Page images
PDF
EPUB

dans les actions certi et constitutæ pecuniæ *. En d'autres actions, le déni entraînait après soi peine du double (inficiando lis crescit) 19. Cette peine, pour quelques-unes au moins de ces actions, s'est maintenue dans le nouveau droit 20. Quand il n'y avait lieu ni à la sponsio ni à la peine du double (quum statim ab initio non pluris quam simpli sit actio), le demandeur avait droit d'exiger du défendeur le juramentum calumniæ ". Justinien fit de ce serment le préliminaire indispensable de tout procès 22. Enfin, et moins pour couper court aux procès que pour punir la mauvaise foi "5,

23

18 GAIUS, IV, 13 (sup., c. 11, n. 3), 171. Cic., pro Rosc. comed., 4, 5.

19 GAIUS, IV, 9 (sup. c. 8, n. 13), 171. PAUL, I, 19, § 1. Quædam ac tiones si a reo inficientur, duplantur, velut judicati, depensi, legati per damnationem relicti, damni injuria legis Aquiliæ; item de modo agri cum a venditore emptor deceptus est, § 2. Ex his causis quæ inficiatione duplantur, pacto decidi non potest. Cic., pro Flacco, c. 1.

20 § 1. Inst., de pœna temere litig., IV,16, § 26. Inst., de Act., IV, 6, § 7. Inst., de obl. quasi ex contr., III, 27.

21 GAIUS, IV, 172. [Quod si neque] sponsionis [neque forte] dupli... periculum ei, cum quo agitur conjungatur, ac ne statim ab initio pluris quam simpli sit actio, permittit prætor jusjurandum exigere non calumniæ causa se infitias ire unde quamvis heredes vel qui heredum loco habentur, dupli non amplius obligati sunt, item feminis pupillisque [remitti solet pœna] sponsionis; jubet tamen eos jurare. l. 44, § 4, D., Famil. hercisc., X, 2. Qui familiæ erciscundæ, et communi dividundo, et finium regundorum agunt, et actores sunt et rei; et ideo jurare debent non calumniæ causa litem intendere; et non calumniæ causa ad infitias ire.-Cic., pro Rosc. comed., I, fait allusion à ce serment.}

22 L. 2, pr., C., de Jurej. propter calumn., n. 59.

23 Cic., pro Rosc. Amerin., 38. ... Mandati constitutum est judicium non minus turpe quam furti, credo propterea quod, quibus in rebus ipsi interesse non possumus, in his, operæ nostræ vicaria fides amicorum supponitur : quam qui lædit, oppugnat omnium commune præsidium, et quantum in ipso est disturbat vitæ societatem.-Pro Rosc. comed., c. 6, Si qua enim sunt privata judicia summæ existimationis, tria hæc sunt fiduciæ, tutelæ, societatis. Æque enim perfidiosum et nefarium est fidem frangere, quæ continet vitam, et pupillum fraudare qui in tutelam pervenit, et socium fallere qui se negotio conjunxit. Pro Cacina,

2, 3.

il y avait certaines condamnations qui emportaient tache d'infamie 24.

28

A son tour, la défense était protégée contre d'injustes demandes 2. Le défendeur pouvait exiger de son adversaire le juramentum calumniæ, et si la vexation se pouvait prouver, il avait droit de demander par le judicium calumniæ des dommages-intérêts du dixième du litige dans les actions ordinaires, et du quart dans les interdits. Ce judicium tomba en désuétude, mais le juramentum, devenu d'usage général en certaines demandes ", finit par être, sous Justinien, une obli

24 GAIUS, IV, 182. Quibusdam judiciis damnati ignominiosi fiunt, velut furti,vi bonorum raptorum, injuriarum, item [pro socio, tutelæ, man] dati, depositi. Sed furti aut vi bonorum [raptorum aut injuriarum non solum damnati notantur ignominia, sed etiam pacti]; ita enim in edicto] scriptum est et recte... § 2. Inst., de pœna temere litig., IV, 16.-I. 1, pr., D., de his qui not., III, 2,

25 GAIUS, IV, 174. Actoris quoque calumnia coercetur modo calumniæ judicio, modo contrario, modo jurejurando, modo restipulatione.

26 GAIUS, IV, 175. Et quidem calumniæ judicium adversus omnes actio nes locum habet, et est decimæ partis [causæ]; adversus interdicta vero, quartæ partis causæ. 176. Liberum est illi cum quo agitur, aut calumniæ judicium, opponere aut jusjurandum exigere, non calumniæ causa agere. 177. Contrarium autem judicium ex certis causis constituitur, velut si injuriarum agatur; et si cum muliere co nomine agatur, quod dicatur ventris nomine in possessionem missa dolo malo ad alium possessionem transtulisse ; et si quis eo nomine agat quod dicat se a prætore in possessione missum ab alio quo admissum non esse. Sed adversus injuriarum quidem actionem decimæ partis datur : adversus vero duas istas quintæ. 178. Severior autem coercitio est per contrarium judicium, nam calumniæ judicio decimæ partis nemo damnatur, nisi qui intelligit non recte se agere, sed vexandi adversarii gratia actionem instituit, potiusque ex judicis errore vel iniquitate victoriam sperat, quam ex causa veritatis; calumnia enim in adfectu est, sicut furti crimen. Contrario vero judicio omnimodo damnatur actor, si causam non tenuerit, licet alia opi nione inductus credideret se recte agere. 179. Utique autem ex quibus causis contrario judicio agere potest, etiam calumniæ judicium locum habet: sed alterutro tantum judicio agere permittitur. Qua ratione si jusjurandum de calumnia exactum fuerit, quemadmodum calumniæ judicium non datur, ita et contrarium non dari debet.- Cons. vet. jur., e. 6. 27 Par ex., 1. 6, § 2 ; 1. 9, § 3, de edendo. D., II, 13; l. 5, § 14, D., đe

gation légale en toute espèce d'actions 20. Au lieu de ce judicium, il y avait dans l'ancien droit pour quelques actions, même sans preuve de l'intention de vexation, un judicium contrarium afin d'obtenir le dixième ou le quart comme dommages-intérêts; mais ce judicium n'était plus admissible dès qu'on avait exigé du demandeur et que ce dernier avait prêté le serment de calomnie "". Enfin, dans tous les cas où il y avait sponsio pénale on pouvait agir contre le demandeur en vertu de la restipulatio 3o.

30

Une des peines du plaideur téméraire était encore l'obligation de payer à l'adversaire les frais du procès ". Ces frais étaient toujours à la charge de la partie qui perdait son procès, à moins de preuve évidente de sa bonne fois, et le juge pouvait en outre, suivant les circonstances, imposer une amende fiscale d'un dixième en sus ". Il n'était point d'abord nécessaire que la condamnation aux frais fût exprimée 34. Plus tard on imposa aux juges cette obligation à peine

33

op. nov. nunc., XXXIX, 1, l. 13, § 3. D, de damn. inf., XXXIX, 2. 28 L. 2, Inst., de pœna tem. litig., IV, 16.—l. 2, pr., C., de Jurej. propt. calum., II, 59.

29 GAIUS, IV, 177-179.

30 GAIUS, IV, 13 (sup., ch. 11, n. 3), 180. Restipulationis quoque pœna ex certis causis fieri solet et quemadmodum contrario judicio omnimo. do condemnatur actor, si causam non tenuerit, nec requiritur, an scierit non recte se agere: ita enim restipulationis pœna omnimodo damnatur actor, 181. [Sane] si ab actore ea restipulationis pœna petatur, ei neque calumniæ judicium opponitur, neque jurisjurandi religio conjungitur : nam contrarium judicium in his causis locum non habere palam est.

31 L. 79, pr., D., de Judic., V, 1. Eum quem temere adversarium suum in judicium vocasse constitit, viatica litisque sumptus adversario suo reddere oportebit-§ 1. Inst., de pœna temer. liliy., IV, 16.

32 L. 1, C. Th., de fruct. et lit. exp., IV, 18 (inf., n. 34, - I. 5, C., de fruct. et lit. exp., VII, 51.—l. 13, § 6, C., de Judic., III, 1.

35 L. 5, C., de fruct. et lit. exp., VII, 51.

34 L. 1, C. Th., de fruct. et lit. exp., IV, 18. Addimus etiam ut impensas sumptusque litis, re ad finem deducta petitoribus præstent. Ac ne ipsos quidem petitores, qui inanes lites et jurgia non movenda ingerunt possidentibus, ab ipsius cautionis merito segregamus; jubemus enim, ut, si intentio petitoris improba judicetur, præstet possessori sumptus,

38

de payer les frais du litige 35. Pour éviter des demandes exorbitantes, le juge déférait le serment sur le chiffre des frais qu'il déterminait à l'avance 36. Les sportules en faisaient naturellement partie; mais comme les sportules, et notamment ces sportules proportionnelles au chiffre du litige qu'avait à payer le défendeur lors de la citation, pouvaient, entre les mains d'un demandeur qui exagérait l'objet de sa demande, devenir un odieux moyen de chicane, Justinien condamna le demandeur à rembourser au triple ces frais exagérés, et en outre l'empereur voulut que le demandeur donnât caution d'effectuer la litiscontestation dans les deux mois, sous peine de payer au double les frais déjà faits 5. Suivant une autre constitution du même prince, pour garantir la poursuite de l'instance et le paiement des frais, il fallut fournir caution pour une somme égale au dixième du litige ".

38

præstet impensas, quas eum toto litis tempore sustinuisse claruerit, etiam si super hac re expressior cesset sententia judicantis (369).

35 L. 3, 5, C., de fruct. et lit. exp., IV, 18.-l. 13, § 6, C., de Judic., III, 1. Sive autem alterutra parte absente, sive utraque præsente lis fuerit decisa, omnes judices qui sub imperio nostro constituti sunt, sciant victum in expensarum causa victori esse condemnandum, quantum pro solitis expensis litium juraverit : non ignorantes quod si hoc prætermiserint, ipsi de proprio hujus modi pœnæ subjacebunt, et reddere eam parti læsæ coartabuntur,

36 L. 13, § 6, C., de Judic., III, 1 (sup., n. 35). Nov. 82, c. 10... Si jusjurandum intulerit de expensis judex victori, scilicet cum quantitate quæ visa erit ei recte se habere (quam taxationem vocant leges) deinde ille juraverit; non habere licentiam judicem minus quam juratum est condemnare, neque videri clementiorem legi quæ hæc disponit; si tamen perspexerit neutrum sumptuum subdere rationi, et propter negotii forte varietatem, hoc ipsum decernat sua sententia.

37 § 24. Inst., de Act., IV, 6.-THÉOPHILE, IV, 6, § 24.

3 Nov. 36, præf., c. 1.

59 Nov. 112, c. 2.

CHAPITRE XII.

Des Procuratores et des Advocati.

Au temps des legis actiones, il n'était pas permis à un citoyen d'agir en justice pour autrui '; dans la procédure formulaire, cette représentation devint possible quand le demandeur, par des paroles solennelles, prononcées in jure, en présence de son adversaire, désigna la personne qui devait le remplacer. Ce représentant, ainsi constitué, se nommait cognitor. Il figurait dans la litiscontestation comme demandeur,

1 GAIUS, IV, 82. [Nunc admonendi sumus agere posse quemlibet aut suo nomine aut alieno]: alieno, veluti cognitorio, procuratorio, tutorio, curatorio; cum olim quamdiu solæ legis actiones in usu fuissent, alterius nomine agere non liceret, [nisi] pro populo et [libertatis causa]. Le Pr., Inst., de iis per quos agere, IV, 10, joint à ces deux causes privilégiées le pro tutela; on ne sait pas au juste quelle était cette exception. 2 GAIUS, IV, 83. Cognitor autem certis verbis in litem coram adversario substituitur: nam actor ita cognitorem dat : Quod ego a te, verbi gratia, fundum peto, in eam rem Lucium Titium tibi cognitorem do ; adversarius autem ita : Quando tu a me fundum petis, in eam rem Publium Mævium cognitorem do. Potest ut actor ita dicat: Quod ego te`cum agere volo, in eam rem cognitorem do; adversarius ita : Quando tu mecum agere vis, in eam rem cognitorem do. Nec interest, præsens an absens cognitor detur; sed si absens datus fuerit cognitor, ita erit, si cognoverit et susceperit officium cognitoris. — Interpret. ad l. 7, C. Th., de Cognit., II, 12. Procurator est, cui per mandatum causa committitur. Cognitor est, cui sine mandato causam suam agendam præsens præsente judice litigator injungit.—Fragm.Vat., § 318, 319. FESTUS. Cognitor est qui litem alterius suscipit coram eo cui datus est; procurator autem absentis nomine auctor.-AscoN. in Divin., 4. Qui defendit alterum in judicio aut patronus dicitur si orator est, aut advocatus, si aut jus suggerit, aut præsentiam suam commodat amico; aut procurator, si absentis

« PreviousContinue »