Ex codice Leidensi 122 Artium Donati liber ita a plerisque vitiatus est et corruptus, dum unus quisque pro libitu suo sive ex aliis auctoribus quod ei visum est addidit, sive declinationes aut coniugationes et cetera huius modi inseruit, 5 ut nisi in antiquis codicibus vix purus et integer, ut ab eo est editus, reperiatur. quod ne nos quoque fecisse videamur, qua ex causa praesens digesserimus opusculum, breviter in eius liminari paginola exponendum esse censuimus. noverunt omnes qui artis huius ampliorem quam nos scientiam assecuti sunt quod priorem artem praedictus artigrafus ob in10 structionem puerorum sub interrogationis et responsionis specie descripserit, prout scilicet ingeniis et studiis sui temporis sufficere iudicavit. verum quia nos nostrique similes adeo obtunsi sumus et hebetes, ut plerumque quod regulariter vel interrogare vel respondere possimus ignoremus, libellum hunc iuxta parvitatem sensus nostri collegimus acutioribus quidem et 15 capacioribus minime necessarium, simplicioribus vero et minus promptis, quantum existimamus, utilem. in quo et ordinem praefati artigrafi tam in interrogando quam in respondendo tenuimus, et probationes quasdam parvulis et incipientibus necessarias ex latere copulavimus, et cetera quae huius modi instructio expetere videbatur, quatinus parvuli bonae indolis 20 ad istius artis se studium conferentes ea de quibus interrogaturi essent et responsuri ipsi sibi aliquatenus probare et probando facilius invenire possent, et hoc quasi ludo exercitati et exercitio excitati ad maiora et pleniora capienda fierent promptiores. 25 Ex codice Lavantino 24 Sed Valerius ait consuetudinem antiquitatis etiam fuisse, ut paene 1 Codex Leidensis bibl. publ. 122 saec. X: cf. praef. gramm. v. IV p. XXXI. f. 98 Artium Donati liber fierent promptiores. | CUNABULA GRAMMATICAE ARTIS | Partes orationis quot sunt? octo. quae? nomen pronomen uerbum aduerbium participium coniunctio praepositio interiectio. Donatus quae pars orationis est? nomen. nomen quid est f. 107 sunt et aliae plurimae interiectionum significationes quae tamen ex his quattuor ueluti quibusdam perturbationum fontibus dimanare noscuntur. commentarius in Donati artem minorem 24 Codex Lavantinus 24 (L) saec. IX: cf. praef. gramm. v. IV p. XLIX f. 21* la nomine sanctae trinitatis incipit expositio latinitatis | tertia incip expos in donato (?) | Domine lesu christe, qui nos octo tuas discipulis cum tuis beatitudines docere dignaius es, orationis partium totidem Donati grammatici mihi scientiam ad tuae ornamentum sapientiae et proximi profectum uolenti expossitiunculae meae stillulam infundere gratiae tuae per spiritum scire (1. sanctum) prestes-f. 42 nolitis quesso post quorumdam eloquentiae eximia et scientiae flumina meam stillulam in Donati artes deciduam habere contemptui. quicumque enim lectioni deditus haec eadem eodemque possui sensui intellexerint (7. eodem quo posui sensu intellexerit), quaerendi alia ad Donati editionem explanandam grammatici secundam securus esset (? 7. erit). nisi forte sunt quidam indigentes corde, qui prius finem uitae inueniunt quam quaestionum. quo.. ait, pro dolor quando incipi (l. incipio) scire tune incipio mori. finit. Prius fragmentum e praefatione commentarii de latinitate petitum e codice descripsit Martinus Hertzius; alterum editum est anal. gramm. Vindob. p. 514 25 Valerius] rum unus alios sermones tunc dicat fuisse aliosque nunc. sed per fisicam similitudinem attulit dicens, postera' inquit aetas mundi ut disciplinam pristini saeculi ita et sermones fastidire coepit et nova parturire verba, quae iuvenum ritu ipsa modo florent et vigent'. qui etiam Horatium dixisse ait ut silvae flores pronos mutantur in annos et prima cadunt, ita verborum 5 vetus interit actas, et nova iuvenum ritu florent modo nata vigentque' et rel. De editione secunda. incipit editio secunda Donati grammatici de partibus orationis. scripsit enim artem duplicem, id est octo partes, quas minores vocant artes, a quibus secunda haec est editio. sed notandum est, quibus personis primam, quibusque scripsit secundam, et interrogan- 16 dum, quot et quibus causis artes minores scripsit. hoc est personis puerorum et causis tribus. prima, ut scirent, quibus modis esset ars; secunda, ut discerent interrogare, ut est partes orationis quot sunt?'; tertia causa, uti nossent solvere interrogata, ut est octo' et rel. in prima ad docendos pueros interrogationi satisfacit et solutioni; in secunda 15 autem editione personas perfectas docet scientiam latinitatis. sed nos nunc dicere convenit, quibus modis sit interrogatio, id est tribus, quasi discere volens vel docere an quaestionis promendae gratia. sed in artibus minoribus quasi docere volens interrogat Donatus, cuius auctoritatem ostendit Pompeius dicendo alii' inquit 'scripserunt artem, sed illos non putes in- 20 tellegere, nisi a Donato sumpserint principium, ut est Probus et Caesar et alii, sed a Donato sumpserunt principium. de partibus artis satis in prologo promsi. Ex codice Parisino 7570 Multi dixerunt quod lact dici deberet, ut apud Varronem, ea ratione 25 quia, si lac esset nominativus, lacis esset genetivus, ut alec alecis. sed Caesar dixit rem valentissimam contra ipsum, id est nullum nomen duabus mutis terminari posse. c et t duae mutae sunt. Plautus namque lacte tulit si melius ait. Virgilius dicit, lac dicendum est. est piscis. alec autem genus 1 per fissicam cf. praef. gramm, v. I p. LIV. v. IV p. XXIV not. Diom. p. 400, 8 L 3 fastidiare L 4 et figent L Horatium] de a. p. 60 6 uetus.. rat' aetas L florent motat augentq: et rl' L 20 Pompeii locum ex praefatione in libris manu scriptis mutilata petitum videri dixi supra p. 86 not. 21 caessar L 25 debere 28 fortasse 24 Codex Parisinus 7570 (P) saec. XI f. 1 Qur partes orationis etiam partes latinitatis dicuntur, cum latinitas per ipsas partes narretur? ideo quia a Latino rege oratoribusque ornata atque directa est etc.: commentarius in Donatum de octo partibus orationis maximam partem e Pompeii Prisciani Consentii libris collectus tur P apud Varronem] Pompei. p. 199, 13 26 lacis esse genet. P Plautus namque lacte protulit, sed melius, ut Virgilius dicit, lac, nisi potius pro exemplo Plautino a Pompeio posito illud quod Priscianus 1. VI p. 212, 6 adscripsit, Menaechm. V 9, 30 neque aqua aquae neque lacte lactis, mihi crede, usquam similius scriptum erat 30 Ex codice Monacensi Emm. G. 121 Barbarismus est una pars orationis vitiosa in communi sermone, in poemate metaplasmus: adtendendum quod Donatus strenuissime peritissimeque suam edidit artem. primum enim componens minorem ad instruendos pueros eam in exordio sui voluminis imposuit. secundam vero editionem a littera ceterisque particulis ad superficiem pertinentibus inchoavit, et postea octo partes; his autem positis ad complendam secundam editionem barbarismum et cetera vitia posuit, et sicut primitus partes, id est vocem litteram syllabam ceterasque, quae ad superficiem per20 tinent, posuerat, ita de vitiis disputans barbarismum in capite ponere studuit, qui corrumpit superficiem, in secundo loco soloecismum, quod vitium corrumpit sensum contextumque partium. exin posuit schemata et tropos, qui ornatum tribuunt praecedentibus partibus. Quaerendum est, quo modo Donatus dicat barbarismum esse, siquis 15 dicat salmentum pro salsamentum, cum Caper antiquissimus doctor dicat 'salmenta ne timeas proferre, quia latinum est'. ad quod dicendum quia et salmentum et salsamentum dici potest. salmentum autem est purgamentum maris, salsamentum vero salsugo dicitur, in qua liquescit sal, ut carnes condiantur. siquis igitur sciens, quid sit salsamentum et quid salmentum, dixerit salmentum pro eo quod est salsamentum, per detractionem syllabae barbarismum facit. Per immutationem syllabae, ut pernities pro pernicies: non, ut plerique putant, ni mutatur in mi, sed potius ti in locum ci. quaerendum est autem, quare dixerit Donatus immutationem esse syllabae in hoc no25 mine, cum non tota syllaba, sed una tantum modo littera, id est t in locum c mutetur. nam post c vel post t semper i scribitur. ad quod respondendum immutationem esse syllabae veraciter, quia immutatur t cum suo i in locum c et i. alterum namque sonum habet i post t et alterum post c. nam post c habet pinguem sonum, post t gracilem. pernicies autem semper c habere debet. Ex codice Vossiano 37 Soloecismus quid est? oratio latinis quidem verbis, verum vitiosa 1 Codex Monacensis Emm. G. 121 (M) saec. X f. 92 INCIPIT DE VOCE. Vox est aer ictus sensibilis auditu, quantum in ipso est, haec diffinitio hoc modo iungitur, est Vox aer ictus, hoc est aer percussus. sed quaeritur a quo percutitur - f. 140* (de tropis) ita et Aeneas facturus foret, si ei daretur a Latino Lavinia coniunx. commentarius in artem maiorem Donati 12 scemata tropos M 15 pro salamentum M Caper] p. 2244 17 salsamentum] salamentum M 20 salmentum et dixerit M 22 pernicies] pernities M 30 pernities autem M 31 Codex Leidensis Voss. 37. 8 (V) saec. X: cf. praef. gramm. v. I p. XXIII f. 67* DE SOLOECISMO. Soloecismus quid est - f. 68 immutatione. adiectione quatinus compositione prolata. unde dictus est soloecismus? a civibus, qui ex urbe Soloe, quae nunc Pompeiopolis dicitur, Atheniensibus auxilio profecti, cum apud eos commorantes suam et illorum linguam inconsequenter vitioseque confunderent, soloecismo nomen dederunt, ab urbe, ut diximus, Soloe et aлò Tov oixɛiv, quia ibi inhabitaverant. alii volunt soloecismum 5 dictum a Solone, duce Atheniensium, quem peregrinando Atticam linguam dixerunt corrupisse. quod quidem de tantae industriae viro credi nefas est. soloecismum latine nostri dixerunt, ut ait Aurelius Opilius, stribliginem, cuius nominis etymologiam nondum invenio. soloecismus quot modis fit? quattuor, adiectione detractione transmutatione immutatione. 10 Ex codice Sangermanensi 291 Sinecdoche graece dicitur quasi continua susceptio, ut Porphirius interpretatur, quod dicto nomine totius conexa pars intellegitur, aut dicto nomine partis totum consequenter cognoscitur. Isteroproteron quasi isteron proteron, hoc est in extremo primum. 15unde Castor graece quasi cacon isteron, id est malum extremum, nuncupatur, ut Fabius ostendit. aliter, ut in Porphirio legimus, isteron graece post latine sonat. ergo isterologia appellatur, hoc est post dictio vel sermo, subaudis positus. item isteroproteron post ante. nam proteron ante significat. lege Porphirium. cum quellibet pars orationis. DE TROPIS. Tropus quid est etc. commentarii de tropis et metaplasmis qui sequuntur ex Charisio maximam partem excerpti in huius editione olim adhibiti sunt 1 soloecismus que ex urbe P: cf. Isidor, orig. I 32 Diom. p. 453, 20 2 profecit V 5 solo CYATOTOYOIKEIN que ibi V 6 asalone V quem] qui Γ ́ 7 corripisse quã quidē V 8 latina V aurelius opill's rubiginem V 11 Codex Parisinus olim Sangermanensis 291 (P) continet Isychii presbyteri Hierosolymitani libros in Leviticum'; adiecta sunt tria membranarum folia, in quibus commentarius in Donatum de barbarismo, de soloecismo, de tropis, de schematibus scriptus est saeculo decimo, eius maxima pars ex Isidoro et Diomede excerpta est forfirius P 13 conexe P 15 quasi eis. steron. proteron P 16 castor gr quasi caconsteron P 17 in forphirio P 12 20 Publin CONSENTII ARS DE NOMINE ET VERBO DE BARBARISMIS ET METAPLASMIS In duobus Consentii libris tres adhibiti sunt codices saeculo decimo scripti, Monacensis 14666, qui fuit olim Ratisbonensis Emmeramus G 50, formae quadratae minoris (M); Bernensis 432 ex Miciacensi monasterio prope Aurelianum sito olim sublatus, sicut probant haec quae in fine codicis antiqua manu scripta sunt, hic est liber sancti maximini miciacemsis monasterii quem si quis de isto loco...., postea factus Bongarsii, cuius nomen in prima pagina scriptum est, formae quadratae (B); Leidensis qui est inter codices Vossianos formae minoris n. 37 (L). ex his unus Monacensis utrumque Consentii librum continet, f. 1 incipit ars consentii.u.c. de partibus orationis Partes orationis f. 39* fontes. explicit maiore parte paginae vacua relicta. f. 40 incipit ars consentii .u.c. de barbarismis f. 55* intuebimur. explicit. prima pars codicis usque ad p. 2030 hoc torale hoc soracte alia manu ac reliqua scripta est. per totum codicem autem quaedam non multo post veterem scripturam, ut videtur, addita vel correcta sunt, quae ubi commemoranda esse videbantur m littera adscripta indicavi. codex Bernensis librum de nomine et verbo continet, f. 1 incipit ars consentii uiri clari uc quinti consulis [quinq: ciuitatu] | de duab: partib; orationis nom et uerbo | Partes orationis f. 30 fontes. pauca in vetere scriptura correcta sunt, in quibus plerumque non satis certo correctoris manus ab ipso librario discerni potest. post Consentium. scripta sunt haec, f. 30*35* Agroecii ars de orthographia, f. 35*— 46 Prisciani institutio de nomine et pronomine et verbo, f. 46-49* Servii de ultimis syllabis liber p. 1809-1816 P (cf. vol. IV praef, et metaplasmis Barbarismi | GRAMMATICI LATINI V. 22 |