que 94. utilitatis. pvean. util. partibus. | rogando. || 44, 129. adferre. pvta. agetur. pvs. agitur. || 31, 96. infer- proferre. || 130. partitionem oportetur. 11. inferetur. demonstratur. pv. bit scr. partitionem. || 45, 132. item demonstrabitur. Eurotas incl. || 32, quaerere ab iudicibus incl. || 133. rei 99. id est ostendere dissimile incl. le- incl. eius causae. sr, Schütz. (eius vius facilius incl. nisi fecisset. pvan. rei causa. pvta.) causa om. posted ni sic fec. || 100. hoc in loco incl. per- incl. fo: atqui' excidit. atqui scr. magnam. pvsa. permagnum. || 33, atque. iudicio maximo. pvks. iud. 103.nunc intendemus incl. || 34, 104. maxime. rogationes scr. actiones. ut pro. vs1. ut si pro. dicens scr. di- pvstan. captiones. Schütz. eius racere. pvsan. dixeris. ducere. pvsar. tionem scr. eius rei. C. eius. OK. || deducere. || 105. aut in consilio incl. 46, 136. accusator. pves. acc. quipaut in cons. pvean. et in cons. || 35, piam (OK. incl.). derogat. pve. de107. consanguineum magnis et princi-roget. || 137. defendet. e. defendit. pibus viris scr. ex Victorin. 155, 21. eis ex scr. his. pvta. de his (iis. consanguineum. demonstrabit incl. Lamb.). aut aliis - coarguetur incl. Orelli. dignitatem. pvesanr. et dign. (om. vo1.) || 47, 138. ab lege. ptar. demonstrabit incl. Orelli. || 36, 109. ab legibus. || 140. fecisset. eta. feciset quod. pv. et quale. || 37, 110. quo-sem. tamenne. ta. tumne. accusarent. incl. adcommodatur. e. accom- pvsta. accusaretis. atqui lex. vn. atmodetur. || 111. qui tamen. ersl2vo2. qui hoc lex. non omnia ergo. vs. non qui tunc. et infirmationibus. s2r,O. et ergo omnia. || 48, 143. quamvis leconfirmationibus. [et infirmationi-viter probabili incl. eius incl. ceteris bus] et confirm. K. incidat. s. inci- praeterea autem incl. praeterea det. in praemii petitione. vs. in hac. || autem. pvs. praeterea. || 49, 145. sed 38, 112. falsa quadam. pvsr. falsa, ea. pvsta. ea. adficiatur incl. Schütz quanam. || 39, 113. quaeretur incl. coll. Victorin. 167, 19. || 146. facienpervolgetur. Madvig. pervagetur. dum est scr. faciendum sit. || 147. 115. pecuniarium. es. pecuniarum. | legi. pvktan. legis. scriptum ipsum. 40, 116. solent. pvtan. soleant. || 117. pvk. scr. ipsam. || 50, 148. furiosus existimare. v. existimari. || 118. pro-escit. Dirksen. fur. est. C,E. ante O. bet. pv. prohibet. || 41, 119. alia in || 149. quod effugiendi fuit incl. re lege. pvkn. alia in lege. || 121. hoc inditae. vksn. (‘indi..tae.' p. sic.) inmodo. pv. si hoc modo ('hoc modo ductae. eius modi. vestar. huius si.' ta.). demonstrare scr. demon-modi. || 150. quaeritur. sl1vo2. quaestrandum. || 122. accommodabitur. ratur. de quo constat scr. de quo conErnesti. accommodatur. mihi dicet stet. de qua constat. sl3vo2. de qua heres. pkta. mihi ille secundus he- constet. || 151. diversum. pvs. ab eo res (mihi † dicebat secundus he- cui conferatur diversum. adferetur res.' O.). An: mihi Decius heres? - adferetur. pvtan. adfertur. osteneorum qui sententiam inducunt incl. detur oportere incl. || 152. Post aliud. s,r(mg.) illud. pvnr. alterum. considerare in paucis et malis codd. || 124. qua re - doceatur incl. || 43, leguntur haec: 'periclitari omnia 125. in testis loco scr. ('in tentis iura, si similitudines accipiantur, loco.' pv. 'intendentis loco.' s.) in- nihil esse paene, quod non alteri temptantis loco. e, E. productum simile esse videantur.' quae incl. [hoc est] interrogando scr. produ- Ern. rem tamen. ptan. rem tantum. || cendum hoc est interrogandum. 51, 153. requiras: 'duo quidam, pvktan. producendo hoc est inter- quorum alterius esset, cum Ciceronis vol. I. D - ne navigarent.' || 154. in navi incl. menda. k.) obtinenda. facile id. ('ignave' coniecit K.) | 156. in pvkestan. facile fieri id. conquoque scr. in hoc quoque. || 157. fieri. g, Halm (ex 'conferri.' pvs.). quod genus est virtus scientia veritas, [conpleri. || 57, 170. corpus · est aliud. ve. quod genus v. sc. v. cesse et incl. || 172. atque honestatis. est. est aliud autem. quoddam. s. pta. aut quid hon. pariter. es2n, quiddam. || 158. autem post 'quae' Ern. ('partim.' ps1. 'partem.' ta.) incl. petendarum. pvktar. appeten- praeter haec. necessitatis incl. O. darum. || 54, 162. ante incl. Baiter. ut incl. Ern. omnis mortalis scr. hoaut si quid videmus incl. Schütz. mines mortales. || 173. nam pertine|| 163. cogitatio.pves. agitatio. || 164. bit incl. || 58, 175. modo illud. pstan. alicuius innocentis scr. al. invectio- in commoditatis vero ratione modo nis. || 55,167. petendas put. amicitias. illud (in — ratione incl. O.). elapv. petendam put. amicitiam. ami- boremus scr. laboremus. || 59, 177. citias esse expetendas. p. amicitiam valere. pvtan. valet valere (valet esse expetendam. || 56, 169. adqui- incl. OK.). renda. p. (adtenenda. vtan. adi CORNIFICII RHETORICORUM AD C. HERENNIUM LIBER I. Etsi negotiis familiaribus impediti vix satis otium studio suppeditare possumus, et id ipsum, quod datur otii, libentius in philosophia consumere consuevimus, tamen tua nos, C. Herenni, voluntas commovit, ut de ratione dicendi conscriberemus, ne aut tua causa noluisse aut fugisse laborem nos putares; et eo studiosius hoc negotium suscepimus, quod te non sine causa velle cognoscere rhetoricam intellegebamus: non enim in se parum fructus habet copia dicendi et commoditas orationis, si recta intellegentia et definita animi moderatione gubernetur. quas ob res illa, quae Graeci scriptores inanis adrogantiae causa sibi adsumpserunt, reliquimus: nam illi, ne parum multa scisse viderentur, ea conquisiverunt, quae nihil attinebant, ut ars difficilior cognitu putaretur; nos ea, quae videbantur ad rationem dicendi pertinere, sumpsimus. non enim spe quaestus aut gloria commoti venimus ad scribendum, quem ad modum ceteri, sed ut industria nostra tuae morem geramus voluntati. nunc, ne nimium longa sumatur oratio, de re dicere incipiemus, si te unum illud monuerimus, artem sine adsiduitate dicendi non multum iuvare: ut intellegas hanc rationem praeceptionis ad exercitationem adcommodari oportere. Oratoris officium est, de eis rebus posse dicere, quae res ad usum civilem moribus ac legibus constitutae sunt, cum adsensione auditorum, quoad eius fieri poterit. tria sunt genera causarum, quae recipere debet orator: demonstrativum, deliberativum, iudiciale. demonstrativum est, quod tribuitur in alicuius certae personae laudem aut vituperationem; deliberativum est, [quod est in consultatione] quod habet in se suasionem et dissuasionem; iudiciale est, [quod positum est in controversia] quod Ciceronis vol. I. 1 1 2 habet accusationem aut petitionem cum defensione. nunc quas res oratorem habere oporteat, docebimus, deinde quo modo has causas tractari conveniat, ostendemus. 3 oportet igitur esse in oratore inventionem, dispositionem, elocutionem, memoriam, pronuntiationem. inventio est excogitatio rerum verarum aut veri similium, quae causam probabilem reddant; dispositio est ordo et distributio rerum, quae demonstrat, quo quidque loco sit conlocandum; elocutio est idoneorum verborum [et sententiarum] ad inventionem adcommodatio; memoria est firma animi rerum et verborum et dispositionis perceptio; pronuntiatio est vocis, voltus, gestus moderatio cum venustate. haec omnia tribus rebus adsequi poterimus: arte, imitatione, exercitatione. ars est praeceptio, quae dat certam viam rationemque dicendi; imitatio est, qua impellimur cum diligenti ratione ut aliquorum similes in dicendo velimus esse; exercitatio est adsiduus usus consuetudoque dicendi. Quoniam demonstratum est, quas causas oratorem recipere, quas res habere conveniret, nunc, quem ad modum ad orationem possint officia oratoris adcommo3 dari, dicendum videtur. inventio in sex partis consumi4 tur: exordium, narrationem, divisionem, confirmationem, confutationem, conclusionem. exordium est principium orationis, per quod animus auditoris constituitur ad audiendum; narratio est rerum gestarum aut proinde ut gestarum expositio; divisio est, per quam aperimus, quid conveniat, quid in controversia sit, et per quam exponimus, quibus de rebus simus dicturi; confirmatio est nostrorum argumentorum expositio cum adseveratione; confutatio est contrariorum locorum dissolutio; conclusio est artificiosus terminus orationis. 5 Nunc, quoniam una cum oratoris officiis, quo res cognitu facilior esset, producti sumus, ut de orationis partibus loqueremur et eas ad inventionis rationem adcommodaremus, de exordio primum dicendum videtur. Causa posita, quo commodius exordiri possimus, genus causae est considerandum. genera causarum sunt quattuor: honestum, turpe, dubium, humile. honestum causae genus putatur, cum aut id defendimus, quod ab omnibus defendendum videtur, aut id oppugnamus, quod ab omnibus videtur oppugnari debere, ut pro viro forti, contra parricidam; turpe genus intellegitur, cum aut honesta res oppugnatur aut defenditur turpis; dubium genus est, cum habet in se causa et honestatis et turpitudinis partem; humile genus est, cum contempta res adfertur. cum haec ita sint, conveniet exordiorum rationem ad 4 causae genus adcommodari. Exordiorum duo sunt genera: principium, quod Graece πоооíμiоv appellatur; insinuatio, quae podos nominatur. principium est, cum statim animum auditoris nobis idoneum reddimus ad audiendum. id ita sumitur, ut attentos, ut docilis, ut benevolos auditores habere possimus. si genus causae dubium habebimus, a benevolentia principium constituemus, ne quid illa turpitudinis pars nobis obesse possit; sin humile genus erit causae, faciemus attentos; sin turpe causae genus erit, insinuatione utendum est, de qua posterius dicemus, nisi quid nacti erimus, qua re adversarios criminando benevolentiam capere possimus. si honestum causae genus erit, licebit recte vel uti vel non uti principio: si uti volemus, aut id oportebit ostendere, qua re causa sit honesta, aut breviter, quibus de rebus simus dicturi, exponere; sin principio uti nolemus, ab lege, ab scriptura, ab aliquo nostrae causae adiumento principium capere oportebit. Quoniam igitur docilem, attentum, benevolum auditorem habere volumus, quo modo quidque confici possit, aperiemus: docilis auditores habere poterimus, si sum- 7 mam causae breviter exponemus et si attentos eos faciemus; nam docilis est, qui attente volt audire. attentos habebimus, si pollicebimur, nos de rebus magnis, novis, inusitatis verba facturos, aut de eis rebus, quae ad rem publicam pertineant, aut ad eos ipsos, qui audient, aut ad deorum immortalium religionem; et si rogabimus, ut attente audiant; et si numero exponemus res, quibus de rebus dicturi sumus. benevolos auditores facere quattuor 8 modis possumus: ab nostra, ab adversariorum nostrorum, ab auditorum persona, ab rebus ipsis. ab nostra per- 5 sona benevolentiam contrahemus, si nostrum officium sine adrogantia laudabimus, atque in rem publicam qua |