9

causam erroris probare, et ita omnes fiunt ciues Romani, et filius in potestate patris esse incipit. 70. Idem iuris omnino est, si Latinus per errorem peregrinam quasi Latinam aut ciuem Romanam e lege Aelia Sentia uxorem duxerit. 71. Praeterea si ciuis Romanus, qui se credidisset Latinum, 'duxerit 67 Latinam, permittitur ei filio nato erroris causam probare, tamquam si ex lege Aelia Sentia uxorem duxisset. Item 'iis, qui cum ciues Romani essent, peregrinos se esse credidissent et peregrinas uxores duxissent, permittitur ex senatusconsulto filio nato causam erroris probare: quo facto peregrina uxor ciuis Romana (fil) et filius, 'qui item est peregrinus, non solum ad ciuitatem Romanam peruenit, sed etiam in potestatem patris redigitur. 72. Quaecumque de filio esse diximus, eadem et de filia dicta intellegemus. 73. Et quantum ad erroris causam probandam attinet, nihil interest, cuius aetatis filius siue filia sit, 'cum senatusconsulto nihil de ea re caueatur: nisi forte 70 | Latinus 'uel Latina proponatur,1 qui'ex lege Aelia Sentia matrimonium contraxerint; nam tunc sal2ne, si3 minor anniculo sit filius filiaue, causa probari non potest. nec me praeterit, in aliquo rescripto diui Hadriani ita esse constitutum, tamquam quod ad erroris quoque causam probandam 'anniculum filium factum necesse sit: 'sed non semper uideri debet generale ius indu|etum,

ad marginem aliquando (h. e. in antiquiore codice, Veronensi priore, quod mirum videri Bgio ed. 3. non debebat) suppletas pervenisse in S. 69., ubi nunc v. 20. ante e lege A. S. in C. leguntur, ab edd. omissae sunt. 67) duxisset' edd. 8) In C. fuerit: iis qui c'; his qui licet edd. hiis qui cum ed. Bg. 5. 9) Restitui. Puto enim scriptum fuisse: q it ē peg (vel pegr). Additur hoc, quia et uxorem dixerat peregrinam. Bg. ed. 5. maluit pleonasmum: quoque ciuis Romanus fit et. 70) Sensus explicandi causa restitui, notis scriptum arbitratus cum', 'consulto', nihil' et caueatur'. 1) Item restitui notis adhibitis in 'uel' et "proponatur'. 2) Item restitui, notis ådhibitis in Aelia Sentia', matrimonium', contra', 'nam', tunc'. 3) ni si Sched. nisi ed. Bg. 4) Restitui secundum ductus Sched., quos interpretor: anniculum filiu fact. necesse sit. Igitur v. 'attinet'

§. 72. Cf. supra §. 32a. Ulp. 3, 3. §. 73. Cf. supra §. 29.

で

75

cum imperator 'epistulam ad quendam dedit. 74. 'At 20. peregrino quoque nuptiis per errorem contractis causam1.s. probare licere, rescripto significatur. quippe quodam casu acciderat, ut peregrinus ciuem Romanam, quae eum Latinum credebat, ex lege Aelia Sentia uxorem duxisset et filio nato alias ciuitatem Romanam consecutus esset. deinde cum quaereretur, an causam probare posset, rescripsit imperator Antoninus, perinde posse eum causam probare, atque si peregrinus mansisset. ex quo colligimus, etiam peregrinum causam probare posse. 75. Ex iis, quae diximus, apparet, siue errore siue scientem peregrinus ciuem Romanam uxorem duxerit, eum, qui ex eo matrimonio | nascitur, 'peregrinum nasci; sed si quidem per errorem cum eo | matrimonium contractum fuerit, 'causam ex senatusconsulto80 probari posse| secundum ea, quae superius diximus; si uero nullus error | interuenerit, sciente 'ciue Romana1 condicionem mariti sui, | nullo casu mariti uel2 filii statum mutari.

76. 'Illud plane constat, inter ciuem Romanum et perelgrinam, si quidem eam, cum qua conubium habeat,3 uxorem duxerit, sicut supra quoque diximus, iustum matrimonium contrahi. et tunc ex iis qui nascitur, ciuis Romanus est et in potestate patris erit. 77. 'Itemque si ciuis Romana peregrino 'nupserit, conubio ex iure peregrin\i populi interueniente, qui ex eis nascitur, peregrinus et iustus pa|tris3 filius est,

4

omissa est, ut fieri solet (1, 136. 4, 80). 75) Ductus Sched. servans tanquam notas non continentes restitui. 6) Similiter restitui (erat: epistulā). tuendam ex Blum. Sched. edd. Sed Goescheno prima littera incerta visa est. Ad rem cf. Puchta Inst. I. §. 111. 7) Ad sensum et Sch. restitui,notatum fuisse ratus quoq(ue) et qdam. Edd. initio praebent: Item peregrino. 8) Lacunas omnes totius Si explevi, cuius sensum Hollwegius, singula non pauca idem et Goeschenus monstraverunt. Meorum quae notata fuisse putavi, indicavi. 9) pereg. 80) cm ex sc. 1) c. rom. 2) ū. 3) Ad sententiam Goeschenum fere secutus restitui. Notatum erat pelgrinā. 4) Ex Lachm. cj. itaque Sched. (pro itēque). 5) Sensus explicandi causa restitui. Similiter

§. 74. Cf. supra §. 68. §. 75. Cf. §. 68. §. 76. Cf. §. 56. §. 77. Cf. Liv. 23, 2. §. 6. 31, 31. §. 11. 38, 36. §. 6.

86

tem

21. tamquam si ex peregrina eum procreasset. | hoc 'tamen pore e senatusconsulto, quod auctore diuo Hadriano factum est, etsi non fuerit conubium inter ciuem Romanam et peregrinum, qui nascitur, iustus patris filius est. 78. Quod autem diximus, inter ciuem Romanam peregrinumque matrimonio contracto eum, qui nascitur, peregrinum 'nasci, etiam conubio non interueniente | ualet, idque per legem Mensiam iam antea effectum est.7 eadem leges illud quoque cauetur, ut si 'peregrinam, cum qua 'ei 90 conubium non sit, uxorem duxerit ciuis Romanus, peregrinus ex eo coitu nascatur. et in priore quidem specie necessaria lex Mensia fuit: nam alioquin conubio inter patrem et matrem non interueniente is, qui natus est, secundum iuris gentium regulam matris, non patris condicioni accedit. 1qua parte autem iubet lex, e ciue Romano et peregrina peregrinum nasci, nihil noui introduxit; nam etiam sine ea lege e regula iuris gentium idem futurum erat. 79. Adeo autem hoc ita est, ut etiam ex Latina et ciue Romano qui nascitur, matris condicioni accedat; nam lex Mensia ad hunc casum non pertinet: quae quidem non peregrinos fantum comprehendit, sed etiam qui Latini nominantur; sed ad alios Latinos pertinet, qui proprios populos propriasque ciuitates habebant et erant peregrinorum numero. 80. Eadem ratione ex contrario ex Latino et ciue Romana qui nascitur, ciuis Romanus nascitur.

2

Gösch. et Lachm. 86) Ex Gösch. cj. nq (pro tm) Sched. 7) Ad sensum restitui, paullo aliter atque Gösch. 8) Sequentia usque ad illa condicioni accedit' ex Gösch. sensus restitutione recepi. 9) partus C. edd.; correxit Gösch. (sc. ex peregr. factum). Ut eam vocem teneas, possis tentare: eadem lege id. de nuptiis c(iuis) R(0mani) cauet' ut scl (scilicet) partus ei'c' qua ei conubium non sit, -matri accedat id ē (est) ut peregrinus etc. Vel: eadem lege cauet(ur), ut si c(iui) Romano) edit(us) ex uxore sit partus iniqua et conubium non sit, matri accedat, id e(st), ut etc. Sed et haec correctionem desiderant el minus commoda sunt, nec Gaius in hac materia ut Ulpianus, partus vocem unquam adhibuit. 90) Ex Gösch. cj. et C. edd. 1) Sequentes lacunas ex mea restitutione replevi. 2) Sententiam restitui. Sunt fere tres versus. Alii paulo aliter.

§. 78. Cf. Ulp. 5, 8. §. 79. Cf. SS. 29. 22. Ulp. 3, 3.

fuerunt tamen, qui putauerunt, ex lege Aelia Sentia contracto 22. matrimonio Latinum nasci, quia uidetur eo casu per legem Aeliam Sentiam et Iuniam conubium inter eos dari, et semper conubium efficit, ut qui nascitur, patris condicioni accedat; aliter uero contracto matrimonio eum, qui nascitur, iure gentium matris condicionem sequi: at 'uero hodie nihil interest; sed 93 hoc iure utimur, 'quod et senatusconsulto auctore diuo Hadriano significatur, ut omnimodo ex Latino et ciue Romana natus ciuis Romanus nascatur. 81. His conuenienter etiam illud senatusconsulto diuo Hadriano auctore significatur, ut ex Latino et peregrina, item contra ex peregrino et Latina qui nascitur, matris condicionem sequatur. 82. Illud quoque his conueniens est, quod ex ancilla et libero iure gentium seruus nascitur, et ex libera et seruo liber nascitur. 83. Animaduertere tamen debemus, ne iuris gentium regulam uel lex aliqua uel quod legis uicem optinet, aliquo casu commutauerit. 84. Ecce enim ex senatusconsulto Claudiano poterat ciuis Romana, quae alieno seruo uolente domino eius coiit, ipsa ex pactione libera permanere, sed seruum procreare; nam quod inter eam et dominum istius serui conuenerit, 'eo senatusconsulto ratum esse iubetur. sed postea diuus Hadrianus, iniquitate rei et inelegantia iuris motus, restituit iuris gentium regulam, ut cum ipsa mulier li- 23. pera permaneat, liberum pariat. 85. 'Item e lege Latina ex

93) Ex Lachm.cj. uero hodie ciuis Romanus est; scilicet ed. Bg. 4) ex senatusconsulto q. (i. e. quod) C. ex senatusconsulto quo edd. Mihi igitur transposita videtur nota q. 5) s ( sacratissimo Gösch.) hic librarius posuit ex errore, ut puto, iam incipiens vocem significatur;

quare omisi. 6) ex C. edd. 7) Restitui. Librarius hic spatium

quattuor litterarum reliquit, quod explevi Item.' Deinde vero ‘e. l. lalina' ob similitudinem cum sequenti ex ancilla facile omittere potuit. Legem enim hanc Romanam non fuisse, apparet tam ex fine quam ex initio Si 86. collato cum SC. Claudiano. (Quod non curans supplevit Etiam lege Aelia Sentia' Bg. ed. 5.) Neque vero alius populi peregrini legem Vespasianus facile mutasset, qui contra in iure Latinorum tantum innovavit, ut qui ante eum Latii ius obtinuis

§. 82. Cf. infra SS. 88. 59. Ulp. 5, 9. Paul. 2, 21. SS. 1—3. pr. I. de ingen. (1, 4). §. 83. Cf. L. 24. D. de statu hom. (1, 5). §. 84. Cf. Paul. 2, 21 A. 4, 10. §. 2. ibique not. L. 3. Th. C. ad SC. Claud. (4, 9). infra SS. 91. 160. §. 85. Cf. L. 2 pr. D. ne de statu

ancilla et libero poterant liberi nasci; nam ea lege cauetur, ut si quis cum aliena ancilla, quam credebat liberam esse, coierit, siquidem masculi nascantur, liberi sint, si uero feminae, ad eum pertineant, cuius mater ancilla fuerit. sed et in hac specie diuus Vespasianus, inelegantia iuris motus, restituit iuris gentium regulam, ut omnimodo, etiamsi masculi nascantur, serui sint eius, cuius et mater fuerit. 86. Sed illa pars eiusdem legis salua est, ut ex libera et seruo alieno, quem sciebat seruum esse, serui nascantur. itaque apud quos talis lex non est, qui nascitur, iure gentium matris condicionem sequitur et ob id liber est.

87. Quibus autem casibus matris et non patris condicionem sequitur qui nascitur, iisdem casibus in potestate eum patris, etiamsi is ciuis Romanus sit, non esse plus quam manifestum est. et ideo superius rettulimus, quibusdam casibus per errorem non iusto contracto matrimonio senatum interuenire et emendare uitium matrimonii, eoque modo 'plerumque 98 efficere, ut in potestatem patris filius redigatur. 88. Sed si ancilla ex ciue Romano conceperit, deinde manumissa ciuis Romana facta sit, et tunc pariat, licet ciuis Romanus sit 24. qui nascitur, | sicut pater eius, non tamen in potestate patris est, quia neque ex iusto coitu conceptus est, neque ex ullo senatusconsulto talis coitus quasi iustus constituitur.

89. Quod autem placuit, si ancilla ex ciue Romano conceperit, deinde manumissa pepererit, qui nascitur, liberum nasci, (na)turali ratione fit: nam hi, qui illegitime concipiuntur, statum sumunt ex eo tempore, quo nascuntur; itaque si ex libera nascuntur, liberi fiunt, nec interest, ex quo mater

sent, Latini veteres dicerentur (Tacit. A. 4, 5 et infra not. ad 1, 95). Sed et simile quid in nuptiis Romanorum nobilium cum Latinis feminis et contra, bello contra spem exorto, cautum videmus SCto a. u. 269. Dionys. 6, 1. Denique lege Latina' i. e. iure Latino aliquid obtinere Gaius perinde dicere poterat, atque Tryphoninus L. 12. §.9. D. de captiv. (49, 15) dixit lege nostra' i. e. iure Romano. Vid. etiam 1, 193. 3, 96. 98) Cf. §. 68.

def. (40, 15). L. 3. C. sol. matr. (5, 18). §. 88. Cf. L. 46. D. de adopt. (1, 7).

§. 87. Cf. SS. 66 seq. §. 89. Cf. Ulp. 5, 10. L. 18.

24. D. de statu hom. (1, 5). Quintil. I. O. 3, 6. §. 25. L. 1. §. 2. L. 9.