pristina manebat, sed ea vestitu illo orationis, quo consueverat, ornata non erat. Hoc tibi ille, Brute, minus fortasse placuit, quam placuisset, si illum flagrantem studio et florentem facultate audire potuisses. Tum Brutus, ego vero, in- 96 quit, et ista, quae dicis, video, qualia sint et Hortensium 328 magnum oratorem semper putavi maxumeque probavi pro Messalla dicentem, cum tu abfuisti. Sic ferunt, inquam, idque declarat totidem quot dixit, ut aiunt, scripta verbis oratio. Ergo ille a Crasso consule et Scaevola usque ad Paulum et Marcellum consules floruit, nos in eodem cursu fuimus a Sulla dictatore ad eosdem fere consules: sic Q. Hortensi vox exstincta fato suo est, nostra publico. Melius, quaeso, ominare, inquit Brutus. Sit sane, ut 329 vis, inquam, et id non tam mea causa quam tua; sed fortunatus illius exitus, qui ea non vidit cum fierent, quae providit futura. Saepe enim inter nos impendentes casus deflevimus, cum belli civilis causas in privatorum cupiditatibus inclusas, pacis spem a publico consilio esse exclusam videremus. Sed illum videtur felicitas ipsius, qua semper est usus, ab eis miseriis, quae consecutae sunt, morte vindicasse. Nos autem, Brute, quoniam post Hortensi, clarissumi ora- 330 toris, mortem orbae eloquentiae quasi tutores relicti sumus, domi teneamus eam saeptam liberali custodia et hos ignotos atque impudentes procos repudiemus, tueamurque ut adultam virginem caste et ab amatorum impetu, quantum possumus, fam. I, 5 b, 1: Pompeius et apud 328. Mess. M. Valerius Messalla, Consul im J. 701 (53), wurde im J. 703 (51) zum zweiten Mal wegen ambitus belangt und von seinem Oheim Hortensius vertheidigt. Er wurde von den Richtern frei gesprochen, aber von der öffentlichen Meinung verdammt; so dass Hortensius mit Zischen empfangen wurde, weil er ihn vertheidigt hatte. totid. Dies war keineswegs die Regel, meistens wurden die Reden beim Aufschreiben umgearbeitet, abgekürzt (43, 160), auch wohl weiter ausgeführt. probibeamus. Equidem, etsi doleo, me in vitam paulo serius tamquam in viam ingressum, prius quam confectum iter sit, in hanc rei publicae noctem incidisse, tamen ea consolatione sustentor, quam tu mihi, Brute, adhibuisti tuis suavissumis litteris; quibus me forti animo esse oportere censebas, quod ea gessissem, quae de me etiam me tacente ipsa loquerentur 331 mortuoque viverent; quae si recte esset, salute rei publicae, sin secus, interitu ipso testimonium meorum de republica 97 consiliorum darent. Sed in te intuens, Brute, doleo, cuius. in adolescentiam per medias laudes quasi quadrigis vehentem transversa incurrit misera fortuna rei publicae. Hic me dolor tangit, haec me cura sollicitat, et hunc mecum, socium eiusdem et amoris et iudici. Tibi favemus, te tua frui virtute cupimus, tibi optamus eam rem publicam, in qua duorum generum amplissumorum renovare memoriam atque augere possis. Tuum enim forum, tuum erat illud curriculum, tu illuc veneras unus, qui non linguam modo acuisses exercitatione dicendi, sed et ipsam eloquentiam locupletavisses: graviorum artium instrumento et eisdem artibus decus omne 332 virtutis cum summa eloquentiae laude iunxisses. Ex te duplex nos, afficit sollicitudo, quod et ipse re publica careas et illa te. Tu tamen, etsi cursum ingeni tui, Brute, premit haec importuna clades civitatis, contine te in tuis perennibus studiis et effice id, quod iam propemodum vel plane potius. effeceras, ut te eripias ex ea, quam ego congessi in hunc serius, weil er früher geboren diese Zeit wahrscheinlich nicht mehr erlebt haben würde. litt. 3, 11. 331. dol. 6, 21 f. per med. veh. Cicero gebraucht das oft angewendete Gleichniss vom Wagenrennen, in das bei den Römern sich oft die Vorstellung von dem prächtigen Aufzug des Triumphators mischt. Das Stattliche drückt quadrigis aus; vgl. Plaut. asin. II, 2, 13: nam si huic occasioni tempus sese sublerduxerit, numquam edepol quadrigis albis indipiscet postea. Brutus fährt per medias laudes, durch das schon von ihm erworbene Lob hindurch und weiter vorwärts. vehens, statt des gebräuchlicheren vectus findet sich auch sonst. transversa, 'in den Weg tretend'. langit, trifft, berührt mich'. Liv. III, 17, 3: si vos urbis, si vestri nulla cura tangit. duorum gen., der Iunier und Servilier. ling. ac. de orat. III, 30, 121: non enim solum acuenda nobis neque procudenda lingua est, sed onerandum complendumque peclus maxumarum rerum et plurumarum suavitate copia varietate. 332. ex te. ad fam. XVI, 21, 3: quoniam igitur tum ex me doluisti, nunc ut duplicetur tuum ex me gaudium praestabo. Nec enim decet te ornatum sermonem, turbà patronorum. uberrumis artibus, quas cum domo haurire non posses, arcessivisti ex urbe ea, quae domus est semper habita doctrinae, numerari in vulgo patronorum. Nam quid te exercuit Pammenes, vir longe eloquentissumus Graeciae? quid illa vetus academia atque eius heres Aristus, hospes et familiaris meus, siquidem similes maioris partis oratorum futuri sumus? Nonne cernimus, vix singulis aetatibus binos oratores lauda- 333 bilis constitisse? Galba fuit inter tot aequalis unus exellens, cui, quemadmodum accepimus, et Cato cedebat senior et qui temporibus illis aetate inferiores fuerunt, Lepidus postea, deinde Carbo nam Gracchi in contionibus multo faciliore et liberiore genere dicendi, quorum tamen ipsorum ad aetatem laus eloquentiae perfecta nondum fuit - Antonius Crassus, post Cotta Sulpicius Hortensius. Nihil dico amplius: tantum dico, si mihi accidisset, ut numerarer in multis, si operosa est concursatio magis opportunorum, *** domo, weil die Philosophie in der Römischen Litteratur vernachlässigt war. 4, 16. urbe, 'Athen', Pamm. orat. 30, 105: quoniam et hunc tu (Brutus) oratorem (Demosthenes) cum eius studiosissumo Pammene, cum esses Athenis, totum diligentissume cognovisti. Seneca controv. I, 4: Pammenes ex bonis declamatoribus. vet. ac. 31, 120. Aristus. Plut. Brut. 2: pílov zai συμβιωτὴν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ (Αντιόχου, 91, 315) πεποιημένος Αριστον, ἄνδρα τῇ μὲν ἐν λόγοις ἕξει πολλῶν φιλοσόφων λειπόμε νον, εὐταξίᾳ δὲ καὶ πραότητι τοῖς πρώτοις ἐνάμιλλον. 333. bin.de orat. I, 2, 8: cum boni perdiu nulli, vix autem singulis aetalibus singuli tolerabiles oratores invenirentur. Galba. 21, 82. Carbo. 27, 105. Gracchi. 26, 103. 33, 125. genere. Die Auslassung des Verbum ist sehr hart, wenn es nicht ausgefallen ist. Anton. 37, 139. Der Schluss fehlt und die letzten Worte sind in einer Weise verstümmelt, dass sich der Sinn derselben nicht herstellen lässt. UEBERSICHT DER GEGEN DIE HANDSCHRIFTLICHE UEBERLIEFERUNG VERAENDERTEN STELLEN. Die durch Vermuthung hergestellte Lesart ist mit Angabe des Urhebers (mitunter ist vg. gesetzt, wo die Berichtigung längst allgemein geltend ist) vorangestellt, dann die Lesart der Handschriften angegeben; eine Entwickelung der Gründe gehört nicht hierher. Auch ist Veranderung der Interpunction nicht angemerkt. 2. angebat vg., angebam || 6. autem aut Aldus Nepos, autem et | 7. errore vg., terrore 17. exspectanda vg., et exspectanda || 19. rerum nostrarum vg., veterum rerum naturalium || 23. et.*. Dicere enim Jahn, etenim dicere vg., et dicere enim || 25. habeat Lambin, habeant || 26. est elaborata Meyer, est a Graecis elaborata 28. Atticis Lambin, Attici 31. verbis Jahn, verbis || 33. haud Rufinus de metris p. 189 Or., aut 35. esse Bake, esset || 39. vel Heusinger, ut || 46. controversiae nata Jahn (controversiis nata Jacobs), controversi a natura || 47. quem- conscripsisse Bake, cum conscripsisset 55. M'. Curium Lambin, M. Curium 58. Marcu Tuditano collega Marci filius vg., Marcus studio collegam filius dictust Gronov. zu Gell. XII, 2, 3, dictus || 59. Ennius, ut Schütz, Ennius, eius autem Cethegum medullam fuisse vult, ut || 61. M'. Manilio vg., M. Manilio || 62. M. Tullio vg., M. Tullio || 67. ea Bake, et quid enim? Manutius, quidem || 71. scopulos quisquam superarat nec dicti studiosus erat vg., scopulos nec dicti studiosus quisquam erat 72. atqui M. Haupt Philolog. II p. 383, atque Livius primus Schütz, Livius qui primus | Tarenti vg., Tarento 73. Iuventatis Victorius, Luentatis || 78. "Gallus maxume ed. pr., Gallus qui maxume 82. evanuerunt Purgold, exaruerunt | 83. ea est sententia, ut Peter, ea est iam ut | 85. in silva Sila Turnebus advv. XI, 1, in stiva sita 86. ardentior Corradus, adhortior 89. Rutili vg., Rutilia || 89. est diebus Orelli, est an diebus 90. igitur nihil recusans Corradus nach Valer. Max. VIII, 1, 2, igitur recusans | 91. appareat Lambin, apparet 96. et iam Orelli, etiam || 97. Sex. Pompei Madvig. opp. I 138, sed Pompei 99. contra C. Gracchum Jahn, contra Gracchum 100. ei Ernesti, et || 104. ei Lambin, et || 105. cui Frotscher, quo 108. M'. Manilius vg., M. Manilius 109. fregit Victor Pisanus, fecit 112. lectu Geel zu Dio Chrys. Olymp. p. 255, acta || 113. erat uterque Jahn, et uterque || 115. et Q. Mucius Bake, sed Q. Mucius | 117. C. Graccho Jahn, Graccho || 120. eorum philosophorum Lambin, eorum id est ex vetere academia philosophorum | 121. sic aiunt Schütz, sic ut aiunt 123. numera Ernesti, enumera 127. C. Galba Servi illius vg., UEBERSICHT DER VERAENDERTEN STELLEN. 155 P. Galba Servilius | 128. Mamilia C. Galbam Ernesti, Mamilia quaestio C. Galbam 129. truculentus asper Ernesti, luculentus patronus asper 130. dedecus Aldus, genus || 131. lege Aquilia petivisset Jahn, lege Aquilia de iustitia petivisset || 140. propria Lambin, proprie || 141. incessus; vox Jahn (nach Schütz), incessus omnisque motus cum verbis sententiisque congruens; vox || 144. M'. Curi vg., M. Curi || 152. ambigua vg., ambiguam 155. nolebat vg., solebat | 156. ut ea Schutz, ut in ea 166. Claudius vg., Clodius 168. interfectus, is qui Jahn, interfectus qui 169. Rusticelius Ursinus, Rusticellus || habitae et illa Bake, habitae illa 175. versatus Bake, versaretur scientiam *** et Jahn, scientiam ita minuire et 178. Ofella Victor Pisanus, Afilia multus Jahn, multum 181. ignoratione superioris aetatis; quid enim est, quod Theod. Mommsen, ignoratione. Quid enim est superioris aetatis, quod || 184. id laboras si Manutius, id laborasse 191. instar est milium Jahn, instar est omnium milium movere Corradus, moveri || 195. M'. vg., M. || 196. esset Ernesti, esse || 197. item M. Haupt, tum ita || 200. quo Jahn, cum 206. Metello * F. Jahn, Metello F. 207. Caesarem ** Cotta Jahn, Caesarem Cotta 211. tam in gremio vg., tam gremio Laeliae C. F. vg., Laeliae F. 212. dominatu Ti. Gracchi vg., dominatu Gracchi 213. innatam Jahn, illuminatam || 215. praeparari Ernesti, praeparare 218. facit omnisque Schütz, facit cum senatum Caesar consul habuisset omnisque ductus est e Orelli, ductus e | 222. M'. vg., M. 227. quidam Lambin, quidem étiam magis Meyer, etiam autem magis 229. voluimus in disparem Schütz, voluimus aetatem in disparem || 230. vigebat Antonio et Philippo Jahn, vigebat Antonio et cum Philippo || 234. admirantis irretiebat Waardenburg opusc. crit. p. 57, admirando irridebatita calebat Jahn, calebat || 236. laborem forensem Jahn, laborem quasi cursum forensem | 238. C. Macer vg., Cancer || 239. M'. vg., M. || 247. Cn. Manutius, C. || 249. atqui vg., atque | 250. quod liceat Peter, cum liceat || 253. qui etiam Schütz, quin etiam 256. libere Jahn, liber M'. vg., M. || 258. tamquam Manutius, quantum || 260. C. Rutilium ed. pr., Chirtilium | 269. acer nimis vg, acerrimus | 271. sunt* P. Jahn, sunt P. 272. et e disciplina vg., et disciplina 273. * Quam Jahn, Quam 275. id ubi Corradus, et ubi 280. alter ita Lambin, alter quod verisimile dixisset ita || 283. fuit Corradus, fuisset ||| 285. eidem Schütz, idem || 286. ac Jahn, at 290. Hyperide ut de Aeschine vg., Hyperide Aeschine 296. quo iam Jahn, quoniam || sic suasionem Jahn, sic tu suasionem 301. coeptus est; et quamquam Ellendt, coeptus est quamquam || 302. collectiones vg., coniectiones | eorum quae Orelli, memor quae || 304. utique Jahn, uterque || 306. Q. F. Fabricius, P. F. || 311. interim in recuperanda Jahn, interim recuperanda || 312. non minus vg., nos minus || 316. deferverat Aldus, referverat | 317.cui Jahn, quod 320. cum Lambin, ut || 321. spatio et praetor Ellendt, spatio et in his post aedilitatem annis et praetor populi Lambin, populari 326. probabantur Ernesti, probantur | 327. lucebat exercitatione perfecta eratque verborum astricta Schütz, lucebat et exercitatione perfecta erat verborum eratque astricta || 329. praevidit Lambin, providit || 331. saluti ed. pr., salute |