1) Priore ed, initio cum, hic efficiant scrips.

63. Ingeniosissime autem, cum ad denarium ratio conficeretur, excurrentis aeris nota inuenta est, quae sedecies multiplicata id efficeret: nam cum denarii nota praescribatur eique 'subiungatur 32 aeris excurrentis nota, manifestum est, eam sedeciens ducendam ex adnotatione denarii.

64. Ad quinarium et uictoriatum rationem Romae confici nescio: quemadmodum tamen, si uelis, conficias, facilius apparebit, si prius inspexeris, ad quem modum sestertiaria ratio confiat; tunc enim excurrentis aeris leges exemplum '(uel) 3 denariariae rationis, et dimidiam duces, uel sestertiariae, et duplicabis.

65. Ad sestertium ratio si confiat, 'semis 4 hac nota scribitur-T5; uocatur libella teruncius. est autem libella sestertii decima pars, teruncius quadragesima, quae duae iunctae octauam sestertii, id est semissem, efficiunt; nam octo libellis, id est octo decimis, teruncii octo, id est octo quadragesimae (quae fiunt quattuor uicesimae, hoc est duae decimae) adiectae complent sestertium; 66. sunt enim in sestertio libellae decem, singulae uiginti, teruncii quadraginta. 67. Infra semissem nemo 'temere 6 rationem sestertiariam ducit. potest tamen: nam quadrans, qui est pars sexta decima sestertii, poterit notari singula, quae est uicesima sestertii, et dimidio teruncio, qui est octogesima sestertii; nam utraque haec pars iuncta efficit sextam decimam. 68. As notari debet '=£; haec ad sestertium nota uocatur duae libellae singula;

4) A semisse

32) subiniungatur Moms. ed. ex P. V. 3) Supplevi. Maecianus hic incipit, non ut in denariaria ratione ab asse, quia ad sestertium maxime minutae rationes velut de quotidianis olerum, carnis, pomorum aliisque simplariis venditionibus conficiebantur, in quibus etiam semissis vel adeo quadrantis ratio habebatur. 5) Praemissa sc. etiam hic nota HS, quam brevitatis studio Maecianus omisit. Cf. §. 68. ad sestertium nota. Ceterum animadverte, signum

praeposita sestertii nota aliam significationem habuisse, ac si nihil praeponeretur (cf. §. 2), perinde ut nota S, quae hic dimidium sestertium i. e. quinque libellas significabat. Cf. SS. 66. 70-73. 6) Ita Boeckh. tenere ex P. V. Moms. ed.) Sic cum Moms. ex P. V. dedi. Nec tamen credibile est, notam singulae plane eandem fuisse atque semunciae, de qua vid. not. 4. Immo, cum et ipsa ab initiali Sˇinciperet, cavendum erat, ne vel cum semissis neve cum

IVRISPR. ANTEI. REL. ED. II.

22