Page images
PDF
EPUB

les similiorem. Crassus erat elegantium parcissumus, Scaevola parcorum elegantissumus; Crassus in summa comitate habebat etiam severitatis satis, Scaevolae multa in severitate non deerat 149 tamen comitas. Licet omnia hoc modo; sed vereor, ne fingi videantur haec ut dicantur a me quodam modo; res tamen sic se habet. Cum omnis virtus sit, ut vestra, Brute, vetus academia dixit, mediocritas, uterque horum medium quiddam volebat sequi: sed ita cadebat, ut alter ex alterius laude partem, uterque 150 autem suam totam haberet. Tum Brutus, cum ex tua oratione mihi videor, inquit, bene Crassum et Scaevolam cognovisse, tum de te et de Ser. Sulpicio cogitans, esse quandam vobis cum illis similitudinem iudico. Quonam, inquam, istuc modo? Quia mihi et tu videris, inquit, tantum iuris civilis scire voluisse quantum

wie man meinen sollte, die Wahl erleichtert hätte'.

eleg. parc. orat. 25, 83: nam sicut in epularum apparatu a magnificentia recedens non se parcum solum, sed etiam elegantem videri volet et eliget, quibus utatur.

149. quodam modo, nicht wie der Zufall es fügt, sondern bewusst, beabsichtigt; 30. de orat. III, 10, 37: ergo haec et agenda sunt ab oratore et dicenda quodam modo.

mediocritas. Aristot. eth. Nicom.

ΙΙ, 5: μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρε τὴ στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου. Horat. epp. 1, 18, 9: virtus est medium vitiorum et utrimque reductum. Dasselbe Wort gebraucht Cicero auch de offic. I, 25, 89: mediocritatem illam, quae est inter nimium et parum, quae placet peripateticis. Statt der Peripatetiker, denen diese Ansicht angehört, wird hier die vetus academia gemäss der Ansicht des Brutus genannt. s. 120.

150. Ser.Sulpicius Rufus, Praetor im J. 689 (65), Consul 703 (51). Er suchte in der Politik zu vermitteln, erst zwischen Pompeius und Caesar, auf dessen Seite er sich zuletzt stellte, und wiederum nach dessen Tode. Auf der Reise nach Mutina zu Antonius starb er im J. 711 (43). Er war ein Mann von bravem Charakter, als Rechtsgelehrter auch in spä

terer Zeit noch ungemein hoch geachtet. Von ihm als Redner sagt Quintilian (X, 1,116): insignem non immerito famam tribus orationibus meruit; Pomponius (de orig. iur. 43) sogar: cum in causis orandis primum locum aut pro, certo post M. Tullium obtineret.

Cicero, der sich nicht geradezu als den Vollender der römischen Beredsamkeit hinstellen konnte und wollte, benutzt geschickt die Veranlassung, indem er Brutus die Parallele zwischen sich und Sulpicius gegenüber Crassus und Scaevola in den Mund legt, seine Stellung in der Geschichte der römischen Beredsamkeit anzudeuten. Denn was von Sulpicius im Verhältniss zu Scaevola gesagt wird, gilt auch von Cicero im Verhältniss zu Crassus. Allerdings wurde auch durch diese Vergleichung das historische Verständniss, namentlich für die Zeitgenossen, sehr gefördert. Zugleich war dies die passendste Gelegenheit, die Verdienste des Sulpicius, dem Cicero auch sonst (Phil. IX, 5) ein glänzendes Denkmal setzt, ausführlich zu erwähnen, wofür in dieser Schrift sich sonst schwerlich Raum gefunden bätte.

iuris civilis. Cicero hatte unter Anleitung der Mucier seine Studien in der Jurisprudenz gemacht. 306.

satis esset oratori, et Servius eloquentiae tantum assumpsisse, ut ius civile facile possit tueri, aetatesque vestrae, ut illorum, nihil aut non fere multum differunt. Et ego, de me, inquam, dicere 41 nihil est necesse; de Servio autem et tu probe dicis et ego dicam 151 quod sentio. Non enim facile quem dixerim plus studi quam illum et ad dicendum et ad omnes bonarum rerum disciplinas adhibuisse. Nam et in isdem exercitationibus ineunte aetate fuimus, et postea Rhodum ille etiam profectus est, quo melior esset et doctior orator; inde ut rediit, videtur mihi in secunda arte primus esse maluisse quam in prima secundus. Atque haud scio an par principibus esse potuisset; sed fortasse maluit, id quod est adeptus, longe omnium non eiusdem modo aetatis, sed eorum etiam qui fuissent in iure civili esse princeps. Hic Brutus, ain 152 tu? inquit, etiamne Q. Scaevolae Servium nostrum anteponis? Sic enim, inquam, Brute, existumo, iuris civilis magnum usum et apud Scaevolam et apud multos fuisse, artem in hoc uno; quod numquam effecisset ipsius iuris scientia, nisi eam praeterea didicisset artem, quae doceret rem universam tribuere in partes, latentem explicare definiendo, obscuram explanare interpretando; ambigua primum videre, deinde distinguere; postremo

Lael. 1, 1. Später schrieb er ein Werk 'de iure civili in artem redigendo'. Quint. XIII, 3, 10: M. Tullius non modo inter agendum numquam est destitutus scientia iuris, sed etiam componere aliqua de eo coeperat.

esset, weil er Cicero gegenüber von dessen Absicht reden kann; possit, um den Erfolg von Sulpicius Bemühung als gegenwärtige Thatsache darzustellen.

151. Rhodum, im J. 676 (78). 316. ut. 19.

secunda. Ebenso heisst es or. 41, 141: quis umquam dubitavit, quin in re publica nostra primas eloquentia tenuerit semper urbanis pacatisque rebus, secundas iuris scientia? und de off. II, 19, 66, nachdem die Jurisprudenz gepriesen ist: atque huic arti finituma est dicendi facultas et gravior et ornatior. Ob Cicero an den berühmten Ausspruch Caesars gedacht hat?

principibus, 'in prima arte'.

152, usus, 'Kenntniss und praktische Gewandtheit, welche besonders durch Erfahrung gewonnen wird'.

ars begreift nicht bloss das, was wir 'Kunst' nennen, sondern auch die Wissenschaft, daher es von der Beredsamkeit, Jurisprudenz, Philosophie gebraucht wird, wie von der Poesie und bildenden Kunst. Es bezeichnet das was der Wissenschaft und Kunst gemein ist, das Verständniss eines Ganzen aus dem Mittelpunkt seines Wesens heraus und die Fähigkeit das so aufgefasste darzustellen; weshalb denn bald das Moment des theoretischen Ergründens bald das des formalen Gestaltens hervorgehoben werden kann. Vgl. 25. 185.

scientia ist nicht sowohl unser ''Wissenschaft', sondern vielmehr 'Wissen, Kenntniss'.

tribuere, gew. distribuere, or. 4, 16: nec rem definiendo explicare nec tribuere in partes.

habere regulam, qua vera et falsa iudicarentur, et quae quibus. 153 propositis essent quaeque non essent consequentia. Hic enim attulit hanc artem omnium artium maxumam quasi lucem ad ea, quae confuse ab aliis aut respondebantur aut agebantur. Dialec42 ticam mihi videris dicere, inquit. Recte, inquam, intellegis; sed adiunxit etiam et litterarum scientiam et loquendi elegantiam, quae ex scriptis eius, quorum similia nulla sunt, facillume per154 spici potest. Cumque discendi causa duobus peritissumis operam dedisset, L. Lucilio Balbo et C. Aquilio Gallo: Galli, hominis acuti et exercitati, promptam et paratam in agendo et in respondendo celeritatem subtilitate diligentiaque superavit; Balbi, docti et eruditi hominis, in utraque re consideratam tarditatem vicit expediendis conficiendisque rebus: sic et habet, quod uterque 155 eorum habuit, et explevit, quod utrique defuit. Itaque ut Crassus mihi videtur sapientius fecisse quam Scaevola hic enim causas studiose recipiebat, in quibus a Crasso superabatur; ille se consuli nolebat, ne qua in re inferior esset quam Scaevola sic Servius sapientissume, cum duae civiles artes ac forenses pluru

[ocr errors]

proponere, einen Satz voranstellen, um Folgerungen daraus zu ziehen, besonders vom Hauptsatze im Schluss. de orat. 11, 53, 215: demonstrando, id quod concludere illi vellent, non effici ex propositis, nec esse consequens. Quint. V, 14, 1: habet (ein von ihm angeführter Satz) rationem et propositionem, non habet conclusionem; ita est ille imperfectus syllogismus.

153. respondere, 'juristischen Rath ertheilen' (113); agere, 'die gerichtliche Verhandlung führen'. 154.

dialect. de orat. II, 38, 157: videsne Diogenem fuisse, qui diceret artem se tradere bene disserendi et vera ac falsa diiudicandi, quam verbo Graeco διαλεκτικήν appellaret? tusc. V, 25, 72: sequitur tertia, quae per omnes partes sapientiae manat et funditur, quae rem definit, genera dispertit, sequentia adiungit, perfecta concludit, vera et falsa diiudicat, disserendi ratio et scientia.

litterarum scientiam, 'Vertraut'heit mit der Litteratur'.

154. Balbo. Pompon. orig. iur.

42: Mucii auditores fuerunt complures, sed praecipuae auctoritatis Aquilius Gallus, Balbus Lucilius, Sextus Papirius, Gaius Iuventius (178); ex quibus Gallum maximae auctoritatis apud populum fuisse Servius dicit.

C. Aquilius Gallus war mit Cicero Praetor im J. 688 (66). Von ihm heisst es p. Caec. 27, 78: qui ita iustus est et bonus vir, ut natura, non disciplina consultus esse videatur: ita peritus ac prudens, ut ex iure civili non scientia solum quaedam, verum etiam bonitas nata videatur.

155. artes. de off. II, 19, 65: in iure cavere, consilio iuvare atque hoc scientiae genere prodesse quam plurumis vehementer et ad opes augendas pertinet et ad gratiam. Haec igitur opera grata multis et ad beneficiis obstringendos homines accommodata. Atque huic arti finituma est dicendi facultas et gravior et ornatior. Quid enim eloquentia praestabilius vel admiratione audientium vel spe indigentium vel eorum qui defensi sunt gratia? Huic

[ocr errors]
[ocr errors]

mum et laudis haberent et gratiae, perfecit ut altera praestaret omnibus, ex altera tantum assumeret, quantum esset et ad tuendum ius civile et ad obtinendam consularem dignitatem satis. Tum Brutus, ita prorsus, inquit, et antea putabam audivi enim 156 nuper eum studiose et frequenter Sami, cum ex eo ius nostrum pontificium, qua ex parte cum iure civili coniunctum esset, vellem cognoscere et nunc meum iudicium multo magis confirmo testimonio et iudicio tuo; simul illud gaudeo, quod et aequalitas vestra et pares honorum gradus et artium studiorumque quasi finituma vicinitas tantum abest ab obtrectatione et invidia, quae solet lacerare plerosque, ut ea non modo non exulcerare vestram gratiam, sed etiam conciliare videatur. Quali enim te erga illum perspicio, tali illum in te voluntate iudicioque cognovi. Itaque 157 doleo et illius consilio et tua voce populum Romanum carere tam diu; quod cum per se dolendum est, tum multo magis consideranti, ad quos ista non translata sint, sed nescio quo pacto devenerint. Hic Atticus, dixeram, inquit, a principio, de re publica ùt sileremus: itaque faciamus. Nam si isto modo volumus singulas res desiderare, non modo querendi, sed ne lugendi quidem finem reperiemus. Pergamus ergo, inquam, ad reliqua et 43 institutum ordinem persequamur.

Paratus igitur veniebat Crassus, exspectabatur, audiebatur;

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

158

a principio statim, quod erat apud eum semper accuratum, exspectatione dignus videbatur. Non multa iactatio corporis, non inclinatio vocis, nulla inambulatio, non crebra supplosio pedis; vehemens et interdum irata et plena iusti doloris oratio, multae et cum gravitate facetiae: quodque difficile est, idem et perorna-, 159 tus et perbrevis; iam in altercando invenit parem neminem. Versatus est in omni fere genere causarum; mature in locum principum oratorum venit. Accusavit C. Carbonem, eloquentissumum hominem, admodum adulescens; summam ingeni non laudem

spaunt'. de orat. I, 39, 180: clarissuma M'. Curii causa quo concursu hominum, qua exspectatione defensa est. III, 9, 33: ne oratio non digna exspectatione et silentio fuisse videatur. Diese Spannung verstand Crassus gleich vom Eingang an zu erhalten, deshalb hörte man ihm fortdauernd zu, audiebatur.

Crassus sagt (de or. III, 9, 33) von sich im Gegensatz zu Antonius, dessen Bewegungen sehr lebhaft waren (141): dissimilitudo intellegi potest et ex motus mei mediocritate, et ex eo quod, quibus vestigiis primum institi, in eis fere soleo perorare. Das letztere drückt noch genauer aus, was Cicero hier nulla inambulatio nennt. Motus wird hier näher durch iactatio corporis, und supplosio pedis bestimmt.

inclinatio vocis wird von Quintilian (XI, 168) dem gewöhnlichen Ton der Sprache entgegengesetzt: tales sunt illae inclinationes vocis, quas invicem Demosthenes et Aeschines exprobrant, non ideo improbandae; cum enim uterque alteri obiciat, palam est utrumque fecisse. Nam neque ille per Marathonis et Plataearum et Salaminis propugnatores recto sono (d. i. 'non` inclinato') iuravit, nec ille Thebas sermone ('im Tone des Gespräches') deflerit. Von derselben Sache sagt Cicero, welchen er vor Augen hat, vocis flexiones (orat. 18, 57). Es wird also der Ton der pathetischen Rede dadurch bezeichnet. orat. 17,

56: volet igitur ille, qui eloquentiae
principatum petet, et contenta voce
atrociter dicere et summissa leniter
et inclinata videri gravis et inflexa
miserabilis. Gewöhnlich scheint es
aber von dem tiefen Ton der Klage
gebraucht zu sein. ad Her. III, 14,
25: in conquestione utemur voce
depressa, inclinato sono. orat. 8, 27:
cum vero inclinata ululantique voce
more Asiatico canere coepisset;
wofür es an der eben angeführten
Stelle inflexa hiess (vgl. 38). Hier
ist wohl besonders an den Gegen-
satz zu der eigenthümlichen Stim-
me des Antonius gedacht (141.).
supplosio pedis. 278.
facetiae. 143.

idem. 173.

159. altercatio (164. 173) ist der oratio continua oder perpetua entgegengesetzt, wenn in raschen Wechselreden die Sache geführt wird. Carbonem. 103.

adulescens. de or. III, 20, 74: qui omnium maturrume (sagt Crassus) ad publicas causas accesserim annosque natus unum et viginti nobilissumum hominem et eloquentissumum in iudicium vocarim. Dies geschah im J. 635 (119). Später soll ihn, wie Cicero (Verr. III, 1, 3) erzählt, diese Anklage gereut haben, wahrscheinlich, weil sie den Carbo zum Selbstmord trieb. ad. fam. IX, 21, 3: C. Carbo accusante Crasso cantharidas sumpsisse dicitur. Vielleicht that er eine solche Aeusserung in der Rede über die narbo

« PreviousContinue »