II.

Tabula systematis Institutionum Gai et Iustiniani in singulos articulos

redacti comparationem exhibens.

Praecognita.

I. De iustitia et iure (Inst. I. tit. I.)
Iustitia. Iurisprudentia, luris praecepta,

Huius studii sunt duae positiones: publicum et
privatum.

Ius privatum tripertitum est:

1. De iure gentium et civili. II. de iure naturali et gentium et civili (11.) lus naturale est quod nat. omnia animalia docuit.

(II. pr.) Ius autem civile vel gentium ita dividitur:

Omnes populi partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utuntur (§ 1.) et populus itaque Rom. partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utitur.

Constant autem iura ex legibus, Constat autem ius nostrum aut ex scripto plebiscitis, senatusconsultis, consti- aut ex non scripto. 1. scriptum ius lex, pletutionibus Princ., magistratuum edi- biscita, senatusconsulta, Principum placita, mactis, resp. prudentium (G. § 2-7.) gistratuum edicta, responsa prudentium (§ 3—8.) 2. ex non scripto ius venit quod usus comprobavit (§ 9.) de origine et natura harum divisionum (§ 10. 11.)

II. Omne autem ius quo utimur III. Omne autem ius quo utimur vel ad personas pertinet, vel ad vel ad personas pertinet, vel ad res, vel ad actiones (§ 8.) res, vel ad actiones (II. 12.)

Ac prius videamus de personis.

Ac prius de personis videamus.

I. IUS QUOD AD PERSONAS PERTINET. (Comm. I.)

Et quidem summa divisio de iure personarum haec est, quod

1. Omnes homines aut liberi sunt aut servi (Gai § 9. Inst. tit. III. pr. 1—4.) rursus liberorum hominum alii ingenui sunt, alii libertini (Gai § 10. Inst. III. 5.)

1. ingenui sunt qui libere nati sunt (G. § 11. Inst. IV.)

2. libertini sunt qui ex iusta servitute manumissi sunt. (G. § 11. Inst. V.)

Rursus libertinorum tria sunt genera: nam aut cives Romani, | Libertinorum autem
aut Latini, aut dediticiorum numero sunt (§ 12-17. 22.) statum, antea triper-
Quod de aetate servi requiritur L. Aelia S. introductum (§ 18-21.) titum, const, emenda-
Latini nec test. facere nec ex testamento capere poss. (§ 23-24.) vimus, et omnes liber-
Pessima libertas eorum est qui dediticiorum num. s. (§ 25-27.) tos civitate R. donavi-
Latini multis modis ad civitatem Roman. perveniunt (§ 28-35.) | mus (V. 3.)
Non tamen cuicumque volenti manumittere licet (G. § 36. Inst. VI. pr.); nam
1. Lex Aelia Sentia impedit libertatem (G. 37–41. 47. Inst. VI.)

2. Lege Fufia certus modus in servis testamento manumittendis est constitutus (§ 42-46.) quem tollendum esse censuimus (tit. VII.) Sequitur de iure personarum alia divisio (G. 48. Inst. VIII. pr.); nam II. Quaedam personae sui iuris sunt, quaedam alieno iuri subiectae. Rursus earum person. quae alieno iuri Rursus earum person. qu. alieno iuri subi, subiectae s. aliae in potestate, al. in sunt aliae in potestate parentum, manu, aliae in mancipio sunt (§ 49.) aliae in pot. dominorum sunt (VIII. pr.) Videamus nunc de iis personis quae alieno iuri subiectae sunt (§ 50. VIII. pr.) 1. in potestate sunt a) servi dominor. (§ 52. 54.) | 1. in pot. dominorum s.servi (§ 1.) (in quos tamen non licet supra modum saevire § 53. VIII. 2.)

b. item liberi nostri quos

| 2. in pot. parentum s. liberi quos

(1) ex iustis nuptiis procreavimus (§ 55. IX. pr.)

iustae nuptiae vero contrahuntur inter cives Romanos

et cum quibus conubium est (§ 56. 57.) | secundum praecepta legum (X. pr.)

non omnes autem nobis uxores ducere licet (§ 58-64. X. 1—12.)

(2) aliquando evenit, ut liberi non statim ut nati s., sed postea in pot. redigantur. causae probatione etc. (§ 65—96.) | legitimatione (X. 13.)

(3) in potestate sunt et hi quos adoptamus (§ 97–107. XI.), quod duobus modis fit: aut populi auctoritate, aut imp. mag. aut principali rescripto aut imperio mag.

2. in manu nostra sunt feminae tantum (§ 108-109.)

in m. conveniebant usu, farreo, coemtione (§ 110-114.) coemtio etiam fiduciae causa fit (§ 114-115 b.)

3. in mancipio sunt liberorum personae mancipatae, et

quomodo ea res agatur (§ 116-122.)

Videamus nunc quibus modis ii qui al. iur. subiecti sunt eo iure liberentur (§ 124. XII. pr.) (et quidem servi quemadmodum potestate liberentur, superius exposuimus.)

Hi vero qui in potestate parentis sunt sui iuris fiunt aut mortuo eo, aut ab hostibus capto; aut emancipatione, aut in adoptionem datione (§ 127-135 a. XII. pr. § 1—10.) Quae in manu sunt, remancipatione (§ 137.)

qui in causa mancipii sunt, manumissione (§ 138-41.)

III. Transeamus nunc ad aliam divisionem. nam ex his personis quae in potestate (manu mancipio) non sunt, quaedam vel in tutela sunt vel in curatione, quaedam neutro iure tenentur. Ac prius dispiciamus de his (A.) qui in tutela sunt (§ 142. XIII. pr.)

tutelae et tutorum definitio XIII. § 1. 2.

1. permissum est itaque parentibus testamento dare tutores liberis masculis impuberibus, feminis etiam nubilibus (§ 144-49) | impuberibus (XIII. § 3—5.) uxori in manu etiam tutoris optio dari potest (§ 148–54.) |

qui dari tutores testamento possunt (XIV.) 2. quibus test. t. datus non est, iis ex L. XII. agnati sunt legitimi tutores (§. 155. 164. XV. pr. § 2.)

sunt autem agnati per virilis sexus personas cognatione iuncti (§ 156. XV. 1.)

Sed agnationis quidem ius capitis deminutione perimitur (§ 158. XV. 3.)

Est autem capitis deminutio prioris status permutatio (§ 159. XVI. pr.)
eaque tribus modis accidit: aut maxima est, aut minor, aut minima (§ 159–163. XVI )
Ex eadem L. XII. tab. libertorum tutela ad patronos pertinet (§ 165. XVII.)
[cf. § 166] De legitima parentum tutela (XVIII.)

Exemplo patronorum etiam fiduciariae tutelae receptae sunt (§ 166. 167. XIX.)
Legitimi tutores feminarum tut. in iure cedere p. (§ 168–72.)

Ex certis causis legibus permittitur in

tutoris locum alium petere (§ 173–184.)

3. Si nullus omnino tut. sit, datur ex L. Atilia, Iulia et Titia (§ 185–87. Xx.) Ex his apparet, quot sint species tutorum (§ 188.)

Inter impuberum et mul. tutelam sane multum interest (§ 189-193.)

de auctoritate tutorum (XXI.)

Tutela autem liberantur, mulieres Pupilli pupillaeque tutela liberantur, quidem iure III liberorum etc. (§ 194. 195.) ma- cum puberes esse coeperunt, et aliis comsculi quando puberes esse coeperunt (§ 196.) | pluribus modis (XXII.)

B. Curatores accipiunt masculi puberes usque ad XXV. annum (§ 197. XXIII.) item furiosi, prodigi et all. (XXIII. 3—6.)

De satisdatione tutorum vel curatorum (§ 199. 200. XXIV.)

A.

De excusationibus tutorum vel curatorum (XXV.)
De suspectis tutoribus vel curatoribus (XXVI.)

II. IUS QUOD AD RES PERTINET. (Comm. II. III.)

De rerum divisione, et quomodo sing. res acquirantur. Modo videamus de rebus. quae vel in nostro patrimonio sunt, vel extra nostrum patrimonium habentur (G. II. § 1. Inst. II. tit. 1 pr.)

I. Summa itaque rerum divisio est: | I. quaedam enim naturali iure s. communia quod aliae sunt divini iuris, aliae omnium, quaedam publica, qu. universitahumani iuris (§ 2.) tis, qu. nullius, pleraeque singulorum (1. pr.) 1.communia, publica, universitatis (§ 1—6.) 2. nullius: sacrae,

1. divini iuris: sacrae et religiosae (§ 3-7.) sanctae quoque quodammodo (§ 8.)

2. humani iur. plerumque alicuius in bonis s. (§ 9.) et sunt aut publicae aut privatae (§ 10. 11.)

sanctae (§ 7-10.)

Singulorum autem hominum multis modis res fiunt:

religiosae,

(a) aut iure naturali (b) aut i. civili (I. § 11.), et naturali quidem iure: [§ 66-69.] 1. occupatione, ab hostibus cap., inventione, partu animal. (§ 12—19.) [70-72.] 2. alluvione, insula in flumine nata, alveo derelicto (§ 20—24.)

[$ 79.] 3. nova specie facta, intextione, confusione, tigno iuncto (§ 25–29.) [73-78.] 4. solo cedit superficies, planta; item et scriptura, pictura (§ 30—34.) 5. et fructus percepti (§ 35-38.)

6. et thesaurus (§ 39.)

[§ 19-65.] 7. traditione (§ 40-45.)

8. iactu missilium etc. (§ 46-48.)

II. Quaedam praeterea res corporales sunt, quaedam incorporales

(G. § 12-14. Inst. tit. II.)

Incorporalium numero sunt et iura praediorum urbanorum et rusticorum (§ 14. II. 3.):

De servitutibus (tit. III.)

De usufructu, usu, habitatione (IV. V.)

(de hereditate autem et de obligat. suis locis proponemus (V. 6.)

III. Omnes res aut mancipi s. aut nec mancipi (§ 15—18.)
Magna autem differentia est mancipi rerum et nec m. (§ 19.)
1. res nec mancipi nuda traditione alienari possunt (§ 19-21.)
2. mancipi res mancipatione et in iure cessione (§ 22—27.)
incorporales res traditionem non recipiunt (§ 28.)

iura praediorum et ususfr. in iure cedi possunt (§ 29—33.)
hereditas in iure cessionem tantum recipit (§ 34—37.)
obligationes vero nihil eorum recipiunt (§ 38. 39.)

[Sequitur, ut admoneamus apud peregrinos quidem unum esse dominium; apud cives duplex. nam si rem mancipi tantum tradidero, in bonis quidem fit (§ 40. 41.), ex iure Quir.vero usucapione:] 3. omnes res acquir. usucapione (§ 41-61.) singulatim usucapione pro herede (§ 52–58.) et usureceptionibus (§ 59—61.)

[Modo videamus quibus modis iure civili res acquíruntur V. 6]:

usucapionibus et L. T. praescr. (VI.) rebus a fisco emtis (VI, 14.) Est et aliud genus acquisitionis, donatio (VII.) (Accidit aliquando, ut qui dominus sit alienandae rei potestatem non habeat et qui dominus non sit alienare possit (Gai § 62–64. Inst. VIII. pr. § 1.)) Ergo ex his apparet quaedam naturali iure naturali iure cf. Inst. II. alienari, quaedam civili ( 65.) Naturali quidem. § 1. 12-48. supra

iure (praeter ea quae traditione acquiruntur):

1. occupatione, ex hostibus capione (§ 66—69.)

2. alluvione, insula in flumine nata (§ 70—72.)

3. solo cedit superficies, planta, frumentum satum (§ 73—76.) item in charta scriptum, non in tabula pictum (§ 77–78.)

4. Si quis ex aliena materia novam speciem fecerit (§ 79.)

Nunc admonendi sumus quasdam person. sine tutoris auctoritate alienare non posse (Gai § 80-85. Inst. VIII. 2)

Adquiritur autem nobis non solum per nosmet ipsos, sed etiam per eos quos in pot. manu mancipio habemus etc. (§ 86-96.) | in potestate habemus (tit. IX.)

Hactenus admonuisse sufficit, quemadmodum singulae res nobis adquirantur. Videamus nunc quibus modis per universitatem res nobis adqu. (G. § 97. IX. 6.)

B. De hereditatibus et reliquis succ. per univ.

Si cui heredes facti sumus, sive cuius bonorum poss. petierimus, sive cuius bona emerimus, sive quem adrogaverimus, s. qu. in manum ut ux. receperimus [s. cuius bona libertatum conserv. c. add. f.] eius res omnes ad nos transeunt (Gai II. 98. Inst. II, 9. § 6.) Et prius de hereditatibus. quarum duplex condicio: I ex testamento II ab intestato. I. de testamentis. 1. de testamentis ordinandis (G § 100-111. Inst. tit. X.) duo olim genera testamentorum (Gai § 101.) | tria genera testam. ex iure civili (X. § 1.) accessit tertium g. per aes et libram (§ 102.) | alia forma edicto Praet. introducta (§ 2.) idque nunc aliter adque olim ordinatur (103—8.) | quae formae nunc confusae sunt (§ 3—14.) (de testamentis militum § 109-11.) (de militari testamento XI.)

--

2. Non tamen omnibus licet testamentum facere (G. § 112-114 Inst. XII.)

3. Observandum est porro ante omnia (§ 114. 115.) observandum est porro:

ut institutio heredis solemn. fiat. (§ 116. 117.)

ut mulier testam. faciat tutore auctore (§ 118-22.)
(Praetor tamen hoc casu heredes scriptos adiuvat § 119—121.)

ut qui libros in pot. habet eos her. instituat vel exheredet (§ 123-37. XIII.

(singulatim de postumis, de emancipatis, de adoptivis eod)

4. Quibus modis testamenta infirmentur (G. § 138–51. Inst. XVII.)

Praetor tamen scriptos heredes B. Pue. secundum tabulas adiuvat (§ 147–151. XVII. 6.) de inofficioso testamento (XVIII.))

5. Heredes aut necessarii, aut sui et necessarii, aut extranei (§ 152. XIX. pr.) a. necessarius heres est servus heres institutus (§ 153–55. XIX. 1.)

b. de suis et necessariis heredibus, et de iure abstinendi (§ 156–60. XIX. 2.)

c. de extraneis heredibus (§ 161. XIX. 3.) (cum quibus testamenti factio esse debet XIX. 4.) extraneis autem h. deliberandi potestas data est de hereditate adeunda (162. 63. XIX, 5.) accedit nunc beneficium inventarii (XIX. 6.)

extr. heredibus solet cretio dari (164–73.)

Ceterum extr. aut pro herede gerendo aut nuda voluntate heredes fiunt (§ 167. XIX. 7.) 6. Interdum duos pluresve gradus heredum facimus (§ 174. XV. pr.)

a. vulgari substitutione (§ 174-78. XV.)

b. pupillari substitutione (§ 179–84. XVI.)

7. heredes scribi possunt tam liberi homines quam servi (§ 185–90. XIV. pr. 1—3.) et tam ex asse, quam ex parte (XIV. 4-8.) et pure et sub condicione (XIV. 9—11.)

Post haec videamus de legatis. Quae pars iuris extra propositam quidem materiam videtur, nam loquimur de his iuris figuris quib. res per universitatem acquiruntur; sed cum omnino de testamentis et heredibus testamento instituendis locuti sumus, non sine causa sequenti loco poterat haec iuris materia tractari (G. § 191. Inst. XX. pr.) Legatorum utique genera sunt quattuor: per vindica- | legatorum definitio (XX. 1.) tionem (§ 193–200.) per damnationem (§ 201—8.) sinendi omnium nunc una natura (§ 2.) modo (§ 209-215.) per praeceptionem (§ 216–23.) fideicommissis exaequata (§ 3.)

a. de modo legatorum ad L. Furiam, L. Voconiam, L. Falcidiam (§ 224–28. XXII.) b. inutiliter leg. relinquuntur ante heredis institutionem, post mortem heredis, poenae causae, incertae personae, postumo alieno, servo aliisque in pot. (§ 229–45. XX, 25—36.) de ademptione legatorum (XXI.)

Hinc

transeamus ad fideicommissa (G. § 246. XXIII. pr.) et prius videamus 1. de hereditatibus fideic., d. SC. Trebell. et Pegasiano (§ 247–59,.XXIII.) 2. de singulis rebus per fideicommissum relictis (260–262. XXIV. pr. 1.) libertas quoque per fideicommissum dari potest (§ 263–67. XXIV. 2.) multum autem differunt fideicommissa et legata (268-283.) | nunc exaequata (XXII. § 3.) erant olim et aliae differentiae (§ 284-88.)

(tutor non aliter quam directo dari potest § 289.) De codicillis (tit. XXV.)

II. Intestatorum hereditates

1. lege XII. primum ad suos heredes pertinent (G. III. 1—8. Inst. III. tit. 1. § 1—8.) emancipati tamen bonorum possessione adiuvantur (§ 9—14.) nepotes ex filiabus descendentes Pr. constitutionibus (§ 15. 16.) 2. si suus heres non est, ad agnatum proximum pertinent (G. § 9-16. Inst. II.) 3. et olim ad gentiles (§ 17.)

3. Nunc etiam inter matrem filiosque hereditates cap. SC. Tertulliano et Orfitiano (III. IV.)

cognatos vocat (V.) de gradibus cognationis (VI.)

Legg. XII iniquitates edicto Praetoris emendatae (§ 18-25.) | 4. Post agnatos Praetor inde varii bonorum possessionis gradus (§ 26-31.) qui bonorum possessores loco heredum constituuntur (§ 32.) sunt et alii complures gradus bon. possessionis (§ 33. *** 34.) B. Pnes. vero sunt aut cum re, aut sine re (§ 35-38.)