Page images
PDF
EPUB

Cum e Cilicia decedens Rhodum venissem et eo mihi de Q. 1 Hortensi morte esset allatum, opinione omnium maiorem animo 1 cepi dolorem. Nam et amico amisso cum consuetudine iucunda tum multorum officiorum coniunctione me privatum videbam, et interitu talis auguris dignitatem nostri collegi deminutam dolebam; qua in cogitatione et cooptatum me ab eo in collegium recordabar, in quo iuratus iudicium dignitatis meae fecerat, et inauguratum ab eodem; ex quo augurum institutis in parentis eum loco colere debebam. Augebat etiam molestiam quod magna 2 sapientium civium bonorumque penuria vir egregius coniunctissumusque mecum consiliorum omnium societate alienissumo rei publicae tempore exstinctus et auctoritatis et prudentiae suae triste nobis desiderium reliquerat; dolebamque quod, non, ut

[blocks in formation]

Hierauf erfolgte die eigentliche cooptatio durch das Collegium, es ist nicht bekannt unter welchen Formen. Sie sank zu einer Förmlichkeit herab, seitdem die freie Selbstergänzung durch die lex Domitia 650 (104) in der Weise beschränkt war, dass das Volk in den Comitien aus den vorgeschlagenen Candidaten wählte. Endlich erfolgte die Weihe zum Priesteramt, inauguratio. Das Verhältniss der Augurn unter einander wurde als ein sehr nahes und inniges aufgefasst; de orat. II, 49, 200: pro meo sodali, qui mihi in liberum loco more maiorum esse deberet. Cicero war im J. 701 (53) an Crassus Stelle Augur geworden. Phil. II, 2, 4: me augurem a toto collegio expetitum Cn. Pompeius et Q. Hortensius nominaverunt, nec enim licebat a pluribus nominari.

plerique putabant, adversarium aut obtrectatorem laudum mearum, sed socium potius et consortem gloriosi laboris amiseram. 3 Et enim si in leviorum artium studio memoriae proditum est, poetas nobiles poetarum aequalium morte doluisse, quo tandem animo eius interitum ferre debui, cum quo certare erat gloriosius quam omnino adversarium non habere? cum praesertim non modo numquam sit aut illius a me cursus impeditus aut ab illo meus, sed contra semper alter ab altero adiutus et communi4 cando et monendo et favendo. Sed quoniam perpetua quadam felicitate usus ille excessit e vita suo magis quam suorum civium tempore et tum occidit, cum lugere facilius rem publicam posset, si viveret, quam iuvare, vixitque tamdiu quam licuit in civitate bene beateque vivere: nostro incommodo detrimentoque, si est ita necesse, doleamus, illius vero mortis opportunitatem benevolentia potius quam misericordia prosequamur, ut, quotienscumque de clarissumo et beatissumo viro cogitemus, illum potius 5 quam nosmet ipsos diligere videamur. Nam si id dolemus quod eo iam frui nobis non licet, nostrum est id malum quod modice feramus, ne id non ad amicitiam, sed ad domesticam utilitatem referre videamur; sin, tamquam illi ipsi acerbitatis aliquid acciderit, angimur, summam eius felicitatem non satis grato animo 2 interpretamur. Et enim si viveret Q. Hortensius, cetera fortasse 6 desideraret una cum reliquis bonis et fortibus civibus, hunc aut

2. glor. laboris bezieht sich auf die Studien und die Thätigkeit als Redner.

3. leviores artes, wie leviora studia (Cat. 14, 50), nach römischer Vorstellung Kunst (70), Poesie und Wissenschaft im Gegensatz ernsthafter d. h. praktischer Beschäftigung.

poet. nob. Cicero denkt wohl besonders an Sophokles. Vit. Eurip. 10: λέγουσι δὲ καὶ Σοφοκλέα ἀκούσαντα, ὅτι ἐτελεύτησεν Εὐριπίδης, αὐτὸν μὲν ἱματίῳ φαιῷ προελθεῖν, τὸν δὲ χορὸν καὶ τοὺς ὑποκριτὰς ἀστεφανώτους εἰσαγαγεῖν ἐν τῷ προαγῶνι.

cum praes. 190. So ganz ungetrübt war das Verhältniss zwischen beiden nicht immer gewesen. Dass sie in manchen Verhandlungen einander gegenüber standen, wie im

Verrinischen Process, trug dazu kaum etwas bei. Aber Cicero giebt ihm mitunter Lauheit, ja Feindseligkeit Schuld, und meinte, sein glänzend geführtes Consulat habe Hortensius eine Zeitlang verstimmt (323).

4. felicitate. 329. ad fam. II, 16, 3: memini in hoc genere gloriari solitum esse familiarem nostrum Q. Hortensium, quod numquam bello civili interfuisset.

5. grato animo, gegen die Götter. de orat. III, 2, 8: ei rei publicae casus secuti sunt, ut mihi non erepta L. Crasso a dis immortalibus vita, sed donata mors esse videatur.

interpr. 'auffassen'. Plin. epp. II, 13: beneficia - tam grate interpretatur. Seneca epp. 81, 25: quidquid accidit benigne interpretando levat.

6. boni cives und ähnliche Aus

praeter ceteros aut cum paucis sustineret dolorem, cum forum populi Romani, quod fuisset quasi theatrum illius ingeni, voce erudita et Romanis Graecisque auribus digna spoliatum atque orbatum videret. Equidem angor animo, non consili, non ingeni, 7 non auctoritatis armis egere rem publicam, quae didiceram tractare, quibusque me assuefeceram, quaeque erant propria cum praestantis in re publica viri, tum bene moratae et bene constitutae civitatis. Quodsi fuit in re publica tempus ullum, cum extorquere arma posset e manibus iratorum civium boni civis auctoritas et oratio, tum profecto fuit, cum patrocinium pacis exclusum est aut errore hominum aut timore. Ita nobismet ipsis accidit ut, 8 quamquam essent multo magis alia lugenda, tamen hoc doleremus, quod, quo tempore aetas nostra perfuncta rebus amplissumis tamquam in portum confugere deberet, non inertiae neque desidiae, sed oti moderati atque honesti, cumque ipsa oratio iam nostra canesceret haberetque suam quandam maturitatem et quasi senectutem, tum arma sunt ea sumpta, quibus illi ipsi, qui didicerant eis uti gloriose, quemadmodum salutariter uterentur, non reperiebant. Itaque ei mihi videntur fortunate beateque vixisse cum in 9 ceteris civitatibus tum maxume in nostra, quibus cum auctoritate rerumque gestarum gloria tum etiam sapientiae laude perfrui

drücke, wie optumi, fortes und im Griechischen αγαθοί, καλοὶ κἀγα Jot sind Parteiausdrücke geworden für die Aristokraten, und meistens in diesem Sinn zu verstehen.

7. non egere, dass sich kein Bedürfniss zeigt, weil die streitenden Parteien nur im Kriege Rettung suchten.

mor. et const. Mores und leges, ἤθη und νόμοι, galten unzertrennlich als Grundlagen des Staatslebens.

posset. Die Zeitverhältnisse waren so, dass ein patriotischer Mann durch sein Ansehen und seine Beredsamkeit die Parteien hätte versöhnen können, wenn man nicht unverständiger Weise zum Kriege gedrängt hätte. ad fam. XVI, 12, 2. cum posset bezeichnet den Zustand, cum est den Zeitpunkt. aut errore aut timore. Cicero spricht von seiner, der Pompeiani

schen Partei, der es an Einsicht und Entschlossenheit fehlte.

8. quamquam verbindet Cicero mit dem Indicativ, wo wie hier einfach das Thatsächliche bezeichnet werden soll. Der Conjunctiv ist durch eine Attraction zu erklären, welche die Fassung des Hauptsatzes ut - doleremus veranlasst hat; wie Phil. VI, 1, 3: haec sententia ita per triduum valuit, ut, quamquam discessio facta non esset, tamen omnes mihi assensuri viderentur. Aehnlich ist z. B. acad. II, 3, 9: cum eo nos postridie venissemus quam apud Catulum fuissemus u. a.

canesc. Quint. XI, 1, 31: neque tam plenum (orationis genus) et erectum et audax et praecultum senibus convenerit, quam pressum et mite et limatum, et quale intellegi vult Cicero, cum dicit, orationem suam coepisse canescere. matur. 318.

perfrui, 'bis ans Ende geniessen'.

licuit. Quorum memoria et recordatio in maxumis nostris gravissumisque curis iucunda sane fuit, cum in eam nuper ex sermone quodam incidissemus.

3 Nam cum inambularem in xysto et essem otiosus domi, M. 10 ad me Brutus, ut consueverat, cum T. Pomponio venerat, homines cum inter se coniuncti tum mihi ita cari itaque iucundi, ut eorum aspectu omnis, quae me angebat de re publica, cura consederit. Quos postquam salutavi, quid vos, inquam, Brute et Attice? numquid tandem novi? Nihil sane, inquit Brutus, quod quidem aut tu audire velis aut ego pro certo dicere audeam. 11 Tum Atticus, eo, inquit, ad te animo venimus, ut de re publica esset silentium et aliquid audiremus potius ex te quam te afficeremus ulla molestia. Vos vero, inquam, Attice, et praesentem me cura levatis et absenti magna solacia dedistis, nam vestris primum litteris recreatus me ad pristina studia revocavi. Tum ille, legi, inquit, perlubenter epistulam, quam ad te Brutus misit ex Asia, qua mihi visus est et monere te prudenter et consolari 12 amicissume. Recte, inquam, est visus; nam me istis scito litteris ex diuturna perturbatione totius valetudinis tamquam ad aspiciendam lucem esse revocatum. Atque ut post Cannensem illam calamitatem primum Marcelli ad Nolam proelio populus se Ro

9. Auf diese allgemeine Einleitung, welche die Geschichte der römischen Beredsamkeit passend an die Erwähnung des jüngst gestorbenen Hortensius, eines der grössten Redner, anknüpft und zugleich Cicero Gelegenheit giebt, seine politische Stimmung auszusprechen, folgt die besondere, das Gespräch zwischen Cicero, Brutus und Atticus motivirende.

10. xysto. Vitruv. VI, 7, 5: Svotós graeca appellatione est porticus ampla latitudine, in quo athletae per hiberna tempora exercentur; nostri autem hypaethras ambulationes xysta appellant, quas Graeci παραδρομίδας dicunt.

coniuncti. Corn. Nep. Attic. 8: sic M. Bruto usus est, ut nullo ille adulescens aequalifamiliarius quam hoc sene, neque solum eum principem consili haberet sed etiam in convictu.

novi? 'es ist doch nicht endlich etwas geschehen?' nämlich in Africa, wo Cäsar Krieg führte.

11. vos Attice. Nicht selten werden mehrere angeredet, welche gegenwärtig sind, und nur einer von ihnen namentlich genannt. Verg. Aen. IX, 525 (zu den Musen): vos, o Calliope, precor, aspirate canenti.

epistulam. Dieser Brief, auch 330 erwähnt, war von Brutus aus Asien geschrieben, wohin er sich 707 (47) begeben hatte, und betraf nicht den Tod der Tullia, wie man geglaubt hat, da dieser 709 (45) erfolgte, sondern die in mehr als einer Hinsicht ungünstigen Verhältnisse Ciceros im Allgemeinen. ad fam. IV, 14, 3: nisi in reditu meo nihilo meliores res domesticas quam rem publicam offendissem.

12. Cann. im J. 538 (216).
Nolam im J. 539. (215).

manus erexit, posteaque prosperae res deinceps multae consecutae sunt: sic post rerum nostrarum et communium gravissumos casus nihil ante epistulam Bruti mihi accidit, quod vellem aut quod aliqua ex parte sollicitudines allevaret meas. Tum 13 Brutus: volui id quidem efficere certe, et capio magnum fructum, si quidem quod volui tanta in re consecutus sum; sed scire cupio, quae te Attici litterae delectaverint. Istae vero, inquam, Brute, non modo delectationem mihi, sed etiam, ut spero, salutem attulerunt. Salutem? inquit ille. Quodnam tandem genus istuc tam praeclarum litterarum fuit? An mihi potuit, inquam, esse aut gratior ulla salutatio aut ad hoc tempus aptior quam illius libri, quo me hic affatus quasi iacentem excitavit? Tum ille, nempe eum 14 dicis, inquit, quo iste omnem rerum nostrarum memoriam breviter et, ut mihi quidem visum est, perdiligenter complexus est? Istum ipsum, inquam, Brute, dico librum mihi saluti fuisse. Tum Atti- 4 cus: optatissumum mihi quidem est quod dicis; sed quid tandem habuit liber iste, quod tibi aut novum aut tanto usui posset esse? Ille vero et nova, inquam, mihi quidem multa et eam utilitatem, 15 quam requirebam, ut explicatis ordinibus temporum uno in conspectu omnia viderem. Quae cum studiose tractare coepissem, ipsa mihi tractatio litterarum salutaris fuit admonuitque, Pomponi, ut a te ipso sumerem aliquid ad me reficiendum teque remunerandum, si non pari, at grato tamen munere: quamquam

deinceps 'in einer Folge, eins auf das andere'.

Sein

13. libri. Atticus hatte, durch Ciceros Schrift de re publica veranlasst (19), seinen liber annalis verfasst, in welchem von Erbauung der Stadt bis zum J. 700 die Geschichte Roms kurz dargestellt war. Hauptaugenmerk war die Feststellung der Chronologie, und hierin bewies er grosse Sorgfalt und Genauigkeit. Corn. Nep. Attic. 18: summus fuit antiquitatis amator, quam adeo diligenter habuit cognitam, ut eam totam in eo volumine exposuerit, quo magistratus ordinavit. Nulla enim lex neque pax neque bellum neque res illustris est populi Romani, quae non in eo suo tempore sit notata; et, quod difficillimum fuit, sic familiarum originem subtexuit, ut ex eo clarorum

virorum propagines possimus cognoscere. Cic. orat. 34, 120: cognoscat etiam rerum gestarum et memoriae veteris ordinem, maxime scilicet nostrae civitatis, sed etiam imperiosorum populorum et regum illustrium. Quem laborem nobis Attici nostri levavit labor, qui conservatis notatisque temporibus, nihil cum illustre praetermitteret, annorum septingentorum memoriam uno libro colligavit. Cicero nimmt wiederholt darauf Rücksicht, 42. 72. 74.

salut. Atticus hatte also seine Schrift dem Cicero gewidmet.

14. nempe 'doch', mit Beziehung auf die dem anderen bekannte Voraussetzung. 21.

15. grato munere. Il. A, 167: σοὶ τὸ γέρας πολὺ μεῖζον, ἐγὼ δ ̓ ὀλίγον τε φίλον τε Ἔρχομ ̓ ἔχων

« PreviousContinue »