POSSIS SECVNDVM LEGEM PVBLICAM, HOC AERE, et ut quidam adiciunt, AENEAQVE LIBRA, ESTO MIHI EMPTA; deinde aere percutit libram, idque aes dat testatori uelut pretii loco; deinde testator tabulas testamenti tenens ita dicit: HAEC ITA VT IN HIS TABVLIS CERISQVE SCRIPTA SVNT, ITA DO, LEGO, ITA TESTOR, ITAQVE VOS, QVIRITES, TESTIMONIVM

76

ITA

MIHI 'PERHIBETOTE; et hoc dicitur nuncupatio: nuncupare est enim palam nominare, et sane quae testator specialiter in tabulis testamenti scripserit, ea uidetur generali sermone nominare atque confirmare. 105. In testibus autem non debet is esse, qui in potestate est aut familiae emptoris aut ipsius testatoris, quia propter ueteris iuris imitationem totum hoc negotium, quod agitur testamenti ordinandi gratia, creditur inter familiae emptorem agi et testatorem, quippe olim, ut proxime diximus, is, qui familiam testatoris mancipio accipiebat, heredis loco erat; itaque reprobatum est in ea re domesticum testimonium. 106. Unde et si is, qui in potestate patris est, familiae emptor adhibitus sit, pater eius testis esse non potest; 'at ne is quidem, qui in eadem potestate est, uelut frater eius. sed si filiusfamilias ex castrensi peculio post missionem 80. faciat testamentum, nec pater eius recte testis | adhibetur, nec is, qui in potestate patris 'est. 107. De libripende eadem, quae et de testibus, dicta esse intellegemus: nam et is testium numero est. 108. Is uero, qui in potestate heredis aut legatarii est, cuiusue heres ipse aut legatarius in potestate est, quique in eiusdem potestate est, adeo testis et libripens adhiberi potest, ut ipse quoque heres aut legatarius iure adhibeantur. sed tamen quod ad heredem pertinet, quique in eius potestate est, cuiusue is in potestate 'est, 9 minime hoc iure uti debemus.

quens qvo intellige

8

ut.76) perhibitote C. ed. Bg. 7) Malim ac.

8) Ex Inst. sit Sched. ed. Bg. 9) erit C. edd.

§. 105. Cf. Ulp. 20, 3. §§. 9. 10. I. de test. ord. (2, 10).

§. 106.

Cf. Ulp. 20, 4. 5. §. 9. 1. tit. cit. L. 20. §. 2. D. qui test. fac. (28, 1). §. 107. Cf. Ulp. 20, 3. C. Aelius apud Priscian. 8. p. 792 P.

108. Cf. SS. 10. 11. I. tit. cit.

DE TESTAMENTIS MILI7VM. 109. Sed haec diligens obseruatio in ordinandis testamentis militibus propter nimiam inperitiam constitutionibus principum remissa est: nam quamuis neque legitimum numerum testium adhibuerint, neque uendiderint familiam, neque nuncupauerint testamentum, recte nihilo minus testantur. 110. Praeterea permissum est iis et peregrinos et Latinos instituere heredes uel iis legare; cum alioquin peregrini quidem ratione ciuili prohibeantur capere hereditatem legataque, Latini uero per legem Iuniam. 111. Caelibes quoque, qui lege Iulia hereditatem legataque capere uetantur, item orbi, id est, qui liberos non habent, quos lex 'Papia plus quam dimidias partes hereditatis legatorumque capere vetat, ex militis testamento solidum ca[Fol. deperd.]

80

piunt.
vv. 2-20.

✶ ✶ prohibet1 ✶✶

| 112.

I'sed se

81. t. s.

80) Sententiam probabi'em perfeci. Folium enim (sexti quaternionis primum, cf. Goescheni praef. p. xxx.), in quo haec de militis testamento materia continuabatur, plane deperditum ideoque nec in margine numeratum est. Transiit in eo Gaius absoluta illa materia ad id, quod Ulp. 20, 10—16, Iustinianus tit. 1. quibus non est permissum facere testamentum (2, 12) exponit, cuius tituli quaedam, velut ipsius initii partem, Gaiana esse, vix dubitandum est. Ex Epitoma haec huc pertinent 2, 2. §. 1. Id quoque statutum est, quod non omnibus liceat facere testamentum: sicut sunt hi, qui sui iuris non sunt, sed alieno iuri subiecti sunt, hoc est filii, tam ex nobis nati, quam adoptiui. §. 2. Item testamenta facere non possunt impuberes, id est minores quattuordecim annorum, aut puellae duodecim. §. 3. Item et hi qui furiosi, id est mente insani fuerint, non possunt facere testamenta, sed hi qui insani sunt, per interualla, quibus sani sunt, possunt facere testamenta. 1) De eorum aliquo sermonem esse, qui testamentum facere prohibeantur vel non prohibeantur, palam est, et miror Bgium eumque secutum Gneistium, qui immemores, integrum inter haec folium intercidisse, his verbis sententiam Si 111. perfici putaverunt (quem errorem iam tacite correxit By. ed. 5). Mihi vero Gaius hoc loco, si recte interpretor in Schedis v. 1. 2. relata, post

§. 109. pr. I. de milit, test. (2, 11). Cf. Ulp. 23, 10. infra S. 114. §. 110. Cf. 1, 23 seq. 2, 218. 275. Ulp. 17, 1. 22, 2. 3. L. 13. §. 2. D. de testam, mil. (29, 1). L. 5. C. eod. (6, 21). §. 111. Cf. 2, 144. 286. Ulp. 17, 1. 22, 3. §. 112. Cf. 1, 115a. Paul. 3, 4a. S. 1.

ita

natus diuo Hadriano auctore, ut supra quoque significauimus, mulieribus etiam coemptione non facta 82 testamentum 82. facere permisit, si modo facerent maiores3 | annorum XII tutore auctore; scilicet ut quae tutela liberatae non essent, testari deberent. 113. Videntur ergo melioris condicionis esse feminae quam masculi; nam masculus minor annorum XIIII testamentum facere non potest, etiamsi tutore auctore testamentum facere uelit; femina uero post XII. annum testamenti faciundi tutore auctore ius nanciscitur.

4

114. Igitur si quaeramus, an ualeat testamentum, inprimis aduertere debemus, an is, qui id fecerit, habuerit testamenti factionem: deinde si habuerit, requiremus, an secundum iuris ciuilis regulam testatus sit, exceptis militibus, quibus propter nimiam inperitiam, ut diximus, quomodo uelint uel quomodo possint, permittitur testamentum facere.

115. Non tamen, ut iure ciuili ualeat testamentum, sufficit ea obseruatio, quam supra exposuimus de familiae uenditione et de testibus et de 'nuncupatione; [116.] seď3 ante omnia requirendum est, an institutio heredis sollemni more facta sit; nam aliter facta institutione nihil proficit, familiam

pupillum de muliere disseruisse eamque differentiam exposuisse videtur, quod pupillus ne tutore quidem auctore, mulier etiam tutore non auctore saltem praetorio iure testamentum facere possit. Videtur enim ibi fuisse: etsi prohibetur ml (mulier) p(er) i(us) civile) sine tutore) auctore) te stari, t(a)m(en) secund(um) tab(ulas) b(onorum) possessionem accipere potest, qui s. t. a. testamento facto heres ab ea scriptus est.' Accuratius haec, ut solet, persequitur S. 118. 82) Ad sententiam restitui 'Gaius' p. 37. 3) Puta scriptum fuisse: pmisit si m facerent maiores. Postea bis annis pro annorum ed. Bg. 5. Codiciş sigla utramque patitur explicationem. 4) Sequitur linea vacua. 5) nunccupaznib (pro nuncuparnes') C. nuncupationis uerbis ex priore mea cj. ed. Bg., deinceps sed' desiderans. Equidem post animadverti, nuncupationis verba' tunc dici, ubi 'loqui' additur. Cf. 2, 119. 121. 149. Ulp. 20, 13. nuncupationibus [set]

§. 113. Cf. §. 1. 1. quib. n. e.
S. 2. Ulp. 20, 12. 15. Paul. l. c.
poss. (28, 1). ut dix.] S. 109.
(2, 13); cf. supra §. 104.

§.

perm. fac. test. (2, 12). Epit. 2, 2. §. 114. = L. 4. D. qui test, fac. §. 115. pr. 1. de exher. lib. 116. Cf. L. 10. D. de iure codic.

86

testatoris ita uenire 'testesque ita adhibere et nuncupare (ita) testamentum, ut supra diximus. 117. Sollemnis autem institutio haec est: TIT/VS HERES ESTO; sed et illa iam conprobata uidetur: TITIVM HEREDEM ESSE | IVBEO; at illa non est con- 83. probata: TITIVM HEREDEM ESSE VOLO; sed et illae a plerisque inprobatae sunt: HEREDEM INSTITVO, item: HEREDEM FACIO.

118. Obseruandum praeterea est, ut si mulier, quae in tutela sit, faciat testamentum, 'tutore auctore facere debeat: alioquin inutiliter iure ciuili testabitur. 119. Praetor tamen si

septem signis testium signatum sit testamentum, scriptis heredibus secundum tabulas testamenti bonorum possessionem pollicetur, '(et) si nemo sit, ad quem ab intestato iure legitimo pertineat hereditas, uelut frater eodem patre natus aut patruus aut fratris filius, ita poterunt scripti heredes retinere hereditatem: nam idem iuris est et si alia ex causa testamentum non ualeat, uelut quod familia non uenierit, aut nuncupationis uerba testator locutus non sit. 120. Sed uideamus, an (non) etiamsi frater aut patruus extent, potiores scriptis heredibus habeantur: rescripto enim imperatoris Antonini significatur, eos, qui secundum tabulas testamenti non iure factas bonorum possessionem petierint, posse aduersus eos, qui ab intestato uindicant hereditatem, defendere se per exceptionem doli mali. 121. Quod sane quidem ad masculorum testamenta pertinere, certum est; item ad feminarum, quae ideo-non utiliter testatae sunt, quod uerbi gratia familiam non uendiderint, aut nun

Bg. ed. 5. 86) testesq. ita athibere a nuncupare testamentum C. testesue ita adhibere aut nuncupare testamentum ed. Bg. Sed cum omnia haec coniunctim adesse debeant, ut valeat testamentum, locus hic non est particulis alternativis. 7) Ex Hollw. cj. tutores hauet Sched. (male interpretando notam tut. hauct.) tutoris auctoritate invito loquendi usu ed. Bg., quem miror ed. 5. exemplo se defendere, ubi quis auctoritate eorum, quos consuluit, facere aliquid dicitur. *) Revocavi, omissum olim, cum scriptum esset pollicet. om. ed. Bg.

(29, 7). S. 31. I. de leg. (2, 20). §. 117. Cf. Ulp. 21. L. 15. C. de testam. (6, 23). §. 118. Cf. 1, 192. 2, 112. 3, 43. §. 119. Cf. 2, 147 seq. Cic. Top. 4. cum Boeth. Ulp. 23, 6. 28, 6. §. 120. Cf. Collat. 16, 3. §. 1. de b. p. s. t. 37, 11. L. 15. D. de b. p. c. t. 37, 4).

Ulp. 20, 15. Cic. Verr. 2, 45. (Z. 11. §. 2. D. §. 121. Cf. 2,

84. cupationis uerba locutae non sint: an autem et ad ea testamenta feminarum, quae sine tutoris auctoritate fecerint, haec constitutio pertineat, uidebimus. 122. Loquimur autem 'non 88* de his scilicet feminis, quae in legitima parentium aut patronorum tutela sunt, sed de his, quae alterius generis tutores habent, qui etiam inuiti coguntur auctores fieri: alioquin parentem et patronum sine auctoritate eius facto testamento non summoueri, palam est.

123. Item qui filium in potestate habet, curare debet, ut eum uel heredem instituat, uel nominatim exheredet; alioquin si eum silentio praeterierit, inutiliter testabitur: adeo quidem, ut nostri praeceptores existiment, etiamsi uiuo patre filius defunctus sit, neminem heredem ex eo testamento existere posse, scilicet quia statim ab initio non constiterit institutio; sed diuersae scholae auctores, si quidem filius mortis patris tempore uiuat, sane impedimento eum esse scriptis heredibus et suum ab intestato heredem fieri confitentur; si uero ante mortem patris interceptus sit, posse ex testamento hereditatem adiri putant, nullo iam filio impedimento; quia scilicet existimant, '(non) 9o statim ab initio inutiliter fieri testamentum filio praeterito. 124. Ceteras uero liberorum personas si praeterierit testator, ualet testamentum: '(quo)1 praeteritae istae 85. personae scriptis heredibus in partem adcrescunt, si sui int. s. stituti sint, in uirilem; si extranei, in dimidiam: id est, si quis tres uerbi gratia filios heredes instituerit et filiam praeterierit, filia adcrescendo pro quarta parte fit heres; 'proque ea praetor etiam tuetur eam secundum ius ciuile, ex quo et ab intestato tantum partem habitura esset; at si extraneos ille

90

quae

etiam 5. 88*) Hoc v., quod est in C. et edd. post feminis, suo loco restitui. 9) q scilicet C. 90) Ex ed. Goesch. Bg. supplevit post initio. 1) Supplevi. Fortasse hic quoque illud q not. 89. fugitivum et huc revocandum est. Cf. Ulp. 22, 17. not. 2) Sic nunc et pressius ad Sched. vestigia et ad sensum rectius restitui, proque (pq), praetor, etiam, tuet', ius ciuile (ic), tantum (tt), siglis scripta ponens. praeterea praetor etiam | tuetur eam ex hac parte, quoniam ab inte

104 seq. 115. 118. 119. de exher. lib. (2, 13).

§. 122. Cf. 1, 190. 192. §. 123. = pr. 1. Cf. Ulp. 22, 16. §. 124. Cf. Ulp. 22, 17.