do napisania gruntowniejszego dzieła w tej materyi, wów czas, obok doznanéj przyjemności odczytywania rękopismu, przed dwudziestu laty skreślonego, osiągnie nagrodę o wiele przewyższająca wartość niniejszej pracy Warszawa, 19 Maja 1885 r. Autor. Zadaniem mojem w bieżącem półroczu będzie przedstawić Panom historyczny rozwój postępowania cywilnego Rzymskiego. Mając przed sobą słuchaczy, którzy się już dwa lata zajmowali prawoznawstwem, osądziłem za zbyteczne poświęcać pierwszą moją prelekcyę na zestawienie ogólnych pojęć o przedmiocie, który mam wyłożyć, na wskazanie stanowiska tego przedmiotu do innych części prawa i związku z niemi; - zadosyć bowiem czyniąc zwyczajowi przedstawiania w pierwszej prelekeyi ogólnych pojęć o nauce, mającej być wyłożoną, musiałbym tylko powtórzyć Panom to, co już wiecie z Encyklopedy prawa i z prelekcyj o prawie Rzymskiem. Uważam więc za stosowniejsze odwołać się wprost do znanych Panom wiadomości, aniżeli powtarzaniem nużyć uwagę Panów. Encyklopedya prawa wskazała wam, Panowie, jaki jest stosunek pomiędzy prawem materyalnem i postępowaniem sądowém. Przyszliście zapewne do wniosku, że jest to stosunek pomiędzy treścią i formą, oraz oceniliście dokładnie ważność téj formy, jako środka, przez który treść urzeczywistnia się w świecie zewnętrznym. Przekonaliście się nadto, że tylko w odpowiednich formach postępowania sądowego mogą się należycie urzeczywistniać zasady prawa materyalnego, oraz że najlepsze nawet zasady prawa materyalnego w złych, nieodpowiednich formach postępowania, nigdy nie mogą zapewnić należytego wymiaru sprawiedliwości. Te parę uwag wystarczy do ocenienia ważności studiów nad postępowaniem sądowem w ogólności, i cywilnem w szczególności. Miklaszewski. 1 Wykłady prawa cywilnego Rzymskiego, i własna praca Panów, wpłynęły niezawodnie na ocenienie stanowiska, jakie zajmuje prawo Rzymskie w prawoznawstwie. Przyszliście Panowie zapewne do przekonania, że prawo Rzymskie. jako ogólne źródło prawa cywilnego, wraz z prawem Kanonicznem, zasługuje na nasze najgorętsze studia; że prawo Rzymskie stanowi najdokładniejszą organiczną całość, studiowanie której najskuteczniej przyczynić się może do wyrobienia w nas prawnego myślenia; że jest najlepszym materyałem do studyów historycznych, których znaczenie jużeście Panowie dokładnie poznali; że, słowem, bez dostatecznej znajomości prawa Rzymskiego trudno, prawie niepodobna, być prawoznawcą. W przeświadczeniu. że Panowie zgadzacie się na takie ocenianie prawa Rzymskiego, uważam za pożyteczne przedstawić Panom bistoryczny rozwój postępowania cywilnego Rzymskiego, ponieważ takowe, będąc formą, w jakiej przejawiały się zasady prawa materyalnego, któregośmy ważność uznali,—jest niezbędném dla dokładnego zrozumienia prawa materyalnego tem więcej, że przedstawiane w historycznym rozwoju wskaże nam zarazem harmonię, jaka istniała pomiędzy treścią i formą, oraz wykaże te punkta, w których forma nie odpowiadała treści, a przez to dowodnie stwierdzi zdanie, że od dobrego postępowania najwięcej zależy należyty wymiar sprawiedliwości. Te to uwagi skłoniły mnie do rozpoczęcia wykładu przedmiotu, który, chociaż nie objęty wyraźnie ustawą edukacyjną, jest niezbędny dla wszechstronnego poznania prawa Rzymskiego, coście Panowie zapewne zauważyli niejednokrotnie przy wykładzie Pandektów. To, com powiedział, wystarczy Panom do ocenienia ważności przedmiotu, który mam wyłożyć. Nie jest mojem zadaniem wywoływać wrażenia, zachwycać uwielbianiem przedmiotu, aby zachęcić Panów do współpracownictwa. Dotychczasowa praca Panów i sam przedmiot, mam nadzieję, zyskają dlań uznanie. Kończę więc te parę słów przedmowy najserdeczniejszem zaproszeniem Panów do współpracownictwa, poczytując znajdo wanie się Panów w audytorium za rękojmię, że szukacie czystéj, pożywnej nauki. Przystępuję do przedmiotu. Nauka postępowania cywilnego Rzymskiego jest zupełnie nowa. Od XII wieku wykładano w Uniwersytetach prawo cywilne Rzymskie, postępowania jednak nie wykładano dla braku materyałów. Dopiero w naszym wieku, odkrycie Gajusa dało możność odtworzenia form, w których się przejawiało prawo materyalne Rzymskie. Niebuhr, odkrywszy Instytucye Gajusa, w IV księdze jego dzieła dostarczył wiadomości o formach postępowania cywilnego Rzymskiego. Do wystudyowania jednak źródeł trzeba było lat 20, aby odtworzyć wszystkie formy-tak, że postępowanie cywilne jeszcze prawie do 1850 roku było uważane za koronę umiejętności prawniczéj, za szczyt znajomości prawa Rzymskiego. Późniejsze jednak prace sprowadziły ten przedmiot do właściwego stanowiska, i dziś zapatrujemy się nań jako na uzupełnienie systemu prawa Rzymskiego, jako na przedmiot, konieczny w systemacie, ale już jako na jednę z najłatwiejszych części prawa Rzymskiego. Literatura tego przedmiotu nie jest bogata; kilka dzieł ważniejszych i trochę monografij. Do pierwszych należą: liczymy zaledwie Puchta w Instytucyach obrobił proces cywilny, ale wykład jego jest niedokładny, a pogląd niedość dojrzały. Dr. Zimmer (prof. w Jena). „Der Römische Civilprocess in geschichtlicher Entwicklung bis auf Justinian". Heidelberg 1829; wykład jego także niedokładny; przytém grzeszy bardzo wielką ilością abstrakcyj, hypotez, których źródłami zupełnie usprawiedliwić nie jest w stanie. Dr. v. Bethmann Hollweg (minister oświecenia w Prusach): „Gerichtsverfassung und Prozess des sinkenden römischen Reichs bis auf Justinian". Bonn, 1834. Zamiarem Hollwega było wykazać wpływ postępowania cywilnego Rzymskiego na późniejsze postępowanie germańskie, dla tego też zajmował on się głównie formami najnowszego postępowania Rzymskiego; historyę zaś uwzględniał tylko o tyle |