rationibus explicandis, Psychologia, in corporum viribus ac mensuris exigendis, Physica et Mathesis, in disserendi ratione, Dialectica nominatur: eadem, in iusti, acqui, officiorum, legumque vi ac natura explicanda, Ethica et Iurisprudentia discitur: cum animantium structuram, et fabricam, eorumqne et conservandorum et curandorum rationem quaerit, Medicinae nomine significatur: cum rerum gestarum seriem, hominum, gentium, populorum, fata, vicissitudines, et conversiones, cum locorum regionumque situm ac naturam explicat, Historia et Geographia appellatur: eadem denique Óratoria et Poësis est, cum hominum mentes vel pulcri venustique specie ad virtutem allicit et commovet, vel turpitudinis et pravitatis deformitate a vitiis avertit atque deterret.

Sed ignoscite, quaeso, Auditores Humanissimi, verborum meorum tenuitate. Non possum Philosophiae maiestatem quantam animo sentio, tantam oratione significare. Non cadit hoc vel in meam infantiam, vel in huius horae angustias. Quare subveniatis meae imbecillitati, et vobis ipsi Philosophiae imaginem informetis maiorem, excelsiorem, augustioremque, quem aut mea, aut cuiusquam oratione fingi adumbrarique possit.

Verum haec Philosophiae vis duplicem omnino fructum fert hominum mentibus: quorum alter est in rerum scientia, ingenio, et intelligentiae virtute; alter in rerum bonarum honestarumque studio, animi magnitudine, et voluntatis virtute. Et de priori quidem si verbum addam, vestris, Auditores Humanissimi, ingeniis iniuriam facere videar. Est enim haec, et fuit ab omni aevo, una et consentiens intelligentium vox, sine Philosophia neminem quemquam in ulla disciplina et arte aut proficere aut sapere posse. Posterius illud nunc a Vobis intelligi volo: Philosophiam esse procreatricem virtutis, honestatis, et verae pulcritudinis, et artem quamque ita maxime esse laudandam, et quaeque maxime Philosophiae normam ac praecepta sequatur.

Atqui Philosophia, cum caussas omnium rerum complectatur, et, tamquam universae cognitionis ratio et mens, alta veluti coelestique arce habitet, nil procreat nisi praeclarum, nisi egregium, nisi divinum. Igitur nimirum confecta res est: neque de hac ipsa parte nostrae orationis, verbum amplius faciendum: Philosophiae laus a singulis et universis agnoscitur, et uno ore celebratur? Imo contra se res habet. Non desunt,

qui eam odio et reprehensione exagitent, eiusque studium religioni et bonis moribus damnum adferre clament. Qui quidem reprehensores si, ut sunt imperiti et inepti, ita pro imperitis et ineptis haberentur, non erat profecto quod eorum reprehensiones moraremur. Nunc vero sunt clamosi, temerarii, impudentes, suisque clamoribus vulgus hominum auferunt. Adeo misera est humani ingenii conditio, ut laudem et vituperium non ex re atque vero, sed ex opinione et rumoribus, aestimemus! Adeo cogitandi laborem fugimus, ut quod in promptu et ante oculos est non videamus! Philosophiam quis vituperare audet, illam sapientiae ac virtutis magistram, illam vitiorum errorumque expultricem? Quam qui vituperet, nescio quid ille in rerum natura laudandum esse putet. Neque vero haec aliunde calamitas existit, quam ex ipsa hominum socordia. Etenim Philosophia, quum rerum caussas exquirat, non potest placere iis, qui opinionem magis quam veritatem sequuntur, qui ipsi sibi placent, ignorantiamque suam arrogantiae quasi velo obtegunt, quique suos sibi errores eripi aegre ferunt, ne parum sapuisse videantur. Hoc veritatis studium Socrati exitium attulit: hoc ei contraxit odia sophistarum, aliorumque, quibus inutile erat reliquos cives nimium sapere: qui, cum rationibus efficere nil possent, eum in plebis invidiam vocarunt, et, quod apud eam plurimum valet, innovatae religionis crimine eum arcessiverunt. Est hoc hodieque Philosophiae fatum, ut suos habeat inimicos, suos sophistas, ut ej parata sint imperitae plebis odia et criminationes.

.

Videamus aliam huius calamitatis caussam. Ecce! in vicina Gallia Philosophorum nomine et ipsi se iactant, et ab aliis insigniuntur, illi, qui religionem et virtutem tollunt, quique certissima sanctissimaque bonarum disciplinarum fundamenta labefactare conantur. Nos, ut sumus proclives ad aliorum, praesertim Gallorum, vitia imitanda, paulatim in eundem errorem inducti sumus; neque animadvertimus, cum loquendi temeritate gravissimum falsae ratiocinationis vitium coniunctum esse. Itaque videmus, quosdam vel ad nomen Philosophiae exhorrescere, neque levius quoddam malum eam esse arbitrari, quam disputatricem periculosam et audacem, quae rerum divinarum humanarumque doctrinam convellat. Quid vero, o boni! Medio aevo, in illis ignorantiae superstitionisque tenebris, si Theologi dicebantur non ii, qui mentes hominum salutifera do

(Miscell, Vol. I. P. III. 1822.)

34

1

ctrina imbuerent, sed qui in eorum corpora ferro igni que saevirent; ideo totam Theologiam abiiciendam pu tabimus? Aut si, qui Iurisconsultos se ferunt, ius at que leges non explicant, sed calumniando pervertunt, ideone Iurisprudentiam omnem explodemus? Medicam porro artem, quia, qua sollertia salutiferum remedium, eadem mortiferum venenum miscere potest, tamquam pestem et perniciem ex hominum genere tollemus? Igitur erga reliquas disciplinas hac utimur aequitate, ut ne ipsis hominum errorem tribuamus: erga Philosophiam non utemur? Imo vero magis etiam erga eam hac utamur aequitate, quo minus ipsa in hominum perniciem converti potest. Quid enim, quaeso tandem illud est quod Philosophia nobis pollicetur? Nimirum, ut naturae cognitionem nobis aperiat: ut nos ex vanarum opinionum servitute in libertatem vindicet: ut nos a rerum humanarum illecebris ac ludibriis ad divinarum rerum studium convertat: ut nos contra varios vitae casus muniat, ad animi magnitudinem evehat, omnemque felicitatem in virtute ponere doceat: denique ut nos, quantum per humanam imbecillitatem fieri potest, ipsum naturae auctorem Deum imitari assuefaciat, eique nos similes reddat. Ab hac via officii sui Philosophia discedere numquam potest. Neque ulla umquam vis efficiat, ut is, qui rerum divinarum humanarumque caussas earumque mirificam consensionem continuationemque perspexerit, eadem cognitione in aliorum hominum incommodum perniciemque abutatur. Neque germanus est Philosophiae alumnus, qui, cum eius studium prae se fert, aliud quidquam praeter veritatem virtutemque spectat: adulterinus ille est, histrio alienae personae, et pulcherrimi nominis raptor. Rerum quidem corporearum naturam constare sibi videmus: pondera suo nutu deorsum, non sursum, ferri: dies noctesque perpetuo sibi deinceps ordine succedere. Res vero intelligibiles et morales, quibus Philosophia continetur, quae propius cum divina coniunctae sunt natura, legibus aeternis et immutabilibus regi putemus? Non igitur ex Philosophia existere quidquam potest nisi bonum et honestum: citius, profecto, conversis huius mundi elementis, et terra mari misceatur, et mare coelo!

non

Age vero, iam illud ostendam alterum, nullam esse laudabilem neque in laudatarum numero ponendam artem, nisi quae a Philosophia proficiscatur. Hoc eiusmodi erit, non ut per omnes artes divager, sed exempli caussa eas proponam, quae in communi hominum

usu versantur; quo magis de reliquis existimare ipsi possitis. Quod dum facio, peto a Vobis, Auditores Humanissimi, ut, qua me adhuc audivistis benivolentia, eadem me porro audire ne recusetis.

Et primum quidem prodeat ea, quae suum cuique definit, et communis societatis vincula continet, Iurisprudentia. Facite quem leges omnes atque exceptiones in numerato habere, sed eundem in formulis haerere, syllabas aucupari, atque ius omne in verbis et litigandi ratione ponere; nonne necesse sit, eum legis sententiam, modo ignorantia, modo voluntate, pervertere, humi repere, et ne suspicari quidem, quae sit vera iuris natura et auctoritas? Facite vero eundem adduci in Philosophiae sacraria; continuo, veluti sublimis propiorque factus divinae naturae, ex qua ius omne atque officium oritur, hanc primum contemplatur: deinde ab ea, tamquam ex alto, mentem convertit ad humanam naturam, neque eam foro amplius litibusque metitur, sed universam complectitur, eiusque vim ac dignitatem perspicere incipit. Tum vero luxo ritur: diffugiunt er rores, opiniones, fraudes calumniae: erigitur animus, leges officiaque ab aeterno divinoque ducit exemplo, et ad humanitatem communemque omnium felicitatem ace commodat. Ex hac disciplina legislatores extiterunt, Lycurgi, Solones, Numae, Pythagorae, quorum leges et steterunt diutissime, et certissimam salutem civibus praestiterunt: ex hac iuris interpretes, Platones, Ari stoteles, Cicerones, Servii, Grotii denique et Montes quii: quorum, quamdiu non ab ipsa humanitate defe cerit humanum genus, tamdiu nomina laudesque florebunti

Aut

Videamus porro de Eloquentia: cuius hoc est offi cium, ut homines cum doceat, quid verum falsumque sit, tum ad res utiles honestasque convertat, et a tur pibus noxiisque avertat. Haec, si vim et vehementiam velit ostendere in levi minutoque argumento, non Elos quentia, sed puerilis et nugatoria loquacitas sit. si, neglecta virtutis honestatisque commendatione,esoa lam voluptatem oblectationemque spectet, non sit gera mana Philosophiae filia, sed spuria eius imitatrix, et libidinum satelles. In tota Eloquentia plurimum valet simplex veritas et naturae ratio, minimum ars et si mulatio. Non potest ex humili cogitatione sublime di ctum existere: non potest angusta abiectaque mense ram et magnificam sententiam parere. Ex pectore proša fluat, necesse est, Eloquentiae flumen: pectus ante om nia naturae cognitione replendum:to pectus,per hana

ipsam cognitionem, virtutis honestatisque amore inflammandum, et verae pulcritudinis sensu imbuendum est. Quid igitur caussae fuisse dicamus, quod ab omni aevo tres soli perfectam Eloquentiae laudem consecuti sint, ex Graecis Pericles et Demosthenes, ex Romanis Cicero? Nimirum hi et soli et toti prodierant ex disciplina Philosophiae, quae sola veram dicendi vim procreat et alit. Nam fuerunt eorum aetatibus multi, et innumerabiles quidem, alii oratores, qui,' quamquam studio et arte valerent, tamen in illius laudis societas tem venire non possent. Magna fuit ars, magnum ingenium, in Aeschine ac Sulpicio: habebat a natura úterque vocem sonoram et splendidam, actionem quoque oratoriam, gestum et motum totius corporis, qualis in nemine umquam fuerat oratorum. Sed illa Philosophiae iis deerat vis, quae rerum divinarum humanarumque cognitione animum ad veram altitudinem extollit.

Cum Eloquentia magnam, vel potius maximam, coniunctionem habet Historia: cuius scribendae cum aliae sunt leges, tum una omnium maxima, veritatis lex. Multum enim interest humanitatis, reges, et qui rerum publicarum gubernacula tenent, scire, sua facta non in obscuro latere, sed vere ad posteritatis memoriam proditum iri. Quare qui, verbi caussa, tyranni res memoriae mandare adgressus, si quid ab eo haud male factum sit, illud ornet: scelera vero eius et flagitia vel silentio praetereat, vel aliquo honestatis colore excuset, isne potius verus Historiae scriptor, quam sordidus fabulae auctor, habeatur? Ex isto genere fuit Philistus: qui, quum corpore iam, ut reliqui Syracusani, servus esset Dionysii, animum quoque suum eidem in servitutem addixit. Nam et in multis rebus tyranno operam praestitit, et historiam eius conscripsit, qua omnem ab eo crudelitatis superbiaeque labem abstergeret, contra laudem ei humanitatis clementiaeque adderet. Et tamen Thucydidem imitabatur Philistus? Nimirum verbis et oratione, quandoquidem sensibus et consilio similis ei fieri non poterat. Quid igitur inter utrumque interfuit? Hoc, profecto, ut Thucydides esset rerum gestarum enarrator verus, gravis, prudens, magnificus, libertatis studiosus: Philistus veritatis obscurator, fabularum opifex, vafer, argutus, haud inelegans quidem ille, sed idem animi vilis, fortunaes captator; tyrannorum adulator. Igitur, quum natura et ingenio Thucydidis magnitudinem_assequi non posset, arte et praestigiis nitebatur, ac Thucydi