sed propriam actionem eius delicti nomine praetor introduxit, quae appellatur ui bonorum raptorum, et est intra annum quadrupli, post annum simpli: quae actio utilis est, etsi quis unam rem, licet minimam, rapuerit.

188

2

210. Damni iniuriae actio constituitur per legem Aquiliam, cuius primo capite cautum est, (ut) si quis hominem 183. alienum | '(ali)enamue9 quadrupedem, quae pecudum numero sit, iniuria occiderit, quanti ea res in eo anno plurimi fuerit, tantum 'aes 190 domino dare damnetur. 211. 'Iniuria1 autem occidere intellegitur, cuius dolo aut culpa id acciderit, nec ulla alia lege damnum, quod sine iniuria datur, repraehenditur; itaque inpunitus est, qui sine culpa et dolo malo casu quodam damnum committit. 212. Nec solum corpus in actione huius legis aestimatur; sed 'si alieno seruo occiso plus dominus capiat damni quam pretium serui sit, id quoque aestimatur, uelut si seruus meus ab aliquo heres institutus antequam iussu meo hereditatem cerneret, occisus fuerit: non enim tantum ipsius pretium aestimatur, sed et hereditatis amissae quantitas. item si ex gemellis uel ex comoedis uel ex symphoniacis unus occisus fuerit, non solum occisi fit aestimatio, sed eo amplius quoque conputatur, quod ceteri, qui supersunt, depretiati sunt. idem iuris est etiam si ex pari mularum unam uel etiam ex 'quadrigis equorum3 unum occiderit. 213. Cuius autem seruus occisus est, is liberum arbitrium habet uel capitali crimine reum facere eum, qui occiderit, uel hac lege damnum persequi. 214. Quod autem

(notatam) C. edd. 188) Ita Inst. actio addunt C. edd. 9) Ex Inst. et L. 2 pr. h. t. emendavi. eamue (initio paginae) C. edd. Sed iam alienamue ed. Bg. 5. 190) Alieno loco ex margine puta repositum in eodem versu ante iniuria C. habet is, unde aes (es) restitutum huc revocavi. Cf. L. 2 pr. cit. 1) Is iniuria C. edd. Cf. not. 190. 2) Scripsi Gaius' p. 104. sane i C. sane si ed. Bg. Sed sane suam vim (freilich, allerdings) h. l. non habet. 3) quadrigis aequorum C.

(47, 8). §. 210.
=pr. I. de l. Aquil. (4, 3). Cf. L. 2 pr. D. ad
1. Aquil. (9, 2). §. 211. Cf. SS. 2. 3. 14. I. ib. Collat. 7, 3. $$. 1.
4. Cic. pro Tull. 11. L. 23 fin. D. de reg. iur. (50, 17).
§. 212.
Cf. S. 10. 1. h. t. (4, 3). L. 22. §. 1. D. eod. (9, 2).
§. 213. Cf.
S. 11. I. ib.; lib. meum Gaius' p. 104. §. 214. Cf. S. 9. 1. ib.

adiectum est in hac lege, quanti in eo anno plurimi ea res fuerit,' illud efficit, si clodum puta aut luscum seruum occiderit, qui in eo anno integer fuerit, '(ut non quanti clodus aut luscus, sed quanti integer fuerit,) 194 aestimatio fiat; quo fit, ut quis plus interdum consequatur quam ei damnum | datum est.

5

6

215. Capite secundo '(aduersus) adstipulatorem, qui pecuniam in fraudem stipulatoris acceptam fecerit, quanti ea res est, tanti actio constituitur. 216. 'Qua et ipsa parte legis damni nomine actionem introduci manifestum est; sed id caueri non fuit necessarium, cum actio mandati ad eam rem sufficeret; nisi quod ea lege aduersus infitiantem in duplum agitur.

217. Capite tertio de omni cetero damno cauetur: itaque si quis seruum uel eam quadrupedem, quae pecudum numero (est, uulnerauerit, siue eam quadrupedem, quae pecudum numero) non est, uelut canem, aut feram bestiam, uelut ursum, leonem, uulnerauerit uel occiderit, ex hoc capite actio constituitur: in ceteris quoque animalibus, item in omnibus rebus, quae anima carent, damnum iniuria datum hac parte uindicatur; si quid enim ustum aut ruptum aut fractum (fuerit), actio hoc capite constituitur, quamquam potuerit sola rupti appellatio in omnes istas causas sufficere: ruptum (enim intellegitur, quod quoquo modo corruptum) est; unde non solum usta aut rupta aut fracta, sed etiam scissa et collisa et effusa et 'quoquo modo aliter7 perempta atque deteriora facta hoc uerbo continentur. 218. Hoc tamen capite non quanti in eo anno, sed quanti in diebus xxx proxumis ea res

quadriga equorum ed. Bg. 194) ut non quanti mortis tempore, sed quanti in eo anno plurimi fuerit' ed. Bg. 5) Ex Pöschm. cj. scripsi (omissum sc. adū. ante adst.) (in) edd. et mea prior. 6) Quam C. ed. Bg, qua ed. Bg. 5. 7) Ex mea cj. scripsi (qq modo aLı¥). Post

00

S. 19. 1. de act. (4, 6) et supra §. 210. infra S. 218. §. 215. Cf.
S. 12. I. h. t. (4, 3). L. 27. §. 4. D. eod. (9, 2). supra §. 110 seq.
'Gaius' p. 107. §. 216. Cf. S. 111.
4, 9. 171. §. 217.
S. 13. 1. ib. Cf. Collat. 2, 4. 12, 7. L. 27. §. 5. D. h. t. (9, 2).
§. 218. Cf. SS. 14. 15. I. ib. L. 29. §. ult. D. eod. (9, 2).

184.

fuerit, damnatur is, qui damnum dederit; ac ne 'plurimi' quidem uerbum adicitur: et ideo quidam 'diuersae scholae 198 putauerunt, liberum esse 'ius datum, ut duntaxat de triginta9 diebus 'proximis uel eum praetor formulae adiceret, quo 185. plurimi res fuit, uel alium, quo minoris fuit: sed Sabino placuit, perinde habendum ac si etiam hac parte 'plurimi' uerbum adiectum esset; nam legis latorem contentum fuisse, (quod prima parte eo uerbo usus esset). 219. Et 'quia 200 placuit, ita demum ex ista lege actionem esse, si quis corpore suo damnum dederit, 'alio1 modo damno dato utiles actiones dantur, uelut si quis alienum hominem aut pecudem incluserit et fame necauerit, aut iumentum tam uehementer egerit, ut rumperetur; 'item2 si quis alieno seruo persuaserit, ut in arborem ascenderet uel in puteum descenderet, et is ascendendo aut descendendo 'ceciderit et aut 3 mortuus fuerit aut aliqua parte corporis laesus sit. 'quod si quis alienum seruum de ponte aut ripa in flumen proiecerit et is suffocatus fuerit, 'hunc corpore suo damnum dedisse eo, quod proiecerit, non difficiliter intellegi potest.

220. 5* Iniuria autem committitur non solum cum quis puguo pulsatus aut fuste percussus uel etiam uerberatus erit, sed et si cui conuicium factum fuerit, siue quis bona alicuius quasi debitoris (sui) sciens, eum 'nihil debere sibi, posse(derit), proscripserit, siue quis ad infamiam alicuius libellum

C

7

6

lacunam aut C. edd. quoque modo Inst. 198) De mea cj. restitui. 9) Cf. Gaius' p. 114. 200) Huius voc. notam, quam librarius paulo mutatam (= qui) sequenti v. ante voc. alio modo perperam posuit, suo loco restitui. 1) quia alio ed. Bg. Alii aliter. 2) Hoc voc., quod in C. in quartum abhinc versum ablegatum offendebat, huc, ubi desideratur, revocavi. aut' (minus aptum) ex Inst. edd. suppleve runt. 3) cecideri aut C. ceciderit ita ut ed. Bg. 4) Scripsi Gaius p. 115. itemp C. (cf. not. 202). nam ed. Bg. 5) Ex Goesch, ed. is utique ed. Bg. aeque bene. 5*) Excidisse aliquid videtur, cui respondet pr. I. h. t. : Collat. 2, 5, 1. 6) Addidi. Excidisse videtur ob simile sequens sci-ens.) Scripsi 'Gaius' p. 115. ipsi nihil debere sibi C. ed. Bg., sed v. ipsi uncis incluso, in ed. 5. mutato in iure'.

S. 219. Cf. S. 16. I. ib. Collat. 12, 7. §§. 4—8. L. 7. §. 7. D. h. t. (9, 2). §. 220. Cf. §. 1. I. de iniuriis (4, 4). Paul. 5, 4. SS. 1. 3. 4. 14 seq. possederit proscr.] cf. 3, 78. 4, 102. Cic. pro Quint. 15.

aut carmen scripserit, siue quis matremfamilias aut praetextatum adsectatus fuerit, et denique aliis pluribus modis. 221. Pati autem iniuriam uidemur non solum per nosmet ipsos, sed etiam per liberos nostros, quos in potestate habemus, item 186. per uxores nostras, quamuis in manu nostra (non) sint; itaque si 'filiae 208 meae, quae Titio nupta est, iniuriam feceris, non solum filiae nomine tecum agi iniuriarum potest, uerum etiam meo quoque et Titii nomine. 222. Seruo autem ipsi quidem nulla iniuria intellegitur fieri, sed domino per eum fieri uidetur: non tamen iisdem modis, quibus etiam per liberos nostros uel uxores iniuriam pati uidemur, sed ita, cum quid atrocius commissum fuerit, quod aperte in contumeliam domini fieri uidetur, ueluti si quis alienum seruum uerberauerit; et in hunc casum formula proponitur; at si qui seruo conuicium fecerit uel pugno eum percusserit, non proponitur ulla formula, nec temere petenti datur.

223. Poena autem iniuriarum ex lege XII tabularum propter membrum quidem ruptum talio erat; propter os uero fractum aut conlisum trecentorum assium poena erat statuta, si libero os fractum erat; at si seruo, cL: propter ceteras uero iniurias xxv assium poena erat constituta. et uidebantur ́illis temporibus in magna paupertate satis idoneae istae pecuniae 9 poenae esse. 224. Sed nunc alio iure utimur: permittitur enim nobis a praetore ipsis iniuriam aestimare, et iudex uel tanti condemnat, quanti nos aestimauerimus, uel minoris, prout ei uisum fuerit; sed cum atrocem iniuriam praetor | aestimare soleat, si simul constituerit, quantae pecuniae no- 187. mine fieri debeat uadimonium, hac ipsa quantitate taxamus formulam, et iudex quamuis possit uel minoris damnare, ple

205) Quod in C. praecedit ueltiae (i. e. uel Titiae) a dubitante librario aliquando voci filiae superscriptum, errore deinde in contextum venisse, et recte a Bg. omissum esse, nunc mihi persuadeo. 9) pecu

=

§. 221. Cf. §. 2. I. ib. Paul. 5, 4. §. 3. §. 222. S. 3. I. ib. Cf. Ies. Sirac. 33, 31. 'Gaius' p. 154. 160. §. 223. S. 7. 1. ib. Cf. Collat. 2, 5. §. 5. Paul. 5, 4. SS. 6. 7. Fest. v. Talionis. Viginti quinque. Gell. 20, 1. 16, 10. et vid. Gaius' p. 117 seq. §. 224. Cf. S. 7. I. cit. Collat. 2, 6. §§. 1—5. 2, 2. Paul. 5, 4. §. 7. Gell. 20, 1.

rumque tamen propter ipsius praetoris auctoritatem non audet minuere condemnationem. 225. Atrox autem iniuria aestimatur uel ex facto, uelut si quis ab aliquo uulneratus aut uerberatus fustibusue caesus fuerit; uel ex loco, uelut si cui in theatro aut in foro iniuria facta sit; uel ex persona, uelut si magistratus iniuriam passus fuerit, uel senatoribus ab humili persona facta sit iniuria.