Page images
PDF
EPUB

28

appeler de l'empereur, qui n'avait point de supérieur ; on ne pouvait non plus appeler du préfet du prétoire 29. Pour les seuls appels portés devant l'empereur on exigeait que le litige fût de certaine valeur so; encore cette condition fut-elle abolie ". Les appels inadmissibles étaient punis d'une amende 32. Ceux qui se trouvaient mal fondés entraînaient la perte d'une certaine somme consignée par avance et le paiement au quadruple des frais du procès **; plus tard, on introduisit des pénalités nouvelles, marquées de ce cachet de rapacité et de mépris pour les hommes qui reparaît dans toutes les institutions du Bas-Empire 34.

33

28 L. 1, § 1, D., a quib. app., XLIX, 2. Et quidem stultum est illud admonere, a principe appellare fas non esse, quum ipse sit qui provocatur. — 1. 34, C., de Appell., VII, 62.

29 L. un., § 1, D., de Off. præf. præt., I, 11. His cunabulis præfectorum auctoritas initiata in tantum meruit augeri, ut appellari a præfectis prætorio non possit. Nam quum ante quæsitum fuisset, an liceret a præfectis prætorio appellare, et jure liceret, et extarent exempla eorum qui provocaverint, postea publice sententia principali lecta, appellandi facultas interdicta est; credidit enim princeps, eos, qui ob singularem industriam explorata eorum fide et gravitate ad hujus officii magnitudinem adhibentur, non aliter judicaturos esse pro sapientia ac luce dignitatis suæ, quam ipse foret judicaturus. — 1. 17, D., de Minor., IV, 4. — l. 16, C. Th., de Appell., XI, 30 (sup., n. 22).

[ocr errors]

30 L. 10, § 1, de Appell., XLIX, 1.- Nov. Valent., III, tit. XII, § 17, ed. Ritter.

31 L. 20. 1. 37, C., de App., VII, 62. La nov. 23, c. 3, introduisit une exception à ce sujet.

52 Sup., n. 25.

33 TACITE, Ann., XIV, 28.—PAUL, Sent., V, 33, 37. Omnimodo ponendum est, ut quoties injusta appellatio pronunciatur, sumptus quos dum sequeretur adversarius impendit, reddere cogatur non simplos, sed quadruplos.

34 L. 3, C., Th. de Off. præf. præt. I, 5. Super his, qui a præside vel a quolibet alio judice sententiam dictam informari deposcunt, sub eo fine sublimitatis tuæ succedat examen, ut, si internis negolii usque quaque decursis ex evidenti claruerit sententiam a jure justitiaque discedere, ea penitus explosa, controversia de æquitate terminum capiat. Quod si consentanea sit legibus jam prompta sententia, ejus pronuntiationis improbus oppugnator, si patrimonio circumfluit, biennio in insulam relegatione plectatur, ejusque bonorum media portio fiscalibus compendiis

Au Ive siècle s'introduisit l'usage des supplicationes ou retractationes contre les sentences du préfet du prétoire, dont on ne pouvait appeler. Ce fut en réalité une voie indirecte d'appel 5.

36

Indépendamment de l'appel il y avait d'autres causes qui pouvaient paralyser une sentence rendue. Ainsi, un jugement qui violait évidemment les règles et les formes établies, et qui manquait de certaines conditions essentielles à sa validité, pouvait sans appel être considéré comme nul et rescindé 3. Peut-être est-ce cette rescision qui dans l'ancienne législation s'exerçait par une sponsio au double, revocatio in duplum . Enfin, et dans certains cas définis, on pouvait demander extraordinairement une restitution contre des jugemens comme on l'eût fait contre tout autre préjudice légal TM, et cette restitution pouvait atteindre les sentences du préfet du prétoire et de l'empereur, car en ce cas, c'était le préfet ou l'empereur qui restituaient euxmêmes contre le jugement qu'ils avaient rendu 3o.

addicta cedat; quod si agrestis vitæ sit, aut etiam egentis ad biennii tempus in metallum detrudendus est. Quam legem in annotationibus quoque nostris de iterando post sententiam judicio custodire debebis. 1. 6, § 4, C., de Appell., VII, 62.

[ocr errors]

3 L. 5, C., de Precib. imp. off., I, 19.–Nov. Theod., tit. VI, ed. Ritter. L.. un., C., de Sent. præf. præt., VII, 42,—1. 35, C., de Appell., VII, Nov. 119, c. 3.

62.

36 L. 1, 2, 3, D., quæ Sent. sine app., XLIX, 8.— l. 1, 2, 4, 7, C., quando provocare non est necesse, VII, 64.

37 PAUL, Sent., V, 5a, § 5, 7, 8. l. 1, C. Greg., X, 1.

38 L. 16, § 5, D., de Minor., IV, 4. Et tam præfectus urbis quam alii magistratus pro jurisdictione sua restituere in integrum possunt, tam in aliis causis quam contra sententiam suam.-Ibid., 1. 18, pr. 1. 42. — 1. 2, 4, 5, C., si adv. rem judic. rest., II, 27.

39 L. un., § 2, D., de Off. præf. præt., I, 11; l. 17, de Minor., D., IV, 4. Præfecti etiam prætorio ex sua sententia in integrum possunt restituere, quamvis appellari ab his non possit. Hæc idcirco tam varie, quia appellatio quidem iniquitatis sententiæ querelam, in integrum vero restitutio erroris proprii veniæ petitionem, vel adversarii circumventionis allegationem continet. Ibid., 1. 18, § 1, 4.

Procédures particulières.

1

CHAPITRE X.

[ocr errors]

Interdicta. Controversia agrariæ. Restitutio in integrum.

La procédure des legis actiones, puis, à l'époque formulaire, la condemnatio qui n'avait pour objet qu'une somme d'argent, étaient des moyens tout à fait insuffisans dès qu'il s'agissait soit de l'exhibition ou de la restitution la plus prompte possible d'une chose, soit de la cessation immédiate d'un acte préjudiciable. L'édit énuméra donc une suite de cas particuliers dans lesquels le préteur ordonnait ou défendait de faire certaines choses. Si l'on n'obéissait pas, le préteur à Rome, et dans les provinces le proconsul, après une audition sommaire des parties, décrétait directement l'exhibition ou la restitution de la chose, ou bien encore il interdisait l'acte préjudiciable, Ces défenses se nommaient interdicta, et, d'une division prise de leur objet, on les nommait restitutoires, exhibitoires et prohibitoires

PAUL, Sent., V, 6. I. 1, C., de Interd., VIII, 1.

2 THEOPHILE, IV, 15, pr.

[ocr errors]

3 GAIUS, IV, 139, Certis igitur ex causis prætor aut proconsul principaliter auctoritatem suam finiendis controversiis proponit, quod tum maxime facit cum de possessione aut quasi possessione inter aliquos contenditur. Et in summa aut jubet aliquid fieri, aut fieri prohibet : formulæ autem verborum et conceptiones, quibus in ea re utitur, interdicta, decretave vocantur. 140. [Vocantur] autem decreta, cum fieri aliquid jubet, velut cum præcipit ut aliquid exhibeatur, aut restituatur; interdicta vero, cum prohibet fieri, velut cum præcipit ne sine vitio possidenti vis fiat, neve in loco sacro aliquid fiat: unde omnia interdicta aut restitutoria aut exhibitoria aut prohibitoria vocantur. - 1. 1, § 1, de Interd., D., XLIII, 1. Les interdits étaient des actions en prenant ce mot dans le sens le plus étendu. L. 37, pr. D., de Obl. et Act, XLIV, 7; mais souvent

Quand il ne s'agissait que de restitution ou d'exhibition, le défendeur pouvait demander immédiatement la nomination d'un arbitre, et le préteur accordait une formule rédigée en ce sens. Si le défendeur était condamné, il échappait à la pœna sponsionis en s'exécutant dans les délais voulus; le jugement était sine periculo. Si au contraire il ne s'exécutait pas, on déférait au demandeur le serment estimatoire dont nous avons exposé plus haut les graves conséquences". Si le défendeur ne demandait pas d'arbitre, ou si, quand il s'agissait d'une prohibition, il n'obéissait pas à l'interdit, le demandeur se présentait de nouveau devant la justice, et au moyen d'une sponsio provoquait son adversaire par cette espèce de gageure, offrant de prouver que ce dernier avait fait ce que l'édit défendait, ou n'avait pas fait ce que l'édit lui ordonnait de faire. La décision était remise à un judex ou à des recuperatores, par la voie ordinaire de la formule, et dans la somme de la sponsio était comprise en même temps une peine pour le mal fondé de l'assertion ou du déni . Quand l'inter

aussi on oppose les interdits aux actions proprement dites, 1. 35, § 2. 1. 39, D., de Proc., III, 3.

4 GAIUS, IV, 141. Nec tamen cum quid jusserit fieri, aut fieri prohibuerit, statim peractum est negotium; sed ad judicem recuperatoresve itur, et tum ibi editis formulis quæritur, an aliquid adversus prætoris edictum factum sit, vel an factum non sit, quod is fieri jusserit; et modo cum pœna agitur, modo sine pœna: cum pœna, velut cum per sponsionem agitur; sine pœna, velut cum arbiter petitur. Et quidem ex prohibitoriis interdictis semper per sponsionem agi solet; ex restitutoriis vero vel exhibitoriis modo per sponsionem, modo per formulam agitur, quæ arbitraria vocatur. Ibid., 162, 164. ULPIANI, Fragm. Vind. (publié dans les Flores juris antejust., p. 232).

Sup., ch. 5, n. 18.

6 GAIUS, IV, 141 (sup., n. 4), 162. Igitur [cum] restitutorium vel exhibitorium interdictum redditur, velut ut restituatur possessio ei qui dejectus est, aut exhibeatur libertus cui patronus operas indicere volet, modo sine periculo res ad exitum perducitur, modo cum periculo. 165. Si arbitrum non petierit, sed tacitus de jure exierit, cum periculo res ad exitum perducitur: nam actor provocat adversarium spon

dit était double', il y avait lieu à une double sponsio 3. Si le défendeur ne se présentait pas, alors, comme dans la procédure ordinaire, în prononçait l'envoi en possession de ses biens 9.

Les interdits proposés dans l'édit embrassaient les intérêts les plus divers. Il y en avait pour protéger les choses saintes, religieuses, ou consacrées à l'usage public, d'autres concernaient les questions relatives aux personnes, ou celles relatives aux biens; il y en avait qui s'occupaient

:

sione si contra edictum prætoris non exhibuerit aut non restituerit: ille autem adversus sponsionem adversarii restipulatur: deinde actor quidem sponsionis formulam edit advcrsario ; ille huic invicem restipu lationis, sed actor sponsioni [vel ejus formulæ subjicit el] aliud judicium de re restituenda vel exhibenda, ut si sponsione vicerit, nisi ei res exhibeatur aut restituatur.... Cic., pro Cocina, 8... His rebus ita gestis, P. Dolabella prætor interdixit, ut est consuetudo, de vi hominibus armatis, sine ulla exceptione, tantum ut unde dejecisset, restitueret. Restituisse se dixit, sponsio facta est. Hac de sponsione vobis judicandum est. - Ad Famil., VII, 21; pro Tullio, 53.

7 GAIUS, IV, 156. Tertia divisio interdictorum in hoc est, quod aut] simplicia sunt aut duplicia. 157. Simplicia sunt, velut in quibus alter actor, alter reus est: qualia sunt omnia restitutoria aut exhibitoria: nam actor est, qui desiderat aut exhiberi aut restitui, reus is est a quo desideratur ut exhibeat aut restituat. 158. Prohibitoriorum autem interdictorum, interdum alia duplicia, alia simplicia sunt. 159. Simplicia sunt, quibus prohibet prætor in loco sacro, aut in flumine publico, ripave ejus aliquid facere reum; nam actor est, qui desiderat ne quid fiat, reus is qui aliquid facere conatur. 160. Duplicia sunt velut: UTI POSSIDETIS interdictum et UTRUBI. Ideo autem duplicia vocantur, quia par utriusque liligatoris in his conditio est, nec quisquam præcipue reus vel actor intelligitur, sed unusquisque tam rei quam actoris partes sustinet: quippe prætor pari sermone cum utroque loquitur: nam summa conceptio eorum interdictorum, hæc est: Uti nunc possidetis, quominus ita possideatis vim fieri veto. Item alterius: Utrubi hic homo, de quo agitur, apud quem majore parte hujus anni fuit, quominus is eum ducat, vim fieri veto. — 1. 2, pr. D., de Interd., XLIII, 1.

GAIUS, IV, 166-167. Sponsio et restipulatio (inf., n. 15).

9 L. 3, § 14, D., de homine lib. exhib... XLIII, 29. Hoc interdictum et in absentem esse rogandum Labeo scribit; sed si non defendatur, in bona ejus eundum ait.

« PreviousContinue »