Page images
PDF
EPUB

259 regula. T. Flamininum, qui cum Q. Metello consul fuit, pueri vidimus: existumabatur bene Latine, sed litteras nesciebat. Catulus erat ille quidem minume indoctus, ut a te paulo est ante dictum, sed tamen suavitas vocis et lenis appellatio litterarum bene loquendi famam confecerat. Cotta, qui se valde dilatandis litteris a similitudine Graecae locutionis abstraxerat sonabatque contrarium Catulo subagreste quiddam planeque subrusticum, alia quadam quasi inculta et silvestri via ad eandem laudem pervenerat. Sisenna autem quasi emendator sermonis usitati cum esse vellet, ne a C. Rusio quidem accusatore deterreri potuit, quominus 260 inusitatis verbis uteretur. Quidnam istuc est? inquit Brutus;

tur anomalia. Quint. I 6, 1: rationem praestat praecipue analogia. Vgl. 261. Doch versuchte man auch mit Hilfe der Etymologie die ovvý Deia zu verbessern (Sext. adv. gramm. 241).

259. Flamininum 109 E. Q. Metellus Balearicus. Latine sc. loqui. 244. 318. zu 149. ad Att. VII 3, 2 utrumque vero simul agi non potest, et de triumpho ambigue et de re publica libere. bene Lat., 108. Catulus, der Vater. 132 f. lenis. de or. III 43: lenitas vocis. appellatio 133. confecerat, sie allein, ohne andere Vorzüge, begründete seinen Ruhm als Redner. Cotta, 137; tr. pl. 95, de or. II 197; III 42: L. Cotta gaudere mihi videtur gravitate linguae sonoque vocis agresti et illud, quod loquitur, priscum visum iri putat, si plane fuerit rusticanum. dilatandis, de or. II 91: verborum latitudo. III 46: Cotta, cuius tu illa lata nonnumquam imitaris, ut I litteram tollas et E plenissumum dicas, non mihi oratores antiquos sed messores videtur imitari. So sagten die Bauern noch zu Ciceros Zeit vea, vella, speca, ameci. Graeca loc. läßt auf eine (nicht näher bekannte) Theorie der Aussprache schließen, die von der damals üblichen Annahme

ausging, das Lateinische sei ein Ableger des aeolischen Dialektes. Diese von Tyrannion vertretene Meinung hatte Varro angenommen. Daß auch Aussprachefehler als βαρβαρισμοί, also als Verstöße gegen Ελληνισμός und Latinitas galten, zeigt z. B. de or. III 40 ff. Quint. I 5, 6 ff. quadam quasi 170, quidam tamquam habitus 227; quasi ludus quidam 32. 46. 188; tamquam insaniam quandam 284. Top. 25; quasi necessitate aliqua 34; 71 E. (die beiden letzten Fälle sind viel seltener); die häufigste Stellung ist quasi quidam. Vgl. noch 8 m. 25 m. 33 A. sonabat. 171. de re p. III 3: homines inconditis vocibus incohatum quiddam et confusum sonantes. p. Arch. 26: poetis pingue quiddam sonantibus. de or. III 44 nihil sonare aut olere peregrinum. Sisenna. 228. quasi, weil dies nicht die rechte Art war, den Sprachgebrach zu verbessern, oder er nicht eigentlich diese Absicht hatte. Sis. korrigierte also auf Grund theoretischer Erwägungen die ovvýɛa und wurde dadurch unverständlich. 170. Varro de re rust. I 2, 1: rogatus ab aeditimo, ut dicere didicimus a patribus nostris, ut corrigimur a recentibus urbanis, ab aedituo. C. Rusius ist nicht bekannt. inusitatis Gell. I 10: quod a C.

[ocr errors]
[ocr errors]

aut quis est iste C. Rusius? Et ille: fuit accusator, inquit, vetus, quo accusante C. Hirtilium Sisenna defendens dixit quaedam eius 'sputatilica' esse crimina. tum C. Rusius: circumvenior, inquit, 75 iudices, nisi subvenitis; Sisenna quid dicat nescio, metuo insidias. 'sputatilica', quid est hoc? 'sputa' quid sit scio, 'tilica' nescio: maxumi risus sed ille tamen familiaris meus recte loqui putabat esse inusitate loqui. Caesar autem rationem adhibens 261 consuetudinem vitiosam et corruptam pura et incorrupta consuetudine emendat. itaque cum ad hanc elegantiam verborum Latinorum quae, etiamsi orator non sis et sis ingenuus civis Romanus, tamen necessaria est adiungit illa oratoria ornamenta dicendi, tum videtur tamquam tabulas bene pictas collocare in bono lumine. hanc cum habeat

[ocr errors]
[ocr errors]

Caesare in primo de analogia libro scriptum est, habe semper in memoria atque in pectore, ut tamquam scopulum sic fugias inauditum atgue insolens verbum. de or. III 49.

260. aut für et in der Verbindung von Fragen. accusator

[ocr errors]

vetus, der lange Ankläger gewesen war. Ebenso vetus aeger, amicus, hostis u. ä. C. Hirtilius (eine andere Form für Hirtuleius) ist nicht näher bekannt. — sputatilica. Dadurch suchte er das griechische κατάπτυστα wiederzugeben.

261. Caesar in seinem 253 erwähnten Buch, auf das schon vorher offenbar Rücksicht genommen ist. Er erkannte also die analogia oder ratio als oberstes Prinzip an, aber nicht in so strenger Einseitigkeit, daß er nicht der consuetudo Berechtigung zugestanden hätte, nur nicht als solcher ohne genaue Prüfung. Auch Varro (1. Lat. IX 18) unterscheidet zwischen der consuetudo recta und depravata, und bemerkt (IX 5): populus universus debet in omnibus verbis uti analogia et, si perperam est consuetus, corrigere se ipsum. Oben gab Cicero der Schrift Caesars, die gewöhnlich de analogia benannt wird, den Titel de ratione loquendi; wahrscheinlich hatte dieser den Brutus. 5. Aufl.

[ocr errors]

praecipuam laudem, in commulateinischeu Ausdruck ratio für ávaloyla eingeführt. Der Grammatiker Staberius Eros, der zuerst unter den Römern über diesen Gegenstand schrieb weshalb ihn Plinius 35, 199 conditor grammaticae nennt hatte ἀναhoyla durch proportio übersetzt. rationem steht im Gegensatz zu consuetudo 258. elegantia, welche auf dem delectus verborum (253) beruht. et sondern nur' zu 90.- civis 140. - ornamenta der κόσμος τῆς λέξεως, die καταoxεvý (140). Vgl. de or. III 38 neque enim conamur docere eum dicere, qui loqui nesciat, nec sperare, qui Latine non possit, hunc ornate esse dicturum. tum.

Wenn Caesar, wie er es tut, zur Reinheit der Sprache rednerischen Schmuck fügt, so bringt er einen zweiten Faktor hinzu, der den Wert des ersten in seinem ganzen Umfang erkennen läßt; wie wer ein schönes Gemälde gut beleuchtet, es damit erst recht zu seiner vollen Wirkung bringt. (252 E.). - tabulas 320. Vergleiche aus dem Gebiet der bildenden Künste und speziell aus der Malerei waren in der hellenistischen Kunstkritik sehr beliebt; vgl. Dion. Hal. de comp. 21; zu 70. praecipua laus Εξαίρετος, welche er für sich, vor den Übrigen

12

nibus non video cui debeat cedere: splendidam quandam minumeque veteratoriam rationem dicendi tenet, voce motu forma 262 etiam magnificam et generosam quodam modo. Tum Brutus: orationes quidem eius mihi vehementer probantur; compluris autem legi, atque etiam commentarios quos scripsit rerum suarum. Valde quidem, inquam, probandos; nudi enim sunt, recti et venusti, omni ornatu orationis tamquam veste detracta. sed dum voluit alios habere parata, unde sumerent, qui vellent scribere historiam, ineptis gratum fortasse fecit, qui volent illa calamistris

voraus hat, communes, die auch Andere sich erworben haben. Auf dieses Urteil beruft sich Sueton (Caes. 55): Cicero ad Brutum negat se videre, cui Caesar debeat cedere, aitque eum elegantem, splendidam quoque atque etiam magnificam et generosam quodam modo rationem dicendi tenere. Zu forma vgl. 235.

262. commentarios, de bello Gallico, denn die über den Bürgerkrieg waren damals noch nicht herausgeben.-nudi, ohne künstlichen Schmuck', wie es gleich erklärt wird. recti et ven. stehen, wie der folgende abl. abs. zeigt, dazu als zweites, untergeordnetes Glied (anders 238); bekanntlich reiht Cic. das letzte Glied nicht mit et an (über Tacitus Nipperdey

zu

ann. II 81; auch Cato und Varro brauchen et so). recti, im Gegensatz zu dem Gemachten, Erkünstelten, welches von der geraden Bahn abgelenkt, von der Sinnesart (111), der Stimme (zu 158), dem Ausdruck; so Quint. IX 3, 3: simplex rectumque loquendi genus. IX 2, 78: rectum genus approbari nisi maximis viribus non potest, haec deverticula et anfractus suffugia sunt infirmitatis. xar εvetav sounvelav Dion. Hal. Dem. 3 door de comp. 4 p. 18, 16. detracta durch Attraction zu veste, nicht zu ornatu gezogen. de imp. Pomp. 11: Corinthum, totius Graeciae lumen, exstinctum esse

voluerunt. de off. I 80: nihil aliud nisi pax quaesita. Verr. 1 § 153 vgl. p. Balbo 34. Liv. I 21, 2: castra non urbem positam in medio crediderant. Nep. Ages. 8, 2; Them. 7, 5: illorum urbem ut propugnaculum esse oppositum barbaris. Z. § 370 A. Auch dieses Urteil führt Sueton (Caes. 56) an, und offenbar hat Hirtius es vor Augen (b. Gall. VII pr.): constat inter omnes, nihil tam operose ab aliis esse perfectum, quod non horum elegantia commentariorum superetur. qui sunt editi, ne scientia tantarum rerum scriptoribus deesset, adeoque probantur omnium iudicio, ut praerepta, non praebita facultas scriptoribus videatur. Als ὑπομνήματα (das bedeutet commentarii) verzichten Caesars Kriegsberichte ganz auf die κατασκευή der kunstvollen Prosa. Cic. kann sich freilich Geschichte nur in rhetorischem Gewande denken (zu 228) und sieht darin nur Rohmaterial für den eigentlichen Historiker. ineptis κακοζήλοις 227. calamistris Varro 1. Lat. V 129: calamistrum (dictum), quod his calefactis in cinere capillus ornatur. or. 78: tum removebitur omnis insignis ornatus, ne calamistri quidem adhibebuntur. Tac. dial. 26: calamistri Maecenatis. Dion. Hal. de compos. verb. 25: Ikάτων τοὺς ἑαυτοῦ διαλόγους κτενίζων καὶ βοστρυχίζων καὶ πάντα τρόπον ἀναπλέκων οὐ διέλιπεν.

inurere: sanos quidem homines a scribendo deterruit; nihil est enim in historia pura et illustri brevitate dulcius. sed ad eos, si placet, qui vita excesserunt, revertamur.

76

C. Sicinius igitur Q. Pompei illius, qui censor fuit, ex filia 263 nepos, quaestorius mortuus est; probabilis orator, iam vero etiam probatus, ex hac inopi ad ornandum, sed ad inveniendum expedita Hermagorae disciplina. ea dat rationes certas et praecepta dicendi; quae si minorem habent apparatum (sunt enim exilia), tamen habent ordinem et quasdam errare in dicendo non patientes vias. has ille tenens et paratus ad causas veniens, verborum non egens, ipsa illa comparatione disciplinaque dicendi iam in

Zu 162. deterruit. Das hatte auch Cicero erfahren an Posidonius. ad Att. II 1, 2: quamquam ad me rescripsit iam Rhodo Posidonius, se nostrum illud vлóμvnuα (über sein Konsulat) cum legeret, quod ego ad eum, ut ornatius de isdem rebus scriberet, miseram, non modo non excitatum esse ad scribendum, sed etiam plane deterritum. - pura, xa após nicht verbrämt, wie pura vestis, toga. Quint. I 11, 6: nec, quod minime sermoni puro conveniat, simplicem vocis naturam pleniore quodam sono circumliniri (patietur magister). or. 53: puro et candido genere dicendi. Hor. sat. I 4, 54: puris versum perscribere verbis. illustri, lichtvoll.

263. C. Sicinius ist nicht näher bekannt. Pompei. 96. Censor 131 mit Q. Metellus Macedonicus, 'ambo primi de plebe'. - iam... etiam. Tusc. I 7: in quam exercitationem ita nos studiose dedimus, ut iam etiam scholas Graecorum more habere auderemus. Liv. 34, 2, 11: nos, si deis placet, iam etiam rem p. eas capessere patimur. iam bezeichnet den Zeitpunkt, wo das sonst Ungewöhnliche eintritt. Hermagoras der ältere, aus Temnos, im 2. Jh. vor Ch., verschieden sowohl von dem, welcher in Rhodus Schule hielt, als Pompeius nach

[ocr errors]

dem Mithridatischen Kriege 62 dorthin kam, als auch von dem unter Augustus und Tiberius lebenden Herm., schrieb eine Techne, worin er ein sehr genaues Fachwerk aufstellte, das zwar scholastisch nüchtern, aber bequem für die Orientierung war.

271.

Es beherrschte damals die Schulregeln für die inventio, so daß z. B. Cic. in de inventione und der Auctor ad Her. eine jüngere Bearbeitung dieses Systems wiedergeben (Thiele Hermagoras. Straßb. 1893). Quintil. III 11, 22: Hermagoras, vir alioqui subtilis et in plurimis admirandus, tantum diligentiae nimium sollicitae. Es handelt sich hier also um Unterricht nicht unmittelbar durch Herm., sondern nach seiner Methode certas, bestimmt. si tamen, 200. apparatus, èлITέyvnois, Alles was zum Gedankenmaterial der inventio hinzukommt. de or. I 229: dixit causam illam Q. Mucius more suo nullo apparatu, pure et dilucide. Thesaur. II 258, 72.

ipse ille und ille ipse ist bei Cic. ohne Unterschied der Bedeutung gebräuchlich; dagegen regelmäßig nur hic ipse (getrennt 250 m., vgl. 61 m.), is ipse, iste ipse (bei letzterem schwankt hier und da die Überlieferung, ipse is scheint gar nicht bei Cic. vorzukommen). comparatio, Vorbereitung, Ausrüstung: de imp.

[ocr errors]

264 patronorum numerum pervenerat. erat etiam vir doctus in primis C. Visellius Varro, consobrinus meus, qui fuit cum Sicinio aetate coniunctus. is cum post curulem aedilitatem iudex quaestionis esset, est mortuus; in quo fateor volgi iudicium a iudicio meo dissensisse. nam populo non erat satis vendibilis: praeceps quaedam et cum idcirco obscura, quia peracuta, tum rapida et celeritate caecata oratio; sed neque verbis aptiorem cito alium dixerim neque sententiis crebriorem. praeterea perfectus in litteris, iurisque civilis iam a patre Aculeone traditam 265 tenuit disciplinam. reliqui sunt, qui mortui sint, L. Torquatus, quem tu non tam cito rhetorem dixisses, etsi non deerat oratio, quam ut Graeci dicunt πolitixóv. erant in eo plurumae litterae

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]
[blocks in formation]

[ocr errors]

265. qui quidem, 'soweit sie. ..

L. Manlius Torquatus, Sohn des 239 erwähnten und mit Cicero von Jugend an befreundet, ohne daß ihr Verhältnis dadurch gestört wurde, daß M. im J. 62 den L. Sulla anklagte, Cic. ihn verteidigte, war Praetor im J. 49 und stand auf Pompeius Seite; von Caesar gefangen genommen und freigelassen, wurde er in Afrika im J. 48 getötet. rhetorem, in der Rhetorenschule gebildet. πολιτικόν. ad oratio, 240. Att. II 1, 3: quod in eis orationibus, quae Philippicae nominantur, enituerat civis ille tuus Demosthenes, et quod se ab hoc refractariolo iudiciali dicendi genere abiunxerat, ut σεμνότερός τις καὶ πολιτικώτερος videretur. Vgl. Arist. poet. 6, 16: oi uv yàẹ ἀρχαῖοι πολιτικῶς ἐποίουν λέξ γοντας, οἱ δὲ νῦν ῥητορικῶς.

« PreviousContinue »