Page images
PDF
EPUB

torumque veterum litterate peritus. Quam scientiam Varro noster acceptam ab illo auctamque per sese, vir ingenio praestans om206 nique doctrina, pluribus et illustrioribus litteris explicavit. Sed idem Aelius stoicus esse voluit, orator autem nec studuit umquam nec fuit; scribebat tamen orationes, quas alii dicerent, ut Q. Metello* F., ut Q. Caepioni, ut Q. Pompeio Rufo; quamquam

entweder der poetische Sinn des Volkes, oder der abstrahirende Verstand des Gelebrten erfand sie; es gab eine Reihe von Schriftstellern περὶ εὑρημάτων, welche für alles und jedes den Erfinder anzugeben wussten. Hier sind den res actae, den Thaten, der äusseren politischen Geschichte, die res inventae als Inbegriff alles geistigen Lebens in Einrichtungen, Sitten, Wissenschaft und Kunst entgegengestellt; beides macht den Inhalt der antiquitas aus, insofern diese den Gegenstand wissenschaftlicher Forschung abgiebt.

litterate ist hier streng zu fassen, wir könnten sagen 'philologisch'. Suet. de gramm. 4: Cornelius Nepos litteratos quidem vulgo appellari ait eos, qui diligenter aliquid et acute scienterque possint aut dicere aut scribere; ceterum proprie sic appellandos poetarum interpretes, qui a Graecis grammatici nominentur. rhet. ad Her. IV, 4, 7: si de tragoediis Enni velis sententias eligere aut de Pacuvianis nuntios et, quia plane rudis id facere nemo poterit, cum feceris, te litteratissumum putes, ineptus sis, propterea quod id facile faciat quivis mediocriter litteratus. Cicero drückt sich hier weitläufiger aus, weil ihm sonst litteratus auch den gebildeten, namentlich den litterarisch gebildeten bezeichnet.

M. Terentius Varro, geb. in Reate im J. 638 (116), befehligte unter Pompeius im Piratenkriege die Flotte 687 (67) und stand auch nachher auf Seiten des Pompeius, söhnte sich aber dann mit Caesar aus and lebte zurückgezogen in litterarischer

Thätigkeit. Der Proscription des Antonius im J. 711 (43) entging er glücklich und starb beinahe 90 Jahr alt im J. 726 (28). Seine Gelehrsamkeit umfasste den ganzen Kreis damaliger Wissenschaft, und war in zahlreichen Schriften niedergelegt; in seinem sieben und vierzigsten Jahre hatte er deren 490 verfasst, die Gesammtzahl derselben betrug über 700. Er war als Dichter, Historiker, Philosoph, Grammatiker thäthig, ganz besonders aber war es das Leben des römischen Volkes in allen seinen Aeusserungen, im Staat, in der Religion, in Sitten und Gebräuchen, in Wissenschaft, Kunst und Litteratur, welches er mit Gründlichkeit und patriotischem Sinn erforschte und darstellte. Seine Werke sind für die späteren Zeiten die Hauptquelle geworden, und auf Varro ist ein sehr grosser Theil dessen, was wir davon wissen, zurückzuführen.

litteris, 'Schriften'.

206. sed, wegen der Zwischenbemerkung über Varro.

Metello, F. Hier ist wenigstens der Name des Vaters ausgefallen, wahrscheinlich auch noch ein anderer Name, da ein Metellus ohne Angabe des Beinamens schwerlich mit Sicherheit kenntlich gewesen wäre. Vielleicht ist es Q. Metellus, der Sohn des Balearicus, Consul 656 (98), oder auch Q. Metellus Celer (305).

Caep. 169. 223.

Q. Pompeius Rufus. 304. Er

widersetzte sich als Consul im J.666 (88) dem Sulpicius Rufus, dem er früher befreundet war; man nahm

is etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed non sine Aelio. His enim scriptis etiam ipse interfui, cum essem apud 207 Aelium adulescens eumque audire perstudiose solerem. Cottam autem miror, summum ipsum oratorem minumeque ineptum, Aelianas levis oratiunculas voluisse existumari suas. His duobus 57 eiusdem aetatis annumerabatur nemo tertius; sed mihi placebat Pomponius maxume vel dicam minume displicebat. Locus erat omnino in maxumis causis praeter eos, de quibus supra dixi, nemini: propterea quod Antonius, qui maxume expetebatur, facilis in causis recipiendis erat, fastidiosior Crassus, sed tamen recipiebat. Horum qui neutrum habebat, confugiebat ad Philippum fere aut ad Caesarem: **Cotta et Sulpicius expetebantur. Ita ab his sex patronis causae illustres agebantur; neque tam multa quam nostra aetate iudicia fiebant, neque hoc, quod nunc fit, ut causae singulae defenderentur a pluribus, quo nihil est vitiosius. Respondemus eis quos non audivimus: in quo primum 208 saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum; deinde magni interest coram videre me, quem ad modum adversarius de quaque re asseveret, maxume autem, quem ad modum quaeque res audiatur. Sed nihil vitiosius quam, cum unum corpus debeat esse defensionis, nasci de integro causam, cum sit ab altero perorata. Omnium enim causarum unum est naturale principium, una per- 209 oratio; reliquae partes, quasi membra suo quaeque loco locata, suam et vim et dignitatem tenent.

[blocks in formation]

Cum autem difficile sit in

lesen, gesagt werden; es musste
angegeben werden, von wem oder
unter welchen Umständen sie auf-
gesucht wurden.

plurib. Ascon. in Scaur. p. 20:
defenderunt Scaurum sex patroni,
cum ad id tempus raro quisquam
pluribus quam quattuor uteretur;
at post bella civilia ante legem Iu-
liam ad duodenos patronos est per-
ventum.

208. corpus im Gegensatz gegen die einzelnen Theile (membra, 209), welche in ihrem nothwendigen untrennbaren Zusammenhang dieses Ganze bilden.

nasci, 'von Anfang an beginnen'.
peror. 127.

209. principium, 'Eingang, Ein-
leitung'.

longa oratione non aliquando aliquid ita dicere, ut sibi ipse non conveniat: quanto difficilius cavere, ne quid dicas, quod non conveniat eius orationi qui ante te dixerit? Sed quia et labor multo maior est totam causam quam partem dicere, et quia plures ineuntur gratiae, si uno tempore dicas pro pluribus, idcirco hanc consuetudinem lubenter ascivimus.

58 Erant tamen quibus videretur illius aetatis tertius Curio, 210 quia splendidioribus fortasse verbis utebatur et quia Latine non pessume loquebatur usu, credo, aliquo domestico. Nam litterarum admodum nihil sciebat; sed magni interest, quos quisque audiat cotidie domi, quibuscum loquatur a puero, quem ad mo211 dum patres paedagogi, matres etiam loquantur. Legimus epistulas Corneliae, matris Gracchorum: apparet, filios non tam in gremio educatos quam in sermone matris. Auditus est nobis Laeliae C. F. saepe sermo: ergo illam patris elegantia tinctam vidimus et filias eius Mucias ambas, quarum sermo mihi fuit notus, et

plures gratiae, 'Gunst bei mehreren'.

uno tempore, nicht zu gleicher Zeit, sondern in derselben Zeit, welche man sonst aufwenden würde, um für einen Clienten zu reden.

210. C. Scribonius Curio, Sohn
des 122 erwähnten Curio, war Tri-
bun im J. 664 (90), wo ihn das Publi-
cum während einer Rede verliess
(192. 305). Er diente unter Sulla
im Mithridatischen Kriege, war Con-
sul (217) im J. 678 (76), verwaltete
darauf 3 Jahre lang Macedonien
und triumphirte über die Dardaner.
Er starb im J. 701 (53).

domest. 98. Vgl. 213.
admod. 35.

paedagogi, erprobte Sklaven, deren Aufsicht man die Knaben übergab.

[ocr errors]

211. epistulas. Quint. I, 1, 6: Gracchorum eloquentiae multum contulisse accepimus Corneliam matrem, cuius doctissimus sermo in posteros quoque est epistulis traditus. Bruchstücke dieser Briefe, welche Nepos in einem seiner Werke angeführt hat, sind noch erhalten.

Corn. 104.

gremio. Tac. dial. 28: suus cuique filius ex casta parente natus gremio ac sinu matris educabatur.

Sic Corneliam Gracchorum, sic Aureliam Caesaris, sic Atiam Augusti matrem praefuisse educationibus ac produxisse principes liberos accepimus.

Laeliae. de orat. III, 12, 45: equidem cum audio socrum meam Laeliam (sagt Crassus) — facilius enim mulieres incorruptam antiquitatem conservant, quod multorum sermonis expertes ea tenent semper, quae prima didicerunt sed eam sic audio, ut Plautum mihi aut Naevium videar audire. Quint. I, 1, 6: Laelia reddidisse in loquendo paternam elegantiam dicitur.

eleg. 86.

[ocr errors]

Mucias. Von zwei Töchtern der Laelia und des Augur Mucius Scaevola war die eine mit dem Redner Crassus vermäblt; von ibren beiden Töchtern heirathete die eine P. Scipio Nasica, den Sohn des 128 erwähnten und Enkel des Serapio (107.212). Diese hatten zwei Söhne, welche beide gleich erwähnt werden.

neptes Licinias, quas nos quidem ambas, hanc vero Scipionis etiam tu, Brute, credo, aliquando audisti loquentem. Ego vero, ac lubenter quidem, inquit Brutus; et eo lubentius, quod L. Crassi erat filia. Quid Crassum, inquam, illum censes, istius Liciniae 212 filium, Crassi testamento qui fuit adoptatus? Summo iste quidem dicitur ingenio fuisse, inquit; et vero hic Scipio, collega meus, mihi sane bene et loqui videtur et dicere. Recte, inquam, iudicas, Brute; et enim istius genus est ex ipsius sapientiae stirpe generatum. Nam et de duobus avis iam diximus, Scipione et Crasso, et de tribus proavis, Q. Metello, cuius quattuor illi filii, P. Scipione, qui ex dominatu Ti. Gracchi privatus in libertatem rem publicam vindicavit, Q. Scaevola augure, qui peritissumus iuris idemque percomis est habitus. Iam duorum abavorum quam est 213 illustre nomen, P. Scipionis, qui bis consul fuit, qui est Corculum dictus, alterius omnium sapientissumi, C. Laeli. O generosam, inquit, stirpem et tamquam in unam arborem plura genera, sic in istam domum multorum insitam atque innatam sapientiam! Similiter igitur suspicor, ut conferamus parva magnis, Curionis, 59 etsi pupillus relictus est, patrio fuisse instituto puro sermone

Scipionis sc. uxorem. So die In

schrift auf dem berühmten Denkmal (capo di bove) in Rom: CAECILIAE. Q.CRETICI. FILIAE. METELLAE. CRASSI, und bei Vergilius (Aen. III, 319): Hectoris Andromache.

212. L. Licinius Crassus Scipio, Sohn des eben erwähnten Scipio, wurde von seinem Grossvater adoptirt.

Q. Caecilius Metellus Pius Scipio, der Bruder des eben genannten, von Metellus adoptirt, Consul im J. 702 (52). Als Schwiegervater des Pompeius unterstützte er dessen Pläne und stand Caesar auch als Feldherr gegenüber; er tödtete sich im africanischen Kriege im J. 708 (46). Er war ein babsüchtiger und schwelgerischer Mensch.

collega, als Pontifex.

loqui et dicere, wie unser 'sprechen' und 'reden' unterschieden. sapientiae, weil Laelius Sapiens hiess.

filii. 81.

213. plura genera. Plin. XVII, 16, 26: tot modis insitam arborem

vidimus iuxta Tiburtes tullios (die
Cascatellen) omni pomorum genere
onustam, alio ramo nucibus, alio
bacis, aliunde vile ficis piris puni-
cis malorumque generibus. Ein sol-
cher Baum hiess catachanna.

insitus atque innatus werden oft
verbunden, um das was seinem We-
sen nach ursprünglich und fest ver-
bunden ist auszudrücken, z. B.Verr.
IV, 48, 106: ita persuasum est ut
in animis eorum insitum atque in-
natum esse videatur. Gegen insitus
(eingepflanzt) bezeichnet innatus
(eingeboren) eine Steigerung z. B.
de fion. IV, 2, 4: habere etiam insi-
tam quandam vel potius innatam
cupiditatem scientiae. Wie das
durch Inoculation eingefügte Reis
(insita) mit dem Stamm zusammen-
wächst, so dass beides eins wird
und gemeinsame Frucht bringt, so
wird die aus verschiedenen Ge-
schlechtern einer Familie einge-
pflanzte Weisheit den Sprösslingen
derselben eingeboren.

instituto, die in der Familie beobachtete Disciplin. 119.

assuefactam domum; et eo magis hoc iudico, quod neminem ex his quidem, qui aliquo in numero fuerunt, cognovi in omni ge214 nere honestarum artium tam indoctum, tám rudem. Nullum ille poetam noverat, nullum legerat oratorem, nullam memoriam antiquitatis collegerat; non publicum ius, non privatum et civile cognoverat. Quamquam hoc quidem fuit etiam in aliis et magnis quidem oratoribus, quos parum his instructos artibus vidimus, ut Sulpicium, ut Antonium. Sed ei tamen unum illud habebant dicendi opus elaboratum; idque cum constaret ex quinque notissumis partibus, nemo in aliqua parte earum omnino nihil poterat: in quacumque enim una plane clauderet, orator esse non 215 posset. Sed tamen alius in alia excellebat magis. Reperiebat quid dici opus esset, et quo modo praeparari, et quo loco locari, memoriaque ea comprehendebat Antonius, excellebat autem actione; erantque ei quaedam ex his paria cum Crasso, quaedam etiam superiora; at Crassi magis nitebat oratio. Nec vero Sulpicio neque Cottae dicere possumus neque cuiquam bono oratori rem ullam ex illis quinque partibus plane atque omnino defuisse. 216 Itaque in Curione hoc verissume iudicari potest, nulla re una magis oratorem commendari quam verborum splendore et copia. Nam cum tardus in cogitando tum in struendo dissipatus fuit.

214. publicum ius, privatum et civile. Das ius publicum begreift die Rechtsnormen, welche den Staat und die Angehörigen des Staats im Verhältniss zu demselben angehen, das ius privatum die Rechtsnormen, welche die einzelnen Subjecte als solche angehen. Das ius civile aber bezieht sich auf die cives, auf die römischen Bürger, und ist nur für diese gültig. Vgl. Digg. I, 1, 1, 2: publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat, privatum, quod ad singulorum utilitatem. Privatum ius tripertitum est; colleetum et enim est ex naturalibus praeceptis aut gentium aut civilibus.

Sulpicium sc. vidimus.
opus. 200.

constaret. Obgleich dies ein Satz
von allgemeiner Gültigkeit ist, wird
es hier doch, auf jene Männer an-
gewandt, als ein Moment der Er-
zählung aufgefasst.

[blocks in formation]
« PreviousContinue »