II. DE IVRIS DIVISIONE.

8. Omne autem ius, quo uti

mur, uel ad personas pertinet, uel ad res, uel ad actiones. 3. sed prius uideamus de personis.

10.

III. DE CONDICIONE HOMINVM. 9. Et quidem summa diuisio de iure personarum haec est, quod omnes homines aut liberi sunt aut serui. Rursus liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini. 11. Ingenui sunt, qui liberi nati sunt; libertini, qui ex iusta servitute manumissi sunt. 12. Rursus libertinorum (tria sunt genera: nam aut ciues Romani, aut Latini aut dediticiorum) numero sunt. de quibus singulis dispiciamus; ac prius de dediticiis.

IIII. DE DEDITICIIS VEL LEGE AELIA SENTIA. 13. Lege itaque Aelia Sentia cauetur, ut qui serui a dominis poenae nomine uincti sint, quibusve stigmata inscripta sint, deue quibus ob noxam quaestio tormentis habita sit, et in ea noxa fuisse conuicti sint, 'quiues ut ferro aut cum bestiis depugnarent, traditi sint, inue ludum custodiamue coniecti fuerint, et postea uel ab eodem domino uel ab alio manumissi, eiusdem condicionis liberi fiant, cuius condicionis sunt peregrini dediticii.

10

V. DE PEREGRINIS DEDITICIIS. 14. Vocantur autem (peregrini dediticii) hi, qui quondam aduersus populum Romanum armis susceptis pugnauerunt, 'et deinde uicti se dediderunt. 15. Huius ergo turpitudinis seruos quocumque modo et cuiuscumque aetatis manumissos, etsi pleno iure dominorum fuerint, numquam aut ciues Romanos aut Latinos fieri dicemus, sed omnimodo dediticiorum numero constitui intellegemus.

ante legerat de edictis duorum praetorum. 7) Non tantum civile cf. S. 2. 8) quique C. edd. 9) Erant enim etiam quidam cives Romani dediticii, velut olim Campani. 10) Sic Goeschen. deinde ut uieti sunt de Lachm. cj. ed. Bg. deinde autem (pro et

iur. (1, 2). Senec. ep. 94.

S. 12. I. de iure nat. (1, 2). pr. I. de iur. pers. (1, 3). sith. 4.

=

§. 8.
§. 9.

§. 10.

L. 1. D. de statu hom. (1, 5).
L. 3. D. de statu hom. (1, 5).
Cf. S. 5 fin. I. eod. Fr. Do-

§. 11. Cf. L. 5. §. 2. D. de statu hom. (1, 5). §. 12.

Cf. Ulp. 1, 5. Fr. Dosith. SS. 4 seq.

§. 13. Cf. Ulp. 1, 11. Paul.

4, 12. SS. 5 seq. S. 14. Cf. E. Huschke Census u. Steuerverf.

p. 162 seq.

§. 15. Cf. SS. 17. 26.

16. Si uero in nulla tali turpitudine sit seruus,

manu

4. missum modo ciuem Romanum, modo Latinum fieri dicemus. 17. Nam in cuius persona tria haec concurrunt, ut maior sit annorum triginta, et ex iure Quiritium domini, et iusta ac legitima manumissione liberetur, id est uindicta aut censu aut testamento, is ciuis Romanus fit; sin uero aliquid eorum deerit, Latinus erit.

18.

VI. DE MANVMISSIONE VEL CAVSAE PROBATIONE. Quod autem de aetate serui requiritur, lege Aelia Sentia introductum est. nam ea lex minores xxx annorum seruos non aliter uoluit manumissos ciues Romanos fieri, quam si uindicta, apud consilium iusta causa manumissionis adprobata, liberati fuerint. 19. Iusta autem causa manumissionis est ueluti si quis filium filiamue aut fratrem sororemue naturalem, aut alumnum, aut 'paedagogum, aut seruum procuratoris habendi gratia, aut ancillam matrimonii causa, apud consilium manumittat.

11

VII. DE RECVPERATORIBVS. 20. Consilium autem adhibetur in urbe Roma quidem quinque senatorum et quinque equitum Romanorum puberum; in prouinciis autem uiginti recuperatorum ciuium Romanorum. idque fit ultimo die conuentus; sed Romae certis diebus apud consilium manumittuntur. Maiores uero triginta annorum serui semper manumitti solent, adeo ut uel in transitu manumittantur, ueluti cum praetor aut pro consule in balneum uel in theatrum eat.

deinde) ed. Bg. 5. 11) paedagogum intellige liberorum manumissoris (L. 35. D. de fideic. lib. 40, 5). Infra S. 39. intelligitur is, qui ipsum manumissorem instituit (L. 13. D. de manum. vind.

§. 16. Cf. Fr. Dosith. 5. 13. §. 17. Cf. Ulp. 1, 6. 10. 12. 16. L. 11. C. de act. empti (4, 49). §. 18. Cf. Ulp. 1, 12. Fr. Dosith. 13. Cic. pro Balbo s. L. 16 pr. D. de manum. vind. (40, 2). L. 27. D. de manum. test. (40, 4). lege Aelia Sentia] a. 3. §. 19. Cf. S. 39. §. 20. Cf. Ulp. 1, 13 a. §. 2. I. de libert. (1, 5). Theophil. 1, 5. SS. 2. 4. 1, 6. S. 4. L. 16 pr. D. de manum. vind. (40, 2). L. 1. C. eod. (7, 1). Lex Flav. Salpens. 28. L. 3 pr. Th. C. de tutor. et

21. Praeterea minor triginta annorum seruus 'manumissus 12 potest ciuis Romanus fieri, si ab eo domino, qui soluendo non erat, testamento eum liberum et heredem relictum 'seruus si|militer cum libertate heres scriptus testamento non praecedat, 5. et nemo alius | ex eo testamento heres sit. idque eademt.s. lege Aelia 'Sentia cautum est.3 \'idem fauore libertatis de eo seruo Proculus existimat, | qui sine libertate heres scriptus sit. 4 21a. Cum uero lege Aelia Sentia testamento | primus scriptus solus ciuis Romanus fiat, placuit, si quis forte | ex 'ancilla sua natos spurios 5 liberos et heredes scripserit, omnes seruos manere, quia quis primus sit, ex ea oratione non intellegitur, nec in fraudem creditorum plures ex | patrimonio debent decedere; denique 'senatusconsulto ad legem Furiam Caniniam facto prouisum est, ne in potestate debitoris esset, eius' | legis 'auctoritatem 8 per hanc artem

euertere.

20

21b. Ex iure Quiritium | fit seruus noster non per hoc solum, quod pecunia 'nostra conparatur, | 'sed ulterius' requiritur iusta serui acquisitio propterea quod quaedam

40, 2). Nihil igitur mutandum. 12) mm C. manumissione edd. Neque vero manumissionem et alios ad civitatem perveniendi modos Gaius comparat. Cf. 1, 15. 16. 18. 35. 3) Restitui priora ductus Codicis secutus, cetera ex sententia el Inst. Scriptum fuisse puta: Sr si militer c. lib. h.' sc.tus tot n praecedat et nemo alius etc. 4) Proculus ex Gösch. cj. feci, cetera ex §. 2. 1. quib. manum. (1, 6). Cf. §. 1. 1. qui test. tut. (1, 14). L. 5. C. de test. tut. (5, 28). Etiam reliquam partem paginae, ex qua edd. singulas tantum voces (spurios creditor sex- debitoris legis pecunia ea traditione mancipationibus Latinum is quia) praestant, ad Sched. ductus et sententiae probabilitatem restitui. 5) In C. fuerit: acilla suae natospurios. De hoc vulgari v. spuriorum usu cf. Forcellin. s. v. spurius in f. Notatum erat sc. ad I. De re cf. 7) In C. fuerit eele'. 8) In C. fuerit ātoritatem; nam digni

1, 46.

tatem vel b(en)ignitatem Gaius vix dixerit. 9) Notatum n. 20) No

cur. (3, 17). §. 21. Cf. §. 1. 1. quib. ex caus. man. (1, 6); infra 2, 154. 276. Ulp. 1, 14. Fr. Dos. 16. L. 27. D. de manum, test. (40, 2). L. 60. D. de her. inst. (28, 5). §. 21. Cf. Epit. 1, 2. §. 2. infra ad S. 45. §. 21 b. Cf. §. 17. cuius ordinem praescriptum Gaius etiam post in Latino accurate sequitur. Ulp. 1, 16. Fr. Dos. 9. infra

'etiam non 21 iustae sunt acquisitiones; nam | ea, quae traditione alienantur, quamuis res mancipi sint, nec uel' mancapitione uel in iure cessione uel usucapione acquiruntur, tantum in bonis fiunt.

22. Latinus fit ex lege Aelia Sentia seruus minor xxx annorum testamento liberatus: quanquam3 Latinum ipsa lex Aelia Sentia nondum fecit; item qui ea aetate | maior a domino, cuius est in bonis, 'quamuis iusta manumissione | manumittitur, uel qui inter amicos liberatur,5 si modo alia | causa libertatem non impediat. hi omnes tamen_olim qui\ dem in forma libertatis seruabantur, cum praetor eos, licet | serui ex iure Quiritium essent, in libertate tueretur. nunc 6. uero qui hoc modo manumissi sunt, Latini Iuniani dicuntur; t.s.Latini ideo, quia adsimulati sunt Latinis coloniariis; Iuniani ideo, quia per legem Iuniam libertatem acceperunt, cum olim serui uiderentur esse. 23. Non tamen illis permittit lex Iunia nec ipsis testamentum facere, nec ex testamento alieno capere, nec tutores testamento dari. 24. Quod autem diximus, ex testamento eos capere non posse, ita intellegendum est, ut nihil directo hereditatis legatorumue nomine eos posse capere dicamus; alioquin per fideicommissum capere possunt.

25. Hi uero, qui dediticiorum numero sunt, nullo modo ex testamento capere possunt, non magis quam qui liber peregrinusque est; nec ipsi testamentum facere possunt secundum quod plerisque placuit. 26. Pessima itaque libertas eorum est, qui dediticiorum numero sunt; nec ulla lege aut senatusconsulto aut constitutione principali aditus illis ́

tatum s'ulius. 21) Fuerit et n. 2) mancipationib Sched. (pro mancipationeū.) 3) In C. fuerit rat. qq. 4) quia Sched. (pro quis). 5) Epit. 1, 1. §. 2. addidit per epistolam et conuiuii adhibitione; non ex Gaio. Cf. 1, 41. 44. 6) Cf. S. 44.

S. 35. 2, 41. 204. §. 22. Cf. infra 3, 56. Ulp. 1, 10. 12. Fr. Dosith. 5. 6. Epit. 1, 1. §. 2. inter amicos] Cf. Petron. 41. §§. 23. 24. Cf. infra 2, 110. 275. Ulp. 20, 14. 22, 3. 8. Fr. Vat. 172. Isidor. Or. 9, 4. S. 51. L. 29. D. de reb. dub. (34, 5). §. 25. Cf. 3, 75. 2, 285. Ulp. 22, 2. 20, 14. §. 26. Cf. §. 3. I. de libert. (1, 5). Gaii epit.

ad ciuitatem Romanam datur. 27. Quin et in urbe Roma uel intra centesimum urbis Romae miliarium morari prohibentur; et si contra fecerint, ipsi bonaque eorum publice uenire iubentur ea condicione, ut ne in urbe Roma uel intra centesimum urbis Romae miliarium seruiant, neue umquam manumittantur; 'si uero' 27 manumissi fuerint, serui populi Romani esse iubentur. et haec ita lege Aelia Sentia comprehensa sunt.

QVIBVS MODIS LATINI AD CIVITATEM ROMANAM PERVENIANT. 28. Latini multis modis ad ciuitatem Romanam 7. perueniunt. 29. Statim enim eadem lege Aelia Sentia cautum est, ut minores triginta annorum manumissi et Latini facti si uxores duxerint uel ciues Romanas uel Latinas coloniarias uel eiusdem condicionis, cuius et ipsi essent, idque testati fuerint adhibitis non minus quam septem testibus ciuibus Romanis puberibus, et filium procreauerint et is filius anniculus fuerit, permittatur eis, 'iussum per eam legem adire praetorem uel in prouinciis praesidem prouinciae et adprobare, se ex lege Aelia Sentia uxorem duxisse et ex ea filium anniculum habere: et si is, apud quem causa probata est, id ita esse pronuntiauerit, tunc et ipse Latinus et uxor eius, si et ipsa eiusdem (condicionis sit, et ipsorum filius, si et ipse eiusdem) condicionis sit, ciues Romani esse iubentur. 30. Ideo autem in ipsorum filio adiecimus 'si et ipse eiusdem condicionis sit, quia si uxor Latini ciuis Romana est, qui ex ea nascitur, ex nouo senatusconsulto, quod auctore diuo Hadriano factum est, ciuis Romanus nascitur. 31. Hoc tamen ius ad

27) et si ed. mea prior; et si tamen ed. Bg. 5. In C. fuerit siu. 8) urbanum vel peregrinum sc. eos audire et re probata pronunciare: qua re haec causae probatio distabat ab altera (1, 18) in arbitrio consilii posita. si uelint' edd. (Latinis' ed. Bg. 5. quo facilius faceres mmsis), quod perinde languet, ac postea, si ita legis, per eam legem. 9) quia scilicet' ed. Bg. 5. praecedente ideo parum apte.

с

1, 1. S. 4. infra 1, 67. 3, 75. Collat. 4, 3. §. 3. §. 27. Cf. Isidor. Or. 9, 4. S. 52. §. 28. Cf. Ulp. 3, 1. Epit. 1, 1. §. 4. L. un. C. de Lat. libert. toll. (7, 6). §. 29. Cf. Ulp. 3, 3. §. 30. Cf. SS. 66. so. Ulp. 3, 3. §. 31. Cf. Ulp. 3, 4. Peg. et Pus.] cf. 2,